Zeybek (oyun)

Zeybek, Batı Anadolu yöresinde görülen halk oyunudur. Zeybek kendi içinde türlere ayrılmaktadır:

Tek kişi tarafından ya da birkaç oyuncunun çember şeklinde dizilmesiyle oynanır. Zeybek, halkı koruyan cesur bir adamı temsil eder. Zeybek oynayan dansçı, kollarını omuz hizasında, elleri başıyla aynı hizada olacak şekilde iki yana doğru açar ve bazı oyunlarda kollarını dirseklerden hafifçe kırar. Büyük adımlar atarak ağır ağır hareket eder. Ara sıra yere doğru eğilip bir dizin yere dokundurulması, bu dansın belirgin hareketlerindendir. Bu tarz zeybekler İzmir, Aydın, Manisa, Denizli, Muğla taraflarında görülen zeybek türleridir. Buna Balıkesir'in Ege sahilleri de dahil edilebilir.

İç Ege illeri olan; Kütahya, Uşak^[1], Bursa, Afyonkarahisar, Balıkesir'in doğu kısımları, Eskişehir ve Bilecik kaşıklı zeybek tavrı etkisindedir. Yine Ankara taraflarında oynanan oyunlar kaşıklı zeybek kategorisine girer. Kaşıklı zeybek oyun karakteri Sinop'a kadar uzanan Batı Karadeniz Bölümü'nü de içine alır.

Burdur, Isparta, Antalya, Muğla-Fethiye ve Denizli'nin güney kısımları (Acıpayam çevresi) "Teke" zeybekleri içine girer ve kıvrak ezgileri vardır.

Balıkesir'in iç ve güney kısımlarında ise kırık zeybek (güvende) oyunlarına rastlanır.

Zeybeğin ortaya çıkışı'nın bağbozumu şenlikleriyle ilgisi vardır. İlk Çağ anadolusunda, şarap içme, üzüm ezme gibi olaylar değişik şölenlerle, festivallerle ve danslarla kutlanır, yüceltilirdi. Zeybek oyununda ayakların daha çok performans göstermesinin nedeni üzüm ezme ritüelininin taklit edilmesine bağlanır. Ayrıca zeybeklerin, başlarına bağladıkları oyalı ve işli bir takım aksesuarların üzüm taneleri, asma yaprakları gibi bir takım ilişkili öğeleri simgeledikleri bilinir. Ayrıca Peçenek askerlerinin kılığının Zeybek-Seymen kılığıyla benzerliklerine dair bilgiler, Bizans kroniklerinde de tespit edildiği gibi Claude Cahen bu vakayı, İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı adlı makalesinde Bizans komutanlarından Kapadokyalı Alyatte emrindeki ücretli Peçenek askerlerinin kiyafetlerinin karşı cephedeki soydaşlarından ayırt edilemediği şeklindeki ifadeleriyle açıklamıştır. Bazı tarihçilere göre Zeybeklik-Seymenlik kültüründe Peçenek kültürünün büyük etkisi bulunmaktadır.^[2]^[3]

Türleri

Ağır zeybek

Aydın Zeybeği olarak da adlandırılır. Genellikle şu türkü eşliğinde oynanır:^[4]

Uzun olur (aman) efelerin pıçağı

Beş yüz dirhem Şam Trablus kuşağı

Serbest olur (aman) Anadolu uşağı

Aşırdılar karlı (da) dağdan Keşiş'ten

Bilmiş ol ki geçmiş olur iş işten

Silâhı da elinde, kaması da belinde

Yavrum İzmir yolunda ben bir güzele vuruldum

Kaşıklı zeybek
Kıvrak zeybek (Teke zeybeği)
Kırık zeybek
Toplu Güvende

Toplu olarak oynanan, eşlik ezgisi karcığar makamında olan, Balıkesir'e ait halk oyunudur.

Harmandalı
Kerimoğlu Zeybeği

Ayrıca bakınız

Türk Halk Oyunları
Abdal zeybeği, Kıbrıs'ta oynanan zeybek türü.
Asmalı Mencere
Gel Ayşem Gel Gezelim

Kaynakça

^ https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/usak/kulturatlasi/halk-oyunlari-zeybek-ve-dger-oyunlar ^{[yalın URL]}
^ Hayati Kuzucu, Türk Milli Kimliğinin Oluşması Süreci ve Yukarı Teke Örneği Bağlamında Dirmil’in Demografisi, Burdur 2017, s. 119.
^ Mehmet Eröz, Milli Kültürümüz ve Meselelerimiz, Doğuş Yayın ve Dağıtım, İstanbul 1983, s. 85-86.
^ "Türk Halk Oyunları - A". 28 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2014.

[1] ttps://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/usak/kulturatlasi/halk-oyunlari-zeybek-ve-dger-oyunlar ^{[yalın URL]}

[2] Hayati Kuzucu, Türk Milli Kimliğinin Oluşması Süreci ve Yukarı Teke Örneği Bağlamında Dirmil’in Demografisi, Burdur 2017, s. 119.

[3] Mehmet Eröz, Milli Kültürümüz ve Meselelerimiz, Doğuş Yayın ve Dağıtım, İstanbul 1983, s. 85-86.

[4] "Türk Halk Oyunları - A". 28 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2014.

[1]

[2]

[3]

[4]