Vakıf ve İmparatorluk
Bu maddede kaynak listesi bulunmasına karşın metin içi kaynakların yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Mart 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Vakıf ve İmparatorluk, (İngilizce: Foundation and Empire) Amerikalı yazar Isaac Asimov'un 1952 yılında Gnome Press tarafından basılan bilimkurgu türünde romanı. Vakıf serisinde ikinci kitaptır. Asimov yazdığı üçlemeden sonra ikişer tane öncesini ve sonrasını konu alan kitap kaleme aldığından kronolojide dördüncü kitaptır. Birinci kitap olan Vakıf'ın devamını konu alır. 1980'lerde kitabın Türkçe çevirileri piyasada bulunmaktaydı fakat zamanla basılmamaya başladı. Türkçede tekrar 2018 yılında İthaki tarafından basılmaya başlandı.
| Foundation and Empire | ||||
 | ||||
| Yazar | Isaac Asimov | |||
|---|---|---|---|---|
| Çevirmen | Sönmez Güven | |||
Kapak sanatçısı | Hamdi Akçay | |||
| Ülke | ABD | |||
| Dil | İngilizce | |||
| Konu | Bilimkurgu | |||
| Tür | Roman | |||
| Yayım | 1952 | |||
| Yayımcı | İthaki | |||
| Medya türü | Basılı (İnce Kapak) | |||
| Sayfa | 284 | |||
| ISBN | 978-605-375-774-0 | |||
| Vakıf serisi | ||||
| ||||
Bu kitabı içeren hikâyeler ilk olarak 1945'te (farklı başlıklar altında) Astounding dergisinde yayımlandı. Kitap temelde iki kısımdan oluşuyordu. İkinci kısım olan "Katır" 1996'da Retro Hugo Ödülü'nü kazandı.
Hikâye
değiştirGeneral
değiştirİlk kısım "General", Galaktik İmparatorluk Generali Bel Riose'un Vakıf'a karşı saldırı başlatmasını konu alır. Asimov kitabını yazarken birçok kez tarih kitaplarından esinlenmiştir. Bel Riose ve İmparator II. Cleon'un hikâyesi Belisarius ve Kral I. Justinian'ın hikâyesine çok benzemektedir.
Vakıf son dönemlerinde İmparatorluğun uç bölgesindeki tehlikelerden kendini korumayı başarıp önemli bir güç hâline geldiyse de İmparatorluk hala en büyük tehlikedir ve Vakıf ve İmparatorluk arasında bir savaş kaçınılmazdır. Bel Riose kendisine bir miktar gemi verilmesini ister ve Vakıf'ı imparatoru adına yenmek için İmparatorluğun en uç noktasına doğru yol alır. Araştırmaları sonucunda bazı "Sihirbazlar"ın söylentilerini duyar. Eski bir İmparatorluk soylusunun izini sürer. Siwenna'lı isyancı bir aileden gelen Ducem Barr ile bir süre konuşur. Sihirbazlar hakkında bilgi edinir. Dört aylık bir süre zarfınca bu Sihirbazları aramaya koyulur. Terminus önceki kitaptan da bilineceği gibi Vakıf'ın bulunduğu küçük bir gezegendir. Bel Riose Vakıf'ın tüccarlarıyla bu gezegende tanışır. Bel Riose Vakıf halkından Hari Seldon hakkında daha fazla bilgi öğrenir. Siwenna'yı bir sonraki ziyeretinde Ducem Barr ile tekrar konuşur. Vakıf halkının nasıl bu kadar kendinden emin bir şekilde İmparatorluğun geleceğinden, bir barbarlık çağının geleceğinden söz ettiğine anlam veremez. Seldon'ın teorilerini Ducem Barr'dan öğrenir. İmparatorluk yavaş yavaş dıştan içe doğru çürüyerek yıkılacaktır ve yerini uzun bir barbarlık çağı alacaktır. İmparatorluk için Vakıf'ı bir tehdit olarak gören general elindeki on gemisi ile Vakıf'ı kuşatmayı başlatır.
Bel Riose bu hikâyede oldukça başarılı ve sevilen bir karakter. Bu noktada İmparator'un bile takdirini kazansa da kendine düşmanlar da edinmiştir. Kralın sekreteri Brodrig de bu generale hiç güvenmez. İmparator genç generalinin takviye isteklerini aldığında gemileri göndermeyi reddeder fakat Brodrig'i göz kulak olması için kuşatmaya gönderir. Bu süreçte Bel Riose Vakıf'ın bir tüccarı olan Lathan Devers'i yakalamayı başarır. Tüccar sorguya çekilir fakat psikosonda sinyal bozucular tarafından bloke edilir. İmparatorluk bu tarihte teknolojik olarak Vakıf'ın gerisindedir. Bel Riose ele geçirdiği taşınabilir kalkanın bile nasıl çalıştığını çözememiştir.
Devers ve Barr birlikte hareket ederler. Bel Riose Terminus'a doğru yavaş yavaş ilerlerken vakit daralmaktadır. Brodrig generalin neyi amaçladığını öğrenmek için yalnız bir şekilde Devers ile görüşme talep eder. Rüşvet ile Devers'i satın alabileceğini düşünür. 100 bin kredi karşılığında generalin planlarını öğrenmek ister. Devers generalin gözünün imparatorluğu ele geçirmekte olduğunu ve bunu Vakıf'ı ele geçirerek kolayca yapabileceğini söyler. Vakıf'ın eski teknolojilerinden bahseder. Brodrig general hakkında düşüncelerini doğrulamış olur. Böylece kumpasın ilk adımı atılmış olur. Devers ve Barr Vakıf'ın kurtuluşunun Brodrig'i düşürmekten geçtiğini anlarlar.
Bel Riose artık iyice ilerlemiştir. Devers ve Barr'ın ihanet ettiğini anlayan general tekrar psikosonda kullanmak için yanlarına gittiğinde elindeki büyük bir sırrın açığa çıkacağından korkan Barr generali etkisiz hale getirir. Bu esnada bir imparatorluk mesaj kapsülü ele geçirirler. Karargahtan kaçtıkları zaman kapsülü açtıklarında Brodrig'in farklı anlamlar yüklenebilecek bir mesaj gönderdiğini görürler. Bunu Brodrig'in aleyhine kullanmayı düşünürler. Vakıf teknikleri ile kapsülü geri kapatırlar. Trantor'a doğru yol alırlar.
Trantor'da aldıkları 100 bin kredi ile rüşvet vererek imparatora ulaşmaya çalışılar. Sahte belgeler ile Trantor'da ilerlerler. Bu sırada bir imparatorluk polis teğmeni tarafından yakalanırlar. Teğmen ikisi hakkında istihbarata sahiptir. 100 bin krediden ve daha önce esir olduklarından haberdardırlar. İmparatoru öldürmek için Brodrig tarafından gönderilen suikastçiler oldukları düşünülür. Üzerlerinde taşınabilir kalkanları bulunan Devers ve Barr yara almadan Trantor'dan kaçarlar. İşler planladıkları gibi gitmese de sonuç istedikleri gibi olmuştur. Brodrig ve general ihanetten suçlanarak idam edilmelerine karar verilmiştir. Kuşatma sona ermiştir ve Seldon işareti bekleyen Siwenna halkı isyan etmiştir. Siwenna İmparatorluk'tan ayrılıp Vakıf'ın ekonomik alanına girmiştir. Böylece imparatorluğun çöküş süreci hızlanmış ve Vakıf'ın bir düşmanı daha etkisiz hale getirilmiştir.
General bölümü ilk olarak Astounding Science Fiction dergisinin Eylül 1945 sayısında "Ölü El" başlığı altında yayımlanmıştır.
Katır
değiştirKitabın ikinci kısmı ilk bölümden yaklaşık bir yüzyıl sonra geçer. Galaktik İmparatorluk artık çökmüştür. 20 tarım gezegen hariç tüm gücünü kaybetmiştir. Ayrılan sistemler barbar yönetimler kurmuşlardır. Bu dönemde galaksinin büyük bir bölümü Vakıf'ın ticaret ağı altındadır.
Vakıf içten yeraltı direnişleriyle uğraşmaktadır. Direnişçiler bir isyan planlamaktadırlar. Trantor'da ise güçsüz bir yönetim vardır. Bu iki eski baş aktörün yanında son yıllarda yerin dibinden çıkarak hızla güçlenmeye başlayan bir yapılanma daha vardır. Katır sıfırdan başlayıp bir yerel gücü devirerek kendisine ordu edinmiştir ve çevre gezegenleri fethetmeye başlamıştır. Katır'ın asıl amacı İkinci İmparatorluğu kurmaktır. Seldon'un da nihai amacı İkinci Vakıfı kurmaktır fakat Seldon bunu uzun yıllar sürecek barbarlık döneminin en kısa sürede tükenmesini sağlayarak elde etmeyi amaçlamaktadır. Katır ise hızlı fetihleri ve karşısında kimsenin direnememesinden dolayı İkinci İmparatorluk'u çok daha erken elde edecek gibi gözükmektedir.
Katır (gerçek ismi kitaplarda geçmemektedir) bir mutanttır. Karşısındakilerin duygularını kontrol etme yetisine sahiptir. Genellikle bunu düşmanına korku salmak ve/veya kendine bağlamak için kullanır. Bu sayede Vakıf'a komşu olan gezegenleri ele geçirebilmiştir. Bununla da birlikte Vakıf'a savaş açmıştır. Direniş çıkacak isyanı ertelemiştir. Vakıf liderleri ve tüccarlar Katır'a karşı koymak için birlik olmuşlardır. Herkes bunu bir başka Seldon Krizi olarak adlandırmıştır.
Katır ilerlemesini sürdürürken herkes Seldon'un bu konu hakkındaki planını öğrenmek için hologramın belireceği günü beklemektedir. Vakıf'tan Bayta ve Toran da dahil olmak üzere herkes Seldon'un hologramının görüneceği odada beklemektedir. Sonunda Seldon belirdiğinde Vakıf ve Tüccarlar arasında bir iç savaştan bahsetmektedir. Seldon bu konuda yanılmıştır ve olacakları tahmin edememiştir. Bir mutant tüm planları bozmuştur. Artık Vakıf halkı için gelecek belirsizdir. Kesin olan hiçbir şey kalmamıştır. Seldon'un konuşması Katır'ın Terminus'a saldırısı ile birden kesilir. Vakıf artık düşmüştür.
Vakıf vatandaşları Toran ve Bayta Darell, ruh bilimci Ebling Mis ve Katır'ın hizmetinden kaçan bir soytarı olan "Magnifico" ile Trantor'un Büyük Kütüphanesi'ne yol alırlar. Darell'ler ve Mis, Katır'ı yenebileceklerine inandıkları İkinci Vakıf'a ulaşmanın yollarını aramaktadır. Aynı zamanda Katır'ın da Vakıf'ın teknolojisini kullanarak İkinci Vakıf'ı yok etmek için İkinci Vakıfı aradığından şüphelenmektedirler.
Büyük Kütüphane'de Ebling Mis sağlığı el verene kadar durmadan araştırır. Mis ölmek üzereyken Toran, Bayta ve Magnifico'ya İkinci Vakıf'ın yerini belirlediğini söyler. Daha İkinci Vakıf'ın yerini açığa çıkarmadan Bayta onu öldürür. Bayta o bu sırrı açığa çıkarmadan hemen önce Magnifico'nun tüm bu zaman boyunca geçtikleri tüm gezegenlerde gücünü kullanan Katır'ın kendisi olduğunu keşfeder. Aynı zamanda Katır, Ebling Mis'i çalışmalarına devam etmesi için zorlamıştır. Bayta Katır'ın İkinci Vakıf'ın yerini öğrenmesini önlemek için Mis'i öldürür.
Katır'ın planları bu noktada bozulmuştur. Toran bu süreç içinde hep Katır'ın kontrolünde olmuştur. İkinci Vakıf bu noktada Katır'ı yenebilecek tek güçtür. Birinci Vakıf'ın düşmesi Katır için bir zafer değildir. Fakat yine de galaksinin en önemli güçlerinden olan Vakıf'ın teknolojilerine sahip olur. Katır, Bayta ve Toran'ı öldürmez. Vakıf'a ve yeni krallığına hükmetmek için onların yanından ayrılır.
Katır bölümü Astounding Science Fiction dergisinin Kasım ve Aralık 1945 sayılarında aynı başlıkla yayımlanmıştır.
Karakterler
değiştir"General" veya "Ölü El"
değiştir- Bel Riose, Galaktik İmparatorluk'un Vakıf'ı ele geçirmeye çalışan son generali.
- Ducem Barr, Siwenna soylusu ve Onum Barr'ın hayatta kalan tek oğlu. Riose'un rehinesi.
- Lathan Devers, casusluk yapması için gönderilen Vakıf tüccarı.
- II. Cleon, Trantor'un çöküşünden önceki son güçlü imparator.
- Ammel Brodrig, İmparatorun sekreteri.
"Katır"
değiştir- Katır, Vakıf'ı ele geçiren ve İkinci İmparatorluğu kurmaya çalışan bir mutant. Aynı zamanda İkinci Vakıf'ın yerini öğrenmek üzere "Magnifico" adında bir soytarı olarak Bayta, Toran ve Han'ın aralarına sızmıştır. Ebling Mis'i İkinci Vakıf'ın yerini öğrenmek üzere kullanmıştır.
- Toran ve Bayta Darell, evli bir çift. Bayta bir Vakıf vatandaşıdır. Toran ise Cennet gezegeninden bir tüccardır.
- Yüzbaşı Han Pritcher, Vakıf için bir istihbarat ajanı.
- Başkan III. Indbur, Katır'ın fethi sırasında Vakıf başkanı.
- Ebling Mis, İkinci Vakıf'ın yerini keşfeden ruhbilimci.
- Dagobert IX, Yeni Trantor'un son imparatorlarından birisi.
Devam Serileri
değiştir- Devam serisi İkinci Vakıf, Katır'ın hikâyesinin geri kalanını anlatır.
- Serideki dördüncü kitap olan Vakıf'ın Sınırı'nda Asimov, Katır'ın Gaia gezegeninin/topluluğunun bir üyesi hâline geldiğini yazar.
Kaynakça
değiştirGenel
değiştir- Asimov, Isaac (Mart 2018), Vakıf ve İmparatorluk (2. bas.), İstanbul: İthaki, ISBN 978-605-375-774-0