Süryanice
Süryanice (ܠܫܢܐ ܣܘܪܝܝܐ[a] [Leššānā Suryāyā], Süryanice telaffuz: [lɛʃˈʃɑːnɑː surˈjɑːjɑː]), ayrıca Sürya-Aramice veya Klâsik Süryanice, Afroasya dil ailesinin Kuzeybatı Semitik dillerinde bulunan ve Arami alfabesinin bir türevi olan Süryani alfabesi ile yazılan bir dildir.
| Süryanice | |
|---|---|
| ܠܫܢܐ ܣܘܪܝܝܐ | |
 | |
| Telaffuz | [lɛʃˈʃɑːnɑː surˈjɑːjɑː] |
| Bölge | Mezopotamya (antik Irak), kuzeydoğu Suriye, güneydoğu Türkiye, kuzeybatı İran,[1][2] Bereketli Hilal[3][4] |
| Etnisite | Süryaniler |
| Konuşan sayısı | [5] |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Süryani alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | syc |
| ISO 639-3 | syc |
 Süryanicenin bölgesel dil olduğu ülkeler Süryanice konuşan nüfusun yaşadığı ülkeler | |
Tarihçe
değiştirEbla merkezinde bulunan Süryanilerin 2. asırda Hristiyanlığı kabul etmeleriyle Süryani kültürü Yunan kültürüyle de harmanlanıp güçlü ve zengin bir edebiyat meydana geldi. En önemli eser, Kutsal Kitap'ın Peşitta adı verilen Süryanice çevirisidir.
Lehçeleri
değiştir431 Efes ve 451 Kadıköy Konsilleri ile farklı mezheplere bölünen Süryanilerin dil ve alfabeleri de Doğu ve Batı olmak üzere iki ayrı kola ayrılmışlardır.
Süryani alfabesi
değiştirSüryani alfabesi sağdan sola doğru yazılır ve 22 harften oluşur. İbrani Alfabesi'nin tersine harfler bitiştirildiğinden bu harflerin başta, sonda ve ortada yazılışları farklıdır.
Estrangelâ yazısı
değiştir
| Harf | Unicode | Okunuşu |
|---|---|---|
| 'Âlaph | ܐ | E sessiz |
| Bêth | ܒ | B (V) |
| Gâmal | ܓ | G (Gh) |
| Dâlath | ܕ | D (Dh) |
| Hê | ܗ | H |
| Waw | ܘ | W (U, O) |
| Zain | ܙ | Z |
| Hêth | ܚ | H (Gırtlaktan) |
| Têth | ܛ | T |
| Yôdh | ܝ | Y (İ, E) |
| Kâph | ܟ | K (H (Boğazdan)) |
| Lâmadh | ܠ | L |
| Mîm | ܡ | M |
| Nûn | ܢ | N |
| Semkath | ܣ / ܤ | S |
| 'Ê | ܥ | Sessiz |
| Pê | ܦ | P (F) |
| Tsâdhê | ܨ | TS |
| Qôph | ܩ | Q |
| Rêš | ܪ | R |
| Šîn | ܫ | Ş |
| Taw | ܬ | T (Th) |
Klasik Süryanice lehçeleri
değiştirBatı Süryanicesi: Bizans'ın etkisinde kalan Monofizit; İsa'nın tek ve ayrılmaz bir tabiatı olduğuna inanan Yakubiler, 680 yılında bunlardan ayrılan ve Monothelitizmi benimseyen (İsa'nın tek tanrısal karakteri olmakla beraber insanî iradesinin de olduğu görüş), daha sonra 1182 yılında Katolikliği benimseyen Lübnanlı Maruniler ve şimdi Katolik olup Bizans ayin biçimine göre ibadet eden Melkitler oluşturur.
Doğu Süryanicesi ise Diofizit (İsa'nın birbirinden bağımsız çift tabiatı olduğunu savunan görüş) Nasturiler (Asurlar) ve daha sonra bunlardan ayrılıp Katolikliği benimseyen Keldanileri oluşturur. Nasturiler Doğu Asurca'yı Çin'e kadar taşımış ve yaymışlardır. Her iki grupta sesli harflerin okunuşları farklılıklar gösterir.
Günümüzde kullanılan Süryani lehçeleri
değiştirÇağdaş Süryanicenin birçok yerel şive ve ağzı olup zamanla dile birçok Arapça, Türkçe, Kürtçe kelime eklenmiştir.[kaynak belirtilmeli] Çağdaş dünya düzeninin etkisiyle yavaş yavaş Fransızca, Almanca ve İngilizce kelimeler de dile eklenmektedir.
- Turoyo ܛܘܪܝܐ (Surayt[6]): Yakubi Süryanilerce konuşulan Çağdaş Batı Süryani lehçesidir. Tur-Abdin bölgesi ve İstanbul'da, Suriye, Lübnan ve göçlerle bazı Avrupa ülkelerinde, Amerika kıtasında ve Avustralya'da en az 200.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.
- Mlahsö ܡܠܚܬܝܐ: Diyarbakır'da bu dili konuşabilen son kişi 1998 yılında öldüğünden kullanıcısı kalmamıştır. Kelime yapısı bakımından Klasik Süryanice'ye Turoyo'dan daha yakındır.
- Surit ܣܘܪܬ Hristiyanlarınca konuşulan çağdaş Doğu Süryani lehçesidir. 210.000 kişi tarafından İran, Irak, Suriye, Türkiye, Kıbrıs, Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan, Lübnan, Avrupa ülkeleri, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’da konuşulur.
- Yeni Doğu Keldanicesi (ܟܠܕܝܐ Kaldaya): Doğu Kilisesi'nden kopmuş katolik Asurlar (Keldaniler) tarafından kullanılan çağdaş Doğu Asurca lehçesidir. İran, Irak, Türkiye, Suriye, Lübnan, Avrupa Ülkeleri, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'da 1.000.000'dan fazla kişi tarafından konuşulur. Bu dili konuşanlar ile Surit konuşanlar, rahatlıkla anlaşabilirler.
- Hertvin: Siirt civarında 1.000 kadar kişi tarafından konuşulur. Surit’e yakın bir lehçedir.
Süryani lehçelerini konuşanlar büyük sayıda azaldığından ciddi bir yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır.
Ayrıca bakınız
değiştir
Notlar
değiştir- ^ Klâsik, vokalize edilmemiş yazım; Doğu Süryanicesi ile: ܠܸܫܵܢܵܐ ܣܘܼܪܝܵܝܵܐ; Batı Süryanicesi ile: ܠܶܫܳ݁ܢܳܐ ܣܽܘܪܝܳܝܳܐ.
Kaynakça
değiştir- ^ "Mesopotamian Languages — Department of Archaeology". 23 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2020.
- ^ "BBC - History - Ancient History in depth: Mesopotamia". 26 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2020.
- ^ Holes, Clive (2001). Dialect, Culture, and Society in Eastern Arabia: Glossary. 26 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. pp. XXIV–XXVI. ISBN 978-9004107632.
- ^ Cameron, Averil (1993). The Mediterranean World in Late Antiquity. 19 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. p. 185. ISBN 9781134980819.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2014.
- ^ "T.C. MARDİN ARTUKLU ÜNİVERSİTESİ - Süryanice". www.artuklu.edu.tr. 21 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.