Tulipa gesneriana
Tulipa gesneriana, botanikçi Martin Vahl tarafından 1813 yılında tanımlanarak literatüre girmiştir.
| Tulipa gesneriana | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Tulipa gesneriana | |||||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||||
| Tulipa gesneriana | |||||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||||
| Metne bakınız | |||||||||||||||||||
Tulipa gesneriana, zambakgiller familyasından bir bitki türüdür. büyük, gösterişli çiçekleri nedeniyle birçok ülkede süs bitkisi olarak yetiştirilir. Geç çiçek açar ve açtığında da sadece tek bir çiçeği vardır. doğrusal veya genişçe mızrak şeklinde yaprakları vardır. Karmaşık bir şekilde melezlenmiş yeni bir türdür. Tulipa × gesneriana olarak da adlandırılabilir.[1] Lale kültivarlarının çoğu Tulipa gesneriana'dan türetilmiştir. Orta ve Güney Avrupa'nın bazı bölgelerinde ve Kuzey Amerika'nın dağınık yerlerine doğal olarak yayılış gösterecek şekilde adapte olmuştur.[2]
Yaprak uçlarının cımbız gibi olması nedeni ile bu şekilde tanımlanan ve halen Avrupa'da yetiştirilmekte olan tek türdür. 1730 yılından itibaren yavaş yavaş yok olmaya başlamış ve nitekim de yok olmuştur. 19. yüzyılda ortadan kaybolan bu tür 150 yıl sonra İstanbul Üniversitesi botanikçileri ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin 2 milyon dolar ayırdığı bütçeyle melezleme ve seleksiyon yöntemleriyle yeniden elde edilmeye çalışılmaktadır.
Bu hibritin, tıpkı Avrupa'ya gelen diğer laleler gibi, yaygın olarak Çin'in tanrı dağlarından, İstanbul'daki Osmanlı İmparatorluğu sultanının koleksiyonlarından kaynaklandığına inanılmaktadır.[3] 1574 yılında II. Sultan Selim, Suriye'deki Azez Kadısı'na kendisine 50.000 lale soğanı göndermesini emretti. Ancak, Harvey bu kaynağın birkaç sorunu olduğunu, ayrıca lalelerin aslında Hint nardı olan Nardostachys jatamansi ile karıştırılmış olma ihtimali olduğunu düşünüyor.[4] Sultan Selim ayrıca, İstanbul'daki Topkapı Sarayı bahçeleri için Kırım'ın Kefe limanından 300.000 adet Kefe Lalesi (muhtemelen Tulipa schrenkii) soğanı ithal etti. Bunlar koleksiyonlarda bulunan diğer türlerle melezlendirildi.[5] Tulipa schrenkii genetik olarak Tulipa gesneriana ile çok yakından ilişkilidir ve bazen aynı tür olarak sınıflandırılır.
Tulipa gesneriana, 1554 yılında İstanbul'dan Batı Avrupa'ya getirildi. Conrad Gesner tarafından ilk olarak 1559'da tanımlandı.[6]
Osmanlı İmparatorluğu'ndan Avrupa'ya ilk geldiğinde lalelerin popülaritesi hızla arttı ve kısa sürede Hollanda Altın Çağı'nın zengin tüccarları için bir statü sembolü haline geldi. Ancak, soğanları enfekte eden mozaik virüsü, çiçeklenme döneminde nadir ve görkemli efektler yaratırken aynı zamanda sınırlı sayıda bulunan soğanları zayıflatıp yok etmeye başladı. Bu durum, 1634-1637 yılları arasında "lale çılgınlığı" olarak bilinen spekülasyon çılgınlığını tetikledi. Soğanlar arsa, hayvan ve evlerle takas edildi. Hollandalılar ayrıca, sezon sonunda soğan satın alma sözleşmelerinin alınıp satıldığı "vadeli işlem piyasaları" oluşturdular.[7] Tek bir soğan olan "Semper Augustus", Haarlem'de 6.000 florine satıldı. O dönemde bir florin ile bir buğday kilesi (25 kg) satın almak mümkündü.
Kokulu ve hermafrodit çiçekleri Nisan ve Mayıs aylarında açar. Soğanları dona karşı aşırı dayanıklıdır ve donma noktasının çok altındaki sıcaklıklara bile dayanabilir. Düşük sıcaklık dönemi, bitkinin büyümesi ve çiçeklenmesi için gereklidir. Bu dönemde bitki, oksin adlı bitki hormonuna karşı hassasiyetini artırır.[8]
Tulipa gesneriana, Tulipa fosteriana ve Tulipa eichleri gibi çeşitli lale çiçeklerinde antosiyanin bulunmuştur.[9]
Sinonimler[10] değiştir
- Tulipa coronaria Salisb.
- Tulipa hortensis Gaertn.
- Tulipa stricta Stokes
- Tulipa pubescens Willd.
- Tulipa cornuta Redouté
- Tulipa laciniata Fisch. ex Bellerm.
- Tulipa campsopetala Delaun. ex Loisel.
- Tulipa stenopetala Delaun. ex Loisel.
- Tulipa bonarotiana Reboul
- Tulipa strangulata Reboul
- Tulipa media C.Agardh ex Schult. & Schult.f.
- Tulipa repens Fisch. ex Sweet
- Tulipa bicolor Raf.
- Tulipa scabriscapa Fox-Strangw.
- Tulipa unguiculata Raf.
- Tulipa neglecta (Reboul) Reboul
- Tulipa serotina Reboul
- Tulipa variopicta Reboul
- Tulipa spathulata Bertol.
- Tulipa didieri Jord.
- Tulipa fransoniana Parl.
- Tulipa platystigma Jord.
- Tulipa billietiana Jord.
- Tulipa mauritiana Jord.
- Tulipa planifolia Jord.
- Tulipa mauriana Jord. & Fourr.
- Tulipa acutiflora DC. ex Baker
- Tulipa elegans Baker
- Tulipa fulgens Baker
- Tulipa retroflexa Baker
- Tulipa mauriannensis Didier
- Tulipa macrospeila Baker
- Tulipa connivens Levier
- Tulipa etrusca Levier
- Tulipa lurida Levier
- Tulipa passeriniana Levier
- Tulipa sommieri Levier.
- Tulipa baldaccii Mattei
- Tulipa marjolletii E.P.Perrier & Songeon
- Tulipa segusiana E.P.Perrier & Songeon
- Tulipa saracenica E.P.Perrier
- Tulipa perrieri Marj. ex P.Fourn.
- Tulipa grengiolensis Thommen
- Tulipa montisandrei J.Prudhomme
- Tulipa rubidusa Lieser
- Tulipa sedunii Lieser
- Tulipa norvegica Lieser
Kaynakça değiştir
- ^ Christenhusz, Maarten J. M.; Govaerts, Rafaël; David, John C.; Hall, Tony; Borland, Katherine; Roberts, Penelope S.; Tuomisto, Anne; Buerki, Sven; Chase, Mark W.; Fay, Michael F. (18 Haziran 2013). "Tiptoe through the tulips - cultural history, molecular phylogenetics and classification ofTulipa(Liliaceae)". Botanical Journal of the Linnean Society. 172 (3): 280-328. doi:10.1111/boj.12061. ISSN 0024-4074.
- ^ Lamawati, Shelvy; Kartika, Juang Gema (17 Mayıs 2019). "Budidaya Bunga Potong Tulip (Tulipa gesneriana L.) di Nieuwe Wetering, Belanda Selatan". Buletin Agrohorti. 7 (2): 172-176. doi:10.29244/agrob.7.2.172-176. ISSN 2614-3194.
- ^ "Kew World Checklist of Selected Plant Families". Plants of the World Online.
- ^ Harvey, John H. (23/1976). "Turkey as a Source of Garden Plants". Garden History. 4 (3): 21. doi:10.2307/1586521. Tarih değerini gözden geçirin:
|tarih=(yardım) - ^ Pavord, Anna (1999). The tulip. New York: Bloomsbury. ISBN 978-1-58234-013-5.
- ^ Weir, Neil; Kenyon, Guy; Jones, Nick (Şubat 1998). "The Rural Cyclopedia: Or A General Dictionary of Agriculture, and of the Arts, Sciences, Instruments and Practise, necessary to the farmer, stockfarmer, gardener, forester, landsteward, farrier, &c. Volume 4,". The Journal of Laryngology & Otology. 112 (2): 218-219. doi:10.1017/s0022215100140368. ISSN 0022-2151.
- ^ Goldgar, Anne (2007). Tulipmania. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-30126-6.
- ^ Rietveld, P. L. (1 Mart 2000). "Low temperature sensing in tulip (Tulipa gesneriana L.) is mediated through an increased response to auxin". Journal of Experimental Botany. 51 (344): 587-594. doi:10.1093/jexbot/51.344.587. ISSN 1460-2431.
- ^ VIII International Symposium on Postharvest Physiology of Ornamental Plants. International Society for Horticultural Science - ISHS. 1 Şubat 2005. ISBN 978-90-6605-538-4.
- ^ "Kew World Checklist of Selected Plant Families". 22 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2015.