Tonya
Tonya (Romeika: Τόνια, Tónya), Trabzon iline bağlı bir ilçedir.
Tonya | |
---|---|
İlçenin Kadıralak Tabiat Parkı'ndan görünümü | |
İlçenin Trabzon ilindeki konumu | |
İlçe sınırları haritası | |
Ülke | Türkiye |
İl | Trabzon |
Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
İdare | |
• Kaymakam | Adem Eser[1] |
• Belediye başkanı | Osman Beşel (AK Parti) |
Yüzölçümü | |
• Toplam | 264.000 km² |
Rakım | 730 m |
Nüfus (2018) | |
• Toplam | 14,592 |
• Kır | - |
• Şehir | 13.914 |
Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
Posta kodu | 61500 |
İl alan kodu | 462 |
İl plaka kodu | 61 |
Resmî site www.tonya.gov.tr |
Tonya İlçesi, Doğudan Düzköy ve Maçka, Güneyden Gümüşhane İline bağlı kuzeyden ve batıdan Vakfıkebir ile Şalpazarı ilçeleri ile çevrilidir.
Trabzon ilinin denize sahili olmayan bir ilçesidir. Denizden yüksekliği 755 metredir. Arazi genel olarak engebelidir. Yüksek dağ sıralarına rastlanmamakla birlikte mevcut tepeler kuzeyden güneye doğru uzanır. Bu uzantılar arasında bulunan Fol Deresi ile Çamlık Deresi Vadisi Tonya sınırları içinde kalır. İlçe merkezi Fol Deresi Vadisinde kurulmuştur.
Tonya'nın en yüksek tepesi 1900 m yüksekliğindeki Karakısrak tepesidir.
İlçe sınırları içinde büyük akarsu ve göl yoktur. En önemli akarsu Fol Deresi'dir. Fol Deresi, Tonya'nın güneyinde Kürtün İlçesi sınırlarındaki Erikbeli Tepesi'nden doğar.
Kuzeye doğru Tonya topraklarını geçtikten sonra Vakfıkebir İlçesi merkezinden Karadeniz'e dökülür. İkinci önemli akarsu Toksar tepesinden kaynağını alarak Beşikdüzü İlçesinden denize dökülen Çamlık Deresi'dir.
Akarsuların rejimi düzenli değildir. Bahar aylarında karların erimesi ile su miktarı artar. Yaz aylarında azalır. Bununla birlikte yukarıda sözü edilen akarsuların kuruduğu hiç görülmemiştir.
İklim değiştir
İklim, Karadeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş alanıdır. Karadeniz kenarından yükselen tepeler üzerinde bulunan ormanlar sürekli nem çekerler. Denizden gelen su buharı burada yoğunlaşır, sis haline gelir. Bu nedenle özellikle yaz aylarında günlerin büyük bir bölümü sisli geçer. Güneşli havalar daha çok sonbaharda görülür. Yaz aylarında ortalama sıcaklık 20 derece, kış aylarında 6-7 derece civarındadır.
Çevrede iklimin etkisiyle bitki örtüsü bir paralellik gösterir. Arazinin büyük çoğunluğunu meralar ve ormanlar kaplar ve yoğun ormanlar ilçenin güney yönündeki Kalınçam Köyü çevresindedir. Bu ormanlar yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşur. Bölgede en iyi yetişen ağaç kızılağaçtır. İnsan emeği olmadan kendi kendine yetişebilmektedir.
Tarihçe değiştir
Tonya ilçesinin ilk kuruluşu hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte, ilçedeki yerleşimin 13. yüzyılın sonları ile 14. yüzyılın başlarında olduğu anlaşılmaktadır. 1461 yılında Trabzon'un Türkler tarafından fethi ile Trabzon İmparatorluğu'nun egemenliği sona erer. Bölge tamamen Türklerin eline geçer. Bundan sonra Bayburt, Gümüşhane, Erzurum ve diğer yörelerden gelen Türkmen boyları Tonya'da yerleşirler.
İlçemize bağlı 15 köy bulunmaktadır. Ayrıca merkeze bağlı 5 mahalle ve İskenderli Beldesine bağlı 2 mahalle olmak üzere toplam 7 mahalle mevcuttur.
Tonya, Vakfıkebir ilçesine bağlı bir bucak merkezi olarak yönetilmiştir. Osmanlı Devleti döneminde Tonya'da derebeylik egemendi. 19. yüzyıl derebeylerinin tamamen egemen olduğu bir dönem olmuştur. Bu derebeylerinden en önemlisi Ali Ağa, kendisine ait topraklarda özel asker besler, kendi savunmasını bunlarla yapardı.
Tonya, 1854 yılında bucak merkezi olarak teşkilatlanmışsa da, bucak yönetimi yıllarında bile derebeylik egemenliğini sürdürmüştür.
Birinci Dünya Savaşından sonra Osmanlı Devleti toprakları İtilaf Devletleri tarafından paylaşılmaya başlanınca Doğu Karadeniz bölgesini de Ruslar istila etmişlerdi. Rusların bu istilasına karşı Tonya'nın yerli halkı düzenli ordu kuvvetlerine yardımcı olarak aylarca savunmada bulunmuşlar ve bunda da oldukça başarılı olmuşlardı.
Harşit Cephesinde bulunan Türk Kuvvetleri bozulunca Ruslar bütün güçleriyle Tonya üzerine yürümüş ve sonra da yerli halk batıya doğru göç etmek zorunda kalmıştır. 16 Temmuz 1916 tarihinde Tonya işgal edilmiş oldu. Rus kuvvetleri daha sonra 17 Şubat 1918 tarihinde çekilince Tonya düşman işgalinden kurtulmuş oldu.
5 Mart 1954 tarihinde 3264 sayılı kanun ile Tonya ilçe olarak teşkilatlanınca Vakfıkebir'den ayrıldı. Aynı yıl içinde belediye teşkilatı kuruldu. Tonya'nın içe olarak teşkilatlandı.
Nüfus değiştir
Bölge, Osmanlıların Trabzon'u fethinden (1461) önceki devirde buraya Horasan bölgesinden gelen Çepni Türkleri tarafından Türkleştirilmiştir. Tonya ilçesi daha önceleri Vakfıkebir ilçesine bağlı olmasından mütevellit, Osmanlı kaynaklarında pek bahsi geçmez. Osmanlı'da bir dönem Tonya'yı da içine alan bölgeye Vilayet-i Çepni denilmiştir. Bu deyiş Giresun, Trabzon ve Gümüşhane illerinin geneli için kullanılmıştır.
Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
---|---|---|---|
1955[2] | 21.049 | 1.331 | 19.718 |
1960[3] | 23.481 | 5.360 | 18.121 |
1965[4] | 26.053 | 6.126 | 19.927 |
1970[5] | 22.862 | 10.077 | 12.785 |
1975[6] | 24.570 | 10.544 | 14.026 |
1980[7] | 24.905 | 11.059 | 13.846 |
1985[8] | 26.530 | 12.394 | 14.136 |
1990[9] | 25.790 | 11.058 | 14.732 |
2000[10] | 28.107 | 12.666 | 15.441 |
2007[11] | 17.052 | 7.711 | 9.341 |
2008[12] | 16.766 | 7.660 | 9.106 |
2009[13] | 17.023 | 7.446 | 9.577 |
2010[14] | 16.716 | 7.399 | 9.317 |
2011[15] | 16.098 | 7.310 | 8.788 |
2012[16] | 15.493 | 7.112 | 8.381 |
2013[17] | 15.620 | 15.620 | veri yok |
2014[18] | 15.217 | 15.217 | veri yok |
2015[19] | 14.771 | 14.771 | veri yok |
2016[19] | 14.471 | 14.471 | veri yok |
2017[19] | 14.008 | 14.008 | veri yok |
2018[19] | 14.592 | 14.592 | veri yok |
2019[19] | 14.116 | 14.116 | veri yok |
2020[19] | 13.914 | 13.914 | veri yok |
Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
Tonya nüfusu 2020 yılına göre 13.914.
Bu nüfus, 6.735 erkek ve 7.179 kadından oluşmaktadır.
Yüzde olarak ise: %48,40 erkek, %51,60 kadındır.
Etimoloji değiştir
"Tonya" adının ilçeye verilişi ile ilgili çeşitli söylentiler olmakla birlikte bunlardan gerçeğe uygun olarak görüleni şöyledir;
Bölgeye ilk yerleşen Rumlar döneminde bir Rum Beyi Tonia adındaki kızına bölgeyi çeyiz olarak vermiş, bundan böyle bu bölgenin adı da kızın adına izafeten Tonia olarak kalmış. Zamanla Tonya adını almıştır. Ayrıca Tonya ilçesinin merkezine yöre halkı tarafından Konakyanı adı verilir.
Derebeylik döneminde merkezde bulunan derebeyin konağından gelmektedir. Konağınyanı söylenişi zamanla Konakyanı olarak kalmıştır.
Genel bilgiler değiştir
Günümüzde suç oranı geçmişine göre bir hayli düşük olan Tonya'da temel geçim kaynağı hayvancılıktır. Tereyağı ve peyniri ünlüdür. Tereyağı festivali düzenlenmektedir.
Yaz ayları insanlar mezere dedikleri yaylalarına göç ederler. Kışa doğru tekrar evlerine geri dönerler.
Dışa göç oldukça fazladır. İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Sakarya en çok göç verilen illerdir. Sarıyer (Büyükdere), Büyükçekmece, Avcılar, Şirinevler, Ümraniye (Dudullu), Üsküdar (Kirazlıtepe), Şile Tonyalıların en çok ikamet ettiği İstanbul ilçeleridir.
Okuma oranının çok yüksek olduğu ve 2007 yılında Karadeniz'de yılın mahallesi seçilen Sayraç Köyü de Tonya'nın sınırları içerisindedir.
İdari yapı değiştir
- Mahalleler
Tonya ilçe merkezi toplam 5 mahalleden oluşur.
- Büyükmahalle
- Kaleönü
- Karşular
- Ortamahalle
- Yenimahalle
- Köyler
Kaynakça değiştir
- ^ "Kaymakam Adem Eser". tonya.gov.tr. 13 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Tonya Nüfusu - Trabzon". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Trabzon Tonya Nüfusu". nufusune.com.
Dış bağlantılar değiştir
Wikimedia Commons'ta Tonya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Tonya Belediyesi 5 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.