Cumhuriyet Senatosu (Türkiye)

1961–1980 yılları arasında TBMM üst kanadı olarak çalışan parlamento
(TBMM Cumhuriyet Senatosu başkanları sayfasından yönlendirildi)

Cumhuriyet Senatosu ya da eskiden yaygın bir şekilde kullanılan adıyla Okumuşlar Meclisi, Türkiye'de 1961-1980 yılları arasında çift meclisli sistem yürürlükteyken TBMM'nin üst kanadını oluşturan yasama organı. Alt kanadı ise Millet Meclisi idi.

Cumhuriyet Senatosu
Arma veya logo
Tür
Tür
Tarih
Kuruluş20 Temmuz 1961
Dağılış12 Eylül 1980
Başkanlık
Başkan
Mehmet Enver Aka (AP)
1963-1965
Tekin Arıburun (AP)
1970-1977
Sırrı Atalay (CHP)
1977-1979
Yapı
Sandalye165
+ Tabii Senatörler
Siyasi gruplar
Komisyonlar
  • Anayasa ve Adalet Komisyonu
  • Bütçe ve Plan Komisyonu
  • Cumhuriyet Senatosu Hesaplarını İnceleme Komisyonu
  • Bayındırlık, Ulaştırma ve İmar-İskan Komisyonu
  • Dışişleri, Turizm ve Tanıtma Komisyonu
  • İçişleri Komisyonu
  • Mali ve İktisadî İşler Komisyonu
  • Millî Eğitim - Gençlik ve Spor Kültür Komisyonu
  • Millî Savunma Komisyonu
  • Sosyal İşler Komisyonu[1]
Ortak komisyonlar
  • Kamu İktisadî Teşebbüsleri Karma Komisyonu
  • Dilekçe Karma Komisyonu
  • Kitaplık Karma Komisyonu[1]
Seçimler
Son seçim
14 Ekim 1979
Toplantı yeri
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Bakanlıklar, Ankara
Anayasa
9 Temmuz 1961 tarihli ve 334 sayılı
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası

Tabii üyeler dışında Cumhuriyet Senatosuna aday olabilmek için 40 yaşını doldurmuş olmak ve yükseköğrenim yapmış olmak gerekiyordu. Hükûmet, Cumhuriyet Senatosuna karşı değil, Millet Meclisine karşı sorumluydu. Güven oylaması sadece Millet Meclisinde yapılıyordu. Cumhuriyet Senatosunun gensorusuyla hükûmeti düşürme yetkisi yoktu.

1980 yılından sonra tekrar tek meclisli sisteme geri dönüldü ve 19 yıllık bir çalışma süresinden sonra yürürlükten kaldırıldı.

Senato salonu, günümüzde iktidar partisinin grup toplantı salonu olarak kullanılmaktadır.

Senato üye yapısı

değiştir

1961 Anayasası'nda göre Cumhuriyet Senatosu üç çeşit üyeden oluşuyordu.

  1. 150 adet olan birinci grup üyeler halk tarafından seçiliyordu.
  2. 15 adet olan ikinci grup üyeler ise cumhurbaşkanınca seçiliyordu. Bunlar kontenjan senatörü olarak bilinmektedir.
  3. "Tabii Senatörlük" kendi içinde iki gruba ayrılıyorlardı. Bunlardan birincisi Millî Birlik Komitesi başkan ve üyeleriydi. İkincisi ise eski cumhurbaşkanlarıydı.

Birinci grup üyelerin görev süresi altı yıldı. Ancak seçimler 2 yılda bir yapılıyordu ve her seçimde üyelerinin sadece üçte biri yenileniyordu. 1961 Anayasası'nın geçici 10. maddesine göre 1961 seçimlerinden iki yıl sonra yapılacak seçimlerle yenilenecek üyeler ile dört yıl sonra yapılacak seçimle yenilenecek olan üyeler ad çekilerek belirlenmiştir. Böylece A, B ve C grubu olmak üzere 3 grup oluşmuştur.

İkinci grup üyelerin görev süresi de altı yıldı.

Üçüncü grup üyeleri ise ömür boyu görev yapıyorlardı.

Senato seçimleri

değiştir
Seçim tarihi Seçim türü[2]
15 Ekim 1961 Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu genel seçimi
7 Haziran 1964 Cumhuriyet Senatosu C Grubu yenileme seçimi. Cumhuriyet Senatosu ara seçimi
5 Haziran 1966 Cumhuriyet Senatosu B Grubu yenileme seçimi. Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi ara seçimi
2 Haziran 1968 Cumhuriyet Senatosu A Grubu yenileme seçimi. Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi ara seçimi
14 Ekim 1973 Millet Meclisi genel ve Cumhuriyet Senatosu C Grubu yenileme seçimi, Cumhuriyet Senatosu ara seçimi
12 Ekim 1975 Cumhuriyet Senatosu B Grubu yenileme seçimi. Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi ara seçimi
5 Haziran 1977 Millet Meclisi genel ve Cumhuriyet Senatosu A Grubu yenileme seçimi
14 Ekim 1979 Cumhuriyet Senatosu C Grubu yenileme seçimi. Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi ara seçimi

Senato başkanları

değiştir
Fotoğraf Başkan Göreve Başlama Görevden Ayrılma Parti
1   Suat Hayri Ürgüplü 28 Ekim 1961 6 Kasım 1963 Adalet Partisi
2   Enver Aka 6 Kasım 1963 2 Aralık 1965
3   İbrahim Şevki Atasagun 2 Aralık 1965 19 Kasım 1970
4   Tekin Arıburun 19 Kasım 1970 14 Haziran 1977
5   Sırrı Atalay 16 Haziran 1977 6 Kasım 1979 Cumhuriyet Halk Partisi
6   İhsan Sabri Çağlayangil 6 Kasım 1979 12 Eylül 1980 Adalet Partisi

Cumhuriyet Senatosu Başkanvekilleri listesi

değiştir
Dönem Başkanvekili Görev başlangıcı Görev bitişi Parti
1. Dönem İbrahim Şevki Atasağun 28 Ekim 1961 25 Ekim 1962 Adalet Partisi
Sırrı Atalay 28 Ekim 1961 25 Ekim 1962 Cumhuriyet Halk Partisi
İhsan Hamit Tiğrel 28 Ekim 1961 25 Ekim 1962 Yeni Türkiye Partisi
2. Dönem Turhan Kapanlı 2 Kasım 1962 25 Ekim 1963 Adalet Partisi
Sırrı Atalay 2 Kasım 1962 25 Ekim 1963 Cumhuriyet Halk Partisi
İhsan Hamit Tiğrel 2 Kasım 1962 25 Ekim 1963 Yeni Türkiye Partisi
3. Dönem Hâzım Dağlı 6 Kasım 1963 10 Eylül 1964 Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi
Sırrı Atalay 6 Kasım 1963 10 Eylül 1964 Cumhuriyet Halk Partisi
İhsan Hamit Tiğrel 6 Kasım 1963 10 Eylül 1964 Yeni Türkiye Partisi
4. Dönem Fikret Turhangil 2 Kasım 1964 27 Ekim 1965 Adalet Partisi
Muhittin Kılıç 2 Kasım 1964 27 Ekim 1965 Cumhuriyet Halk Partisi
İhsan Hamit Tiğrel 2 Kasım 1964 27 Ekim 1965 Yeni Türkiye Partisi
5. Dönem Fikret Turhangil 2 Aralık 1965 4 Ağustos 1966 Adalet Partisi
Sırrı Atalay 7 Aralık 1965 4 Ağustos 1966 Cumhuriyet Halk Partisi
Kadri Kaplan 7 Aralık 1965 4 Ağustos 1966 Tabii Üye
6. Dönem Fikret Turhangil 1 Kasım 1966 28 Temmuz 1967 Adalet Partisi
Sırrı Atalay 1 Kasım 1966 28 Temmuz 1967 Cumhuriyet Halk Partisi
Mehmet Ünaldı 1 Kasım 1966 28 Temmuz 1967 Tabii Üye
7. Dönem Fikret Turhangil 1 Kasım 1967 10 Haziran 1968 Adalet Partisi
Mehmet Ünaldı 10 Haziran 1968 23 Ekim 1968 Adalet Partisi
Sırrı Atalay 1 Kasım 1967 23 Ekim 1968 Cumhuriyet Halk Partisi
Macit Zeren 1 Kasım 1967 23 Ekim 1968 Adalet Partisi
8. Dönem Lütfi Tokoğlu 1 Kasım 1968 27 Ekim 1969 Adalet Partisi
Mehmet Ünaldı 1 Kasım 1968 27 Ekim 1969 Adalet Partisi
Sırrı Atalay 1 Kasım 1968 27 Ekim 1969 Cumhuriyet Halk Partisi
9. Dönem Lütfi Tokoğlu 1 Kasım 1969 3 Ağustos 1970 Adalet Partisi
Mehmet Ünaldı 1 Kasım 1969 3 Ağustos 1970 Adalet Partisi
Sırrı Atalay 1 Kasım 1969 3 Ağustos 1970 Cumhuriyet Halk Partisi
10. Dönem Macit Zeren 19 Kasım 1970 26 Ekim 1971 Adalet Partisi
Mehmet Ünaldı 19 Kasım 1970 26 Ekim 1971 Adalet Partisi
Hayri Mumcuoğlu 19 Kasım 1970 26 Ekim 1971 Cumhuriyet Halk Partisi
11. Dönem İskender Cenap Ege 1 Kasım 1971 26 Ekim 1972 Adalet Partisi
Mehmet Ünaldı 1 Kasım 1971 26 Ekim 1972 Adalet Partisi
Hayri Mumcuoğlu 1 Kasım 1971 26 Ekim 1972 Cumhuriyet Halk Partisi
12. Dönem Macit Zeren 1 Kasım 1972 24 Ekim 1973 Adalet Partisi
Mehmet Ünaldı 1 Kasım 1972 24 Ekim 1973 Adalet Partisi
Sırrı Atalay 1 Kasım 1972 8 Mayıs 1973 Cumhuriyet Halk Partisi
Necip Mirkelâmoğlu 8 Mayıs 1973 24 Ekim 1973 Cumhuriyet Halk Partisi
13. Dönem İskender Cenap Ege 20 Kasım 1973 21 Şubat 1974 Adalet Partisi
Necip Mirkelâmoğlu 21 Şubat 1974 20 Temmuz 1974 Cumhuriyet Halk Partisi
Mehmet Ünaldı 20 Kasım 1973 20 Temmuz 1974 Adalet Partisi
Zihni Betil 19 Şubat 1974 20 Temmuz 1974 Cumhuriyet Halk Partisi
14. Dönem Necip Mirkelâmoğlu 1 Kasım 1974 17 Temmuz 1975 Cumhuriyet Halk Partisi
Mehmet Ünaldı 1 Kasım 1974 17 Temmuz 1975 Adalet Partisi
Zihni Betil 1 Kasım 1974 17 Temmuz 1975 Cumhuriyet Halk Partisi
15. Dönem Kâzım Kangal 25 Aralık 1975 14 Ekim 1976 Cumhuriyet Halk Partisi
Macit Zeren 25 Aralık 1975 14 Ekim 1976 Adalet Partisi
Rahmi Erdem 25 Aralık 1975 14 Ekim 1976 Cumhuriyet Halk Partisi
16. Dönem Ergün Ertem 1 Kasım 1976 12 Temmuz 1977 Cumhuriyet Halk Partisi
Osman Salihoğlu 12 Temmuz 1977 27 Ekim 1977 Adalet Partisi
Mehmet Ünaldı 1 Kasım 1976 27 Ekim 1977 Adalet Partisi
Rahmi Erdem 1 Kasım 1976 27 Ekim 1977 Cumhuriyet Halk Partisi
17. Dönem Osman Salihoğlu 8 Kasım 1977 30 Ekim 1978 Adalet Partisi
Mehmet Ünaldı 8 Kasım 1977 30 Ekim 1978 Adalet Partisi
Rahmi Erdem 1 Kasım 1977 9 Mayıs 1978 Cumhuriyet Halk Partisi
Fevzi Hakkı Esatoğlu 9 Mayıs 1978 30 Ekim 1978 Cumhuriyet Halk Partisi
18. Dönem Osman Salihoğlu 1 Kasım 1978 23 Ekim 1979 Adalet Partisi
Mehmet Ünaldı 1 Kasım 1978 23 Ekim 1979 Adalet Partisi
Cengizhan Yorulmaz 2 Kasım 1978 23 Ekim 1979 Cumhuriyet Halk Partisi
19. Dönem Rahmi Erdem 6 Kasım 1979 12 Eylül 1980 Cumhuriyet Halk Partisi
Mehmet Ünaldı 6 Kasım 1979 12 Eylül 1980 Adalet Partisi
Cengizhan Yorulmaz 6 Kasım 1979 12 Eylül 1980 Cumhuriyet Halk Partisi

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 20 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016. 
  2. ^ http://auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/AUHF-1981-38-01-04/AUHF-1981-38-01-04-Turk.pdf 4 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Açık Parlamento Üyeliklerinin Ara Seçimler Yoluyla Ya da Yedeklerle Doldurulması Doç. Dr. Hikmet Sami Türk