Türkiyelilik
Türkiyelilik, Türk vatandaşı bireyleri kapsayan ulusal bir üst kimlik önerisidir. Türkiyeli kullanımı, Türkiye vatandaşı bireyler için kullanılan "Türk" kelimesinin aynı adlı etnik gruba atıfta bulunduğu ve Türkiyeli teriminin bu kelimeye karşı daha kapsayıcı olduğu öne sürülerek savunulmaktadır. Türk yerine Türkiyeli teriminin kullanılması akademi, medya ve politika alanlarında tartışmalı bir konudur. +lı,+li,+lu,+lü eki isimden isim yapan yapım ekidir. Asıl fonksiyonu sıfat olarak kullanılan vasıf isimleri yapmaktır. Sahiplik ya da bağlılık ifade eder.[1] Türkiyeli kelimesi, Türkiye kelimesine +li eki getirilerek oluşturulmuştur. Türkiye'ye bağlılık ifade eder. Türkiye'ye mensup olan kimse demektir.
Tarihçe değiştir
Tunalı Hilmi, Türkiyeli terimini 1900'lerin başlarında birçok yerde kullanmıştır.[2][3] Türkiyeli terimi ilk olarak bir resmî metinde yaklaşık 20 sene sonra Yabancı Okullar Yönergesi’ne de temel oluşturacak Ağustos 1915 tarihli Mekâtib-i Hususiye Talimatnâmesi kaynağında tespit edilmiştir.[4] Mustafa Kemal Atatürk'ün bu terimi ilk kullanımı, Rus General Mihail Frunze’nin 1921’deki talimatnâmesini sunma törenindeki konuşmasında tespit edilmiştir. Atatürk de Türkiyeli kavramını birden çok maddede kullanmıştır. Mustafa Kemal Atatürk, 2 Mart 1922 tarihinde Ankara’da elçilik binasında verilen şölende “Biz Türkiyeliler Asyai bir milletiz, Asyai bir devletiz.” demiştir.[5][6][7]
Türkiyeli terimi Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında kabul edilen Muhamat kanununda da kullanılmıştır. (3 Nisan 1924)[8]
İlk Cumhuriyet anayasası oluşturulurken, Rum ve Ermeni gibi gayrimüslim azınlıkların Türk olamayacağı öne sürülerek Türkiye vatandaşı her bireyin Türk olarak isimlendirilmesi kararı hakkında tartışmalar gerçekleşmiş, bu hususta Konya mebusu Naim Hazım'ın öne sürmüş olduğu Türk yerine Türkiyeli kullanılması için verilen önerge reddedilerek Hamdullah Suphi Bey’in “Türkiye ahalisine din ve ırk farkı olmaksızın vatandaşlık itibarıyla Türk ıtlak olunur.” önergesi kabul edilmiştir.[6]
2000'li yıllarda Türkiye'nin AB üyelik sürecinde Avrupa Birliği'nin desteği ile aldığı politik reformlar çerçevesinde Türkiyeli üst kimliği yeniden gündeme gelmiştir. Ekim 2004'te Başbakanlık desteğiyle yayımlanan Azınlık Hakları ve Kültürel Haklar Çalışma Grubu Raporu'nda anayasada Türk yerine Türkiyeli teriminin kullanılması önerisi Türkiye'de geniş çaplı tartışmalara neden olmuştur.[9][10]
2009 yılında dönemin Genelkurmay Başkanı İlker Başbuğ, Harp Akademileri Komutanlığındaki değerlendirme konuşmasında Atatürk'ün, Türk milletini "Türkiye Cumhuriyeti'ni kuran, Türkiye halkı" şeklinde tanımladığını anımsattı.[11]
2011 yılında dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan mecliste şöyle bir konuşma yapmıştır: “Türkiyeli demekten de rahatsız değilim. Onu da söyleyeyim size açıkça. Hiç rahatsız değilim. Evet, ben bu vatanın, bu milletin evladıyım ve Türkiyeliyim; bundan da rahatsız değilim.”[12]
20 Temmuz 2023 günü Türk Dil Kurumu (TDK), bazı sözcüklerin yazımında değişiklik yaparken, Türkiyeli sözcüğünün tanımını yaparken Türk kelimesine yönlendirme yapmaması tartışmalara neden oldu. TDK'nın Fransalı ifadesini Fransız, Yunanistanlı ifadesini Yunanlı sözcüğüne yönlendirmesiyle karşılaştırıldığında, Türkiyeli sözcüğünün Türk kelimesine yönlendirilmediği görüldü. Bu durum, son dönemde çeşitli çevrelerce sürdürülen 'Türkiyelilik' tartışmasını akıllara getirdi.[13] Ancak, özellikle Twitter gibi sosyal medya platformlarında kısa sürede artan tepkilerin ardından TDK, "Türkiyeli" kelimesini sözlükten kaldırdı. TDK, "Türkiyeli" kelimesi için "Türkiye'de yaşayan halk ve bu halkın soyundan olan kimse" tanımını uygun görmüştü.[14]
Tepki ve eleştiriler değiştir
Türk yerine Türkiyeli teriminin kullanılması akademi, medya ve politika alanlarında tartışmalı bir konudur. Terim genellikle Türk milliyetçileri tarafından eleştirilmekle birlikte çeşitli Yeni Osmanlıcı veya çok kültürlülüğü ve çoğulculuğu destekleyen kesimler tarafından destek görmektedir. Türkiyelilik, "Osmanlılık" fenomeni ile kıyaslanmış, Osmanlıcılıkta görüldüğü üzere farklı dini ve etnik grupların tek bir üst kimlik altında birleştirilmesi fikrinin Türkiye versiyonu olarak ele alınmıştır.[10][15][16]
Türkiyeli terimi, savunucularına göre Türk teriminin Türkiye'de yaşayan çeşitli etnik ve dini azınlık grupları üzerinde birleştirici etkisi olmamasından ötürü bu terime kıyasla daha iyi bir üst kimlik oluşturmaktadır. Bu üst kimlik, 2004 yılındaki raporun yazarlarından Baskın Oran tarafından kendini Türk alt kimliği ile tanımlamayan vatandaşların devletle bağ kurabilmelerine sebep olabileceğinden ötürü Kürt sorununa çözüm önerisi olarak da sunulmuştur.[10][17]
Türkiyeli terimine karşı Türk kullanımını öne süren kişiler bu kullanımın Türkiye'yi çok uluslu bir yapıya sokarak ülkenin üniter yapısını tehlikeye atacağı ve sonuç olarak etnik ayrılıkçılığa zemin hazırlayacağını iddia etmektedir.[10]
Diken yazarı siyaset bilimci Murat Sevinç, Türkiye anayasacılığında ‘Türkiyelilik’ kavramının kabul görmeyeceğini ya da kolaylıkla benimsenmeyeceğini, ancak eğer anayasada "Türkiye Cumhuriyeti yurttaşlığı" ifadesinin Türk terimine kıyasla daha uygun bir alternatif oluşturabileceğini öne sürmüştür.[18]
Hukukçu Ersan Şen tarafından Türkiyeli ifadesi hakkında, eşitlik, birlik ve bütünlük ilkesini vurgulamayı hedeflemektedir. Ancak, Anayasa maddesi olan 66. madde ile ilgili olarak, Türk ırkından olmayanların ikinci sınıf vatandaş veya insan muamelesi görüp ırkçılığa hizmet etmekle itham etmek en basit ifadeyle insafsızlıktır şeklinde bir yorum yapılmaktadır.[19]
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "+lı,+li,+lu,+lü yapım eki" (PDF). 8 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Kasım 2023.
- ^ "Tunalı Hilmi Bir Şart".[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Tunalı Hilmi'nin Türkiyeli kelimesini kullandığı bazı yerler" (PDF). 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Kasım 2023.
- ^ "MEKATİB-İ HUSUSİYE TALİMATNAMESİ" (PDF). 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Kasım 2023.
- ^ ""Biz Türkiyeliler Asyai bir milletiz, Asyai bir devletiz." 5. Sayfa" (PDF). 16 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Kasım 2023.
- ^ a b "Türklüğü benimsemeyen Ermeni'ye de mi 'Türk' denecek!". Diken (İngilizce). 16 Ocak 2021. 16 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ "UKRAYNA BÜYÜK ELÇİSİ GENERAL FRUNSE'YE. 255.SAYFA" (PDF). 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Kasım 2023.
- ^ "Muhamat Kanunu" (PDF). 18 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Kasım 2023.
- ^ "Azınlık Hakları Raporunun Özeti". Bianet. 2004. 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d Grigoriadis, Ioannis N. (2007). "Türk or Türkiyeli? The Reform of Turkey's Minority Legislation and the Rediscovery of Ottomanism". Middle Eastern Studies. 43 (3): 423-438. ISSN 0026-3206. 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ Gazetesi, Dünya (14 Nisan 2009). "Org. Başbuğ'dan 'Türkiye halkı' vurgusu". www.dunya.com/gundem/org-basbug039dan-039turkiye-halki039-vurgusu-haberi-74920. 31 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ "Recep Tayyip Erdoğan Türkiyeliyim" (PDF). 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Kasım 2023.
- ^ odatv4.com. "Skandal ortaya çıktı: Türk Dil Kurumu da 'Türkiyeli' oldu... Yayınevleriyle başladı". www.odatv4.com (İngilizce). 20 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2023.
- ^ "TDK, "Türkiyeli" Kelimesini Ekledi, Tepkilerle Kaldırdı!". Webtekno. 20 Temmuz 2023. 21 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2023.
- ^ Uyanık, Mevlüt. "Üç Tarz-i Siyaset: Bir Üst Kimlik Tasarımı Olarak Türkiyelilik". 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ Çokkültürlülük ve Türkiye’deki görünümü. 26 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 2008 Cilt 9 Sayı 15
- ^ Oran, Baskın (23 Haziran 2015). Türkiyeli Kürtler Üzerine Yazılar. İletişim Yayınları. ISBN 978-975-05-1513-2. 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ "Türkiyelilik, Türklük ve Türkiye Cumhuriyeti yurttaşlığı..." Diken (İngilizce). 10 Ocak 2021. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ "Ersan Şen Hukuk ve Danışmanlık - Türkiyeli". sen.av.tr. 10 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2023.