Türkiye Komünist Fırkası
Türkiye Komünist Fırkası, Kurtuluş Savaşı döneminde, 18 Ekim 1920'de Atatürk'ün emriyle kurulmuş siyasi parti. "Resmî komünist partisi" olarak da bilinir.
Türkiye Komünist Fırkası | |
|---|---|
| Kısaltma | TKF |
| Genel sekreter | Hakkı Behiç Bayiç |
| Kurucu | Mustafa Kemal Atatürk |
| Kuruluş tarihi | 18 Ekim 1920 |
| Kapanış tarihi | Mart 1921 |
| Merkez | Ankara |
Bu kararın önemli nedenlerinden biri, Ankara Hükûmeti ile Sovyet Hükûmeti arasındaki yakınlaşmaydı. Bu dönemde Sovyet hükûmeti, Kurtuluş Savaşı'nı silah ve cephane göndererek destekliyordu. Ayrıca, yaklaşık bir ay önce Bakü'de kurulan, Komintern'e bağlı Türkiye Komünist Partisinin (TKP) de önü kesilmek, ülkede artan Bolşevik sempatisi ve çeşitli sosyalizm eğilimleri de böyle bir parti içerisinde denetim altına alınmak istenmişti.[1][2] Bu nedenle, TKF'nin kurulmasıyla birlikte, mecliste Halk Zümresi ile temsil edilen Yeşil Ordu Cemiyeti dâhil, tüm Bolşevik, sosyalist ve komünist yapıların yasaklanıp tümü bu partiye katılmaya çağrıldı.
Partinin kurucuları arasında Tevfik Rüştü Aras, Mahmut Esat Bozkurt, Celal Bayar, Yunus Nadi, Kılıç Ali, Hakkı Behiç Bayiç, İhsan Eryavuz, Refik Koraltan, Eyüp Sabri Akgöl ve Süreyya Yiğit yer aldı.[3][4] Partinin genel sekreterliğini (umumî kâtipliğini) Hakkı Behiç Bey yapıyordu.[5][6] Fevzi Çakmak, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, İsmet İnönü, Celal Bayar ve Kâzım Karabekir de partiye katıldılar.[4] Yunus Nadi'nin Anadolu'da Yeni Gün gazetesi ise partinin yayın organı oldu.[7][8]
Fakat Yeşil Ordu içindeki birçok İttihatçı kadro resmî partiye katıldıysa da Yeşil Ordu / Halk Zümresi mensuplarından Nâzım Bey ve diğer bazıları ile birlikte Salih Hacıoğlu liderliğindeki, Ankara'daki gizli komünist partisi mensupları 7 Aralık 1920'de Türkiye Halk İştirakiyun Fırkasını (THİF) kurdular. Resmî komünist partisi Komintern'e üyelik için başvurduysa da kabul edilmedi.
Bunun üzerine Atatürk yaklaşık üç ay sonra partiyi kapattı.[1]
Kaynakça
değiştir- ^ a b Donald F. Busky (2002). Communism in History and Theory: Asia, Africa, and the Americas. ISBN 0275977331. 23 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022.
- ^ Prof. Dr. Yavuz Aslan (1997). Türkiye Komuünist Fırkasının Kuruluşu Ve Mustafa Suphi. Türk Tarih Kurumu. s. 300.
- ^ TBMM Kütüphane Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü. "Siyasi Partiler". 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011.
- ^ a b "Türkiye Komünist Fırkası". Atatürk Ansiklopedisi. 1 Aralık 2020. 23 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2024.
- ^ "Hakkı Behiç Bayiç". vekillerimiz.com. Erişim tarihi: 10 Ekim 2024.
- ^ "Hakkı Behiç Bayiç Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi". filozof.net. Erişim tarihi: 10 Ekim 2024.
- ^ George Sellers Harris (1967). The origins of communism in Turkey. Hoover Institution on War, Revolution and Peace. ss. 82, 84.
- ^ Metin Tamkoç (1976). The warrior diplomats: guardians of the national security and modernization of Turkey. University of Utah Press. s. 162. 8 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022.