Vikipedi

Türkiye'nin işlediği savaş suçları

Türkiye'nin işlediği savaş suçları, Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından işlenen savaş hukuku ihlalleridir.

Türkiye'nin İşlediği Savaş Suçları
Kaybolmuş Dersimli kadınlar
BölgeTürkiye • Kıbrıs • Irak
Tarih1923-
İşleyenlerTürk Silahlı Kuvvetleri • (Türk Kara Kuvvetleri • Türk Deniz Kuvvetleri • Türk Hava Kuvvetleri)

Tanım değiştir

Savaş suçları, 1899 ve 1907 Lahey Sözleşmeleri ile belirlenen savaş hukukunu ihlal eden veya Cenevre Sözleşmeleri, I. Protokol ve II. Protokol'u ihlal eden eylemler olarak tanımlanır.[1]

Tarih değiştir

Ağrı Ayaklanmaları değiştir

 
1930 tarihli Cumhuriyet gazetesi
Ana madde: Zilan Katliamı

1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada meydana gelen Ağrı Ayaklanmaları[2] sırasında Türk Silahlı Kuvvetleri 9. Kolordusu ve 7. Kolordusu[3] tarafından savaş suçları işlendi.[4][5][6][7][8][9] 12-13 Temmuz 1930'da,[10] 800 ila 1500 asker tarafından[10] Zilan Deresi'ne sığınmış binlerce sivil öldürüldü.[11][12][13][14][15] Zilan Katliamı olarak bilinen olayda ölen kişi sayısı Cumhuriyet tarafından 15,000 olarak rapor edilirken ve "Zilan Deresi'nin ağzına kadar ceset dolduğu" bildirilirken[16][17][18][19] Berliner Tageblatt aynı sayıyı 4,500 olarak bildirmiş ve 220 köyün yok edildiğini söylemiştir.[20] Yazar Hesen Hîşyar Serdî gibi Kürt kaynakları ölen kişi sayısının 47,000 olduğunu söyler.[21] Sağ kalanların bir kısmı İran'a kaçıp katliamdan kurtulmayı başardı.[22]

Dersim İsyanı değiştir

Ana madde: Dersim İsyanı
 
Türk askerleri ve Dersimli kadın ve çocuklar. Katliamdan sağ kurtulan Salman Yeşildağ, 74 yıl sonra kendisine gösterilen fotoğraftaki herkesin katledildiğini, içlerinden birinin ise kendi kız kardeşi olduğunu söyledi.[23]

Dersim'de 1937–38 yıllarında merkezi Türk hükûmetiyle bazı Dersim aşiretleri[24][25] arasında bölgenin hakimiyeti ile ilgili çıkan anlaşmazlıklar sonucu yaşanan Dersim İsyanı'nın bastırılması sırasında sivil halk katliamlara ve iskana maruz kaldı.[26][27][28][29][30] Dördüncü Umumi Müffetişlik tarafından hazırlanan rapora göre Türk kuvvetleri tarafından Dersim'de 13,160 sivil öldürüldü ve 11,818 sivil iskana zorlandı.[31] Dönemin Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 23 Kasım 2011 günü yaptığı konuşmada Dersim'de 13,806 kişinin öldürüldüğünü ifade etti.[32][33] Kürt kaynaklarına göre olaylarda 70,000 sivil öldü.[34] Bazı kaynaklar ise ölü sayısını 7,594 olarak tahmin eder.[28] Olaylar il nüfusunun azalmasına sebep oldu.[35] Nuri Dersimi'ne göre, birçok isyancı, Türk askerlerine teslim olduktan sonra yargısız şekilde idam edildi ve Kürt evleri içlerindeki insanlarla beraber ateşe verildi.[36] Olaylar İsmail Beşikçi gibi bazı akademisyenler tarafından bir soykırım, Martin van Bruinessen gibi bazı akademisyenler tarafından ise bir etnosit olarak tanımlanır.[36][37][37][38][39] Mart 2011'de, bir Türk mahkemesi Türk hükûmetinin Dersim'deki eylemlerinin sistematik olarak bir etnik gruba yönelik olmadığı için soykırım olarak nitelendirilemeyeceğine karar verdi.[40] Hukukçu yazar Hüseyin Aygün, isyanın açıkça kışkırtılarak çıkarıldığını, Cumhuriyet dönemi ayaklanmaları içerisinde sivillere yönelik eziyetin ve kıyımın en şiddetlisine uğradığını, ardından da isyancılarla beraber aileleri ve hatta isyana iştirak etmeyenlerin eziyete ve kıyıma maruz kaldığını, binlerce sivil vatandaşın öldürülmüş ve kalan on binlercesinin de sürgün edilmiş olduğunu belirtmiştir.[41]

Olaylardan önce ve sonra Tunceli il nüfusu[35]
1935 1940
101.099 94.639

Zini Gediği Katliamı değiştir

Ana madde: Zini Gediği Katliamı

Erzincan'da; 6 Ağustos 1938'de, Dersim'deki olayların bir parçası olarak Zini Gediği'nde 95 köylü kurşuna dizildi ve bölge halkının bir kısmı Balıkesir ve Keşan'a sürüldü. Öldürülenlerin aileleri, 9 Eylül 2011 tarihinde Erzincan Cumhuriyet Başsavcılığı'na toplu mezarın incelenmesi için başvuruda bulundular ancak Erzincan Savcısı Mehmet Can Mıhçı, yapılan müracaata ilişkin olayın Dersim'deki katliamın "asayiş sorununa ilişkin bir olay" olduğu, soykırım denemeyeceği ve zaten zamanaşımına girdiği nedeniyle 28 Eylül 2011‘de takipsizlik kararı verdi.[42][43][44][45][46][47][48][49]

Kıbrıs Harekâtı değiştir

Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti tarafından kişilerin yerinden edilmesi, özgürlükten yoksun bırakma, kötü muamele, yaşama hakkından mahrum bırakma, etnik temizlik ve mülkten yoksun bırakma iddiası ile suçlandı.[50][51][52] Öte yandan; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bu iddiaların hiçbirini kanıtlayacak nitelikte bir delil bulamamış ve Türkiye Cumhuriyeti devletinin bu iddialardan sorumlu tutulamayacağını ifade etmiştir.[53] Bazı yazarlara göre; Türkiye'nin Kuzey'de yaşayan Rumları Güney Kıbrıs'a gitmeye zorlayıp Anadolu'dan Türkleri bölgeye getirme politikası bir etnik temizlik örneğidir.[54][55][56][57][58][59][60] Öte yandan, Türk kuvvetlerinin adaya harekâtı öncesinde; bölgeden bulunan Yunanistan destekli Rumlar, adayı Enosis'i gerçekleştirmek amacıyla da Türk nüfusundan zorla arındırmaya çalışmış ve Türklere karşı silahlı da olmak üzere eylemlerde bulunmuşlardır.[54][58][60]

Türkiye-PKK Çatışması değiştir

Yazar David McDowall A modern History of the Kurds kitabında TSK ve köy korucularının, bölgede bulunan Kürt sivillere karşı zor kullandığı ve köylülerin yaşanan çatışmalardan dolayı göç etmek zorunda kaldıkları belirtilmiştir.[61]

Kaynakça değiştir

  1. ^ Solis, Gary (2010). The Law of Armed Conflict: International Humanitarian Law in War (1.1dil=Türkçe bas.). Cambridge University Press. ss. 301-302. ISBN 978-052187-088-7. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2010. 
  3. ^ Yönetim Zamandizini 1930 yılı, Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması (TİDATA), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi: 2, Ankara, 2007, s. 180 (Pdf dosyasının 78 sayfası 10 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  4. ^ Mehmet Şevket Eygi, "Zilan katliamı" 19 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Millî Gazete, 17 Kasım 2009, URL erişim tarihi: 16 Ağustos 2010.
  5. ^ Felit Özsoy, Tahsin Eriş, Öncesi ve Sonrasıyla 1925 Kürt Direnişi (Palu-Hanî-Genç), Pêrî Yayınları, 2007, ISBN 978-975-9010-57-7, s. 271.
  6. ^ Nazan Sala, "Devlet Zilan Katliamı ile yüzleşm" 10 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Gündem, 8 Ekim 2009, URL erişim tarihi: 18 Ağustos 2010.
  7. ^ Cengiz Çandar, "“Kürt açılımı”nı Ararat-Süphan ekseninde izlerken..." 4 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, 31 Temmuz 2009, URL erişim tarihi: 16 Ağustos 2010.
  8. ^ Zilan Deresi Katliamı AİHM'de 27 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. haberi, Evrensel Gazetesi, İdris Yılmaz (24.04.2012).
  9. ^ Kemal Burkay, Anılar, belgeler, Cilt 1, Deng Yayınları, 2000, p. 8. 2 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  10. ^ a b Osman Pamukoğlu, Unutulanlar dışında yeni bir şey yok: Hakkari ve Kuzey Irak dağlarındaki askerler, Harmoni Yayıncılık, 2003, 978-975-6340-00-4, p. 16. (Türkçe)
  11. ^ Christopher Houston, Islam, Kurds and the Turkish nation state, Berg Publishers, 2001, 978-1-85973-477-3, p. 102. 16 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  12. ^ Freedom of the Press, Freedom of the Press 2010 Draft Report[ölü/kırık bağlantı], p. 2. (İngilizce)
  13. ^ Ahmet Alış, "The Process of the Politicization of the Kurdish Identity in Turkey: The Kurds and the Turkish Labor Party (1961–1971)", Atatürk Institute for Modern Turkish History, Bosphorus University, p. 73. 4 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  14. ^ Pınar Selek, Barışamadık, İthaki Yayınları, 2004, 978-975-8725-95-3, p. 109. 27 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe)
  15. ^ Altan Tan, Kürt sorunu, Timaş Yayınları, 2009, 978-975-263-884-6, p. 275.[ölü/kırık bağlantı] (Türkçe)
  16. ^ Yusuf Mazhar, Cumhuriyet, 16 Temmuz 1930, ... Zilan harekatında imha edilenlerin sayısı 15.000 kadardır. Zilan Deresi ağzına kadar ceset dolmuştur...
  17. ^ Ahmet Kahraman, ibid, p. 211, Karaköse, 14 (Özel muhabirimiz bildiriyor) ...
  18. ^ Ayşe Hür, "Osmanlı'dan bugüne Kürtler ve Devlet-4" 1 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Taraf, October 23, 2008, Retrieved August 16, 2010.
  19. ^ Ayşe Hür, "Bu kaçıncı isyan, bu kaçıncı harekât?" 18 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Taraf, December 23, 2007, Retrieved August 16, 2010. (Türkçe)
  20. ^ "Der Krieg am Ararat" (Telegramm unseres Korrespondenten) Berliner Tageblatt, October 3, 1930, ... die Türken in der Gegend von Zilan 220 Dörfer zerstört und 4500 Frauen und Greise massakriert. (Almanca)
  21. ^ M. Kalman, Belge, tanık ve yaşayanlarıyla Ağrı Direnişi 1926-1930, Pêrî Yayınları, İstanbul, 1997, ISBN 975-8245-01-5, p. 105.
  22. ^ Christopher Houston, Islam, Kurds and the Turkish nation state, 2003, sayfa 102 (İngilizce)
  23. ^ "'Dersim Katliamı'ndaki o fotoğrafın sırrı ortaya çıktı". Radikal. 23 Aralık 2014. 24 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2014. 
  24. ^ Nazmi Sevgen, Zazalar ve Kızılbaşlar: Coğrafya-Tarih-Hukuk-Folklor-Teogoni, Kalan Yayınları, Ağustos 1999, ISBN 975-8424-00-9, s.
  25. ^ M.Nuri Dersimi,K.Tarihinde Dersim
  26. ^ "Dersim massacre monument to open next month". Today's Zaman. 24 Ekim 2012. 21 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2013. 
  27. ^ Hans-Lukas Kieser: Some Remarks on Alevi Responses to the Missionaries in Eastern Anatolia (19th–20th cc.). 12 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. In: Altruism and Imperialism. The Western Religious and Cultural Missionary Enterprise in the Middle East. Middle East Institute Conference: Bellagio Italien, August 2000
  28. ^ a b Lundgren, Asa (2007). The unwelcome neighbour: Turkey's Kurdish policy. Londra: Tauris & Co. s. 44. 
  29. ^ Construction of a Nation: The Early Years of the Turkish Republic and Dersim Events
  30. ^ Turkey's Alevis 'under the shadow of military tanks' 5 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Al Jazeera
  31. ^ "Resmi raporlarda Dersim katliamı: 13 bin kişi öldürüldü" 2 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, November 19, 2009. (Türkçe)
  32. ^ "Erdoğan: Devlet adına özür dilerim". 24 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020. 
  33. ^ Başbakan Dersim'le Resmi Tarihi Yırttı 18 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, Cengiz Çandar, haber tarihi 24.11.2011
  34. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020. 
  35. ^ a b "Tunceli valiliği resmi sitesi il nüfusu sayfası". 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2011. 
  36. ^ a b "The Suppression of the Dersim Rebellion in Turkey (1937-38) Page 4" (PDF). 21 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020. 
  37. ^ a b İsmail Besikçi, Tunceli Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi, Belge Yayınları, 1990.
  38. ^ Martin van Bruinessen: Genocide in Kurdistan? 1994, S. 141–170.
  39. ^ George J Andreopoulos, Genocide, page 11.
  40. ^ Saymaz, Ismail (14 Mart 2011). "Turkish prosecutor refuses to hear Dersim 'genocide' claim". Hürriyet Daily News. 16 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2011. 
  41. ^ Hüseyin Aygün, Dersim 1938 ve zorunlu iskân: telgraflar, dilekçeler, mektuplar, Dipnot Yayınları, 2009, 978-975-9051-75-4, p. .[kaynak belirtilmeli]
  42. ^ "Prosecutor orders search for mass Alevi grave in Erzincan". 28 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2012. 
  43. ^ ""Zini Gediği Katliamı" Dosyası". 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020. 
  44. ^ "Zini Gediği katliamına soruşturma". 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020. 
  45. ^ "'Küçük Dersim' olarak anılıyor". Sabah. 27 Eylül 2011. 17 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2011. 
  46. ^ "1938 Dersim Olayları: 'Zini' gün yüzüne çıkıyor!". Gazete Habertürk. 12 Eylül 2011. 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2012. 
  47. ^ "Zini Katliamı Soruşturması'nda Engel Devleti Koruma Kaygısı". bianet. 6 Ekim 2011. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2011. 
  48. ^ "Zini katliamı bir asayiş sorunuymuş!". Radikal. 5 Ekim 2011. Erişim tarihi: 6 Ekim 2011. 
  49. ^ "Kopyala-yapıştır usulü adalet". Radikal. 6 Ekim 2011. 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2011. 
  50. ^ European Commission of Human Rights, "Report of the Commission to Applications 6780/74 and 6950/75", Council of Europe, 1976, p. 160,161,162,163. 12 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,
  51. ^ "Cyprus v. Turkey - HUDOC". ECHR. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020. 
  52. ^ "APPLICATIONS/REQUÉTES N° 6780/74 6 N° 6950/75 CYPRUS v/TURKEY CHYPRE c/TURQUI E" (PDF). Government of Cyprus. 4 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020. 
  53. ^ "The Commission's findings of fact in the instant application". Cyprus v. Turkey: no proof that any of the missing persons were killed in circumstances for which [Turkey] could be held responsible; nor did the Commission find any evidence to the effect that any of the persons taken into custody were still being detained or kept in servitude by [Turkey]". Council of Europe: European Court of Human Rights. 2001. 22 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2020. 
  54. ^ a b Welz, Gisela (2006). Divided Cyprus: Modernity, History, and an Island in Conflict (İngilizce). Indiana University Press. ISBN 9780253111913. 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  55. ^ Borowiec, Andrew (2000). Cyprus: a troubled island. New York: Praeger. s. 2. ISBN 0-275-96533-3. 
  56. ^ Van Coufoudakis, Eugene T. Rossides, American Hellenic Institute Foundation, 2002, 1-889247-05-7, 978-1-889247-05-2, p. 236
  57. ^ William Mallinson, Bill Mallinson, Cyprus: a modern history , I.B.Tauris, 2005, 1-85043-580-4, 978-1-85043-580-8, p. 147
  58. ^ a b .Robert F. Holland, Britain and the revolt in Cyprus, 1954–1959, Oxford University Press, 1998, 0-19-820538-4, 978-0-19-820538-8
  59. ^ Borowiec, Andrew (2000). Cyprus: a troubled island. New York: Praeger. s. 2. ISBN 978-0-275-96533-4. 
  60. ^ a b "Reuniting Cyprus?". jacobinmag.com (İngilizce). 23 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2020. 
  61. ^ McDowall, David. A modern History of the Kurds. London 2005, pp 439 ff
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiye%27nin_işlediği_savaş_suçları&oldid=32637002" sayfasından alınmıştır