Rize'deki yer adları

Rize'deki yer adları, çoğunlukla Lazca ve Rumca, bir kısmı da Hemşince ve Türkçe yer adlarından oluşuyordu. 1913 tarihli "Türkiye’de Adı Değiştirilen Mezra, Köy, Bucak, İlçe, İl Ve Coğrafi Yerler İle Yerleşim Birimlerinin Eski Adlarının İadesi Hakkında Kanun Teklifi"ne dayandırılarak, Rize'deki 344 köy ve kasaba adından 300'ünün adı Türkçeleştirildi.

Giriş

Bugünkü Rize ilini de kapsayan tarihsel Lazistan bölgesi asıl olarak Lazları, Hemşinlileri ve Rumlaştırılmış Laz nüfusu barındırıyordu. Yer adlarının çoğu, bu tarihsel olguyla da bağlantılı olarak Lazca ve Rumcadır. Lazistan bölgesi 16. yüzyılın ortalarından itibaren Osmanlı Devleti tarafından ele geçirilmiştir. Lazca ve diğer dillerdeki yer adları, 16. yüzyılın son çeyreğinden itibaren bu dilleri bilmeyen kişilerin tuttuğu tahrir defterlerinde doğru biçimde yazılamadığı için değişikliğe uğramıştır. Dil farkından kaynaklı farklı yazılışlardan dolayı bazı yer adları o kadar büyük değişikliğe uğramış ve daha sonra bu adların özgün biçimlerini tespit etmek olanaksız hale gelmiştir.

Başlıca yer adları

Bugün Rize ili sınırları içinde yer alan pek çok yer adı Osmanlı döneminden önce de kayıtlara geçmişti. Bunlar arasında Vi3e (Fındıklı), Atina (Pazar), Mapavri (Çayeli) ve Vica (Çamlıhemşin) gibi yer adları sayılabilir. Öte yandan, Osmanlıca yanlış yazılmasının yanı sıra, Osmanlıcanın her sesli harfi karşılayarak yazılmamasından dolayı bazı yer adları çok fazla değişikliğe uğradığı için özgün biçimini sonradan saptamak iyice zorlaştı.

İlçelere göre

Rumca yer adları Rize'nin batısında, Lazca yer adları ise Rize'nin doğusunda yoğunlaşmıştır. Rize'deki eski adının kökeni kesin olarak tespit edilmiş yerleşim birimlerinden 170'i Rumcadır. Rize Merkez ilçede 61, Çayeli'nde 30, Güneysu'da 21, Kalkandere'de 17, İkizdere'de 11, İyidere ve Derepazarı'nda 10, Pazar'da 7, Ardeşen'de 2 ve Çamlıhemşin'de 1 yerleşim biriminin eski adı Rumcadır. Rize'deki eski adının kökeni kesin olarak tespit edilmiş yerleşim birimlerinden 123'ü Lazcadır. Pazar'da 42, Ardeşen'de 36, Fındıklı'da 23, Çamlıhemşin'de 5, Rize Merkez ve Çayeli'nde 4, İkizdere'de 2, İyidere ve Hemşin'de ise 1 bir yerleşim biriminin eski adı Lazcadır. Fındıklı'da birkaç Hemşinli yerleşimi de bulunmasına rağmen, kökeni tespit edilen tüm yerleşim birimi adları Lazcadır. Rize'deki eski adının kökeni kesin olarak tespit edilmiş yerleşim birimlerinden 21'i Hemşincedir. Çayeli'nde 8, Çamlıhemşin'de 5, İkizdere'de 4, Pazar'da 2, Kalkandere ve Hemşin'de ise 1 yerleşim biriminin eski adı Hemşincedir.

Yeni yer adlarının belirlenmesi

Rize ilinde yeni yer adlarının nasıl belirlendiğine ilişkin kesin bir bilgi yoktur. Bazı yer adlarının o yörede en çok üretilen ürüne göre belirlendiği söylenebilir. Mesela Sifat’ın adının pirinç üretiminden dolayı Pirinçlik, Vi3e adının fındık üretiminde dolayı Fındıklı olarak değiştirildiği ileri sürülebilir.

Eski yer adını alan yerler

2015 yılında Çamlıhemşin'deki Muratköy, yapılan başvuru neticisinde Lazcada "Tanrıça" anlamına gelen Komilo adını geri aldı. 2016 yılında merkez ilçeye bağlı Çaykent beldesi, yapılan başvuru neticesinde Salarha adını geri aldı.