Platen Olayı

Platen Olayı, Heinrich Heine ve August Graf von Platen arasında gelişen bir tartışma. Alman edebiyatı tarihinin en şiddetli tartışmalarından biri sayılır.

Arka Planı

1819'da Goethe (1749-1832), İran tarzında yazılmış şiirlerden müteşekkil Doğu-Batı Divanı'nı yayımladı. Tartışılan konular arasında, Fars şiirinde yaygın bir şekilde görülen oğlancılık vardı. Goethe, bu aşkın platonik olduğunu savunuyordu. Doğu-Batı Divanı’nda Saki, şair Hâtim'e şöyle der:

Nennen dich den großen Dichter,
Wenn dich auf dem Markte zeigest;
Gerne hör' ich, wenn du singest,
Und ich horche, wenn du schweigest.

Doch ich leibe dich noch lieber,
Wenn du küssest zum Erinnern;
Denn die Worte gehn vorüber,
Und der Kuss, der bleibt im Innern.

Reim auf Reim will was bedeuten,
Besser ist es, viel zu denken.
Singe du den andern Leuten
Und verstumme mit dem Schenken.

Arzıendam ettin muhitte,
Adın sanın şair-i azamdır;
Her sözünü işitirim hevesle,
Sükûtun da bana kelamdır.

Yadigâr diye versen buse,
Daha fazla bahtiyar eder;
Kelimeler gelip geçer de,
Öpücük yürekte yer eder.

Uyaklar sade bir şey der,
Çokça tefekkür, yeğdir.
Ahaliye terennüm yeter,
Saki'ye sükût gereklidir.

23 yaşındayken August Graf von Platen, Goethe'nin şiirlerini Weimar'da coşkuyla okuyordu. Platen, eşcinselliğini 1818'de beyan etse de, şiirlerinde dile getirdiği bir gerçeği, platonik ve aseksüel olarak yaşamaya karar vermişti.

August Graf von Platen

Tartışma

Yıkıcı bir nükte ustası Heinrich Heine, otuzlu yaşlarının başındaydı ve Romantik lirik şiirlerden oluşan bir koleksiyon olan Buch der Lieder (Şarkılar Kitabı) ile meşhur olmuştu. Platen ise soylu bir isme sahipti (Kont Platen-Hallermünde) ama maddi avantajları olmadan büyümüş, edebiyata girmeden önce orduda hizmet etmişti. Platen kasideler, soneler ve Farsça gazel uyarlamalarıyla dikkat çekmişti. Olay, Karl Immermann’ın şarkiyatçı şairler hakkında alaycı dizeler kaleme alması ve Heinrich Heine’ın Reisebilder (Seyahat Resimleri) ciltlerinden birinde bu dizelere yer vermesiyle başladı. Bu taşlamaya öfkelenen Platen, Heine'e antisemitik sıfatlar kullandığı Der romantische Ödipus adlı komedyayı kaleme aldı. Bunun karşılık Heine, bir sonraki seyahat günlüğü, "The Baths of Lucca"da, Platen'e homofobik ithamlarda bulundu.

Heinrich Heine, Reisebilder'in 1827 ekinde Karl Immermann'ın şiirdeki oryantalizmi ele alan "xenien"ini yayımlar. Bu eleştiriler, romantik ve klasisist yazarlar arasındaki tartışmalardan bu yana yaygın hâle gelen eleştirilerdir:

Oestliche Poeten

Groß’ mérite ist es jetzo, nach Saadi’s Art zu girren,
Doch mir scheint's égal gepudelt, ob wir östlich, westlich irren.

Sonsten sang, bei’m Mondenscheine, Nachtigall seu Philomele;
Wenn jetzt Bülbül flötet, scheint es mir denn doch dieselbe Kehle.

Alter Dichter, du gemahnst mich, als wie Hameln’s Rattenfänger;
Pfeifst nach Morgen, und es folgen all’ die lieben, kleinen Sänger.

Aus Bequemlichkeit verehren sie die Kühe frommer Inden,
Daß sie den Olympus mögen nächst in jedem Kuhstall finden.

Von den Früchten, die sie aus dem Gartenhain von Schiras stehlen,
Essen sie zu viel, die Armen, und vomiren dann Ghaselen.

Doğulu Şairler

Şimdi büyük fazilet şakımak Sadi'nin üslubunda,
Kanaatimce, aynı yanılgıdayız doğuda da batıda da.

Filomela yahut Kuşlar evvelce de öterdi mehtapta;
Şimdi aynı sesi işitirim, Bülbül şakıdığında.

İhtiyar ozan (Goethe), fareli köyün kavalcısını anımsattın bana,
Sabahleyin, tüm şaircikler peşinde bir ıslığınla.

Kolaylık için tapınırlar, dindar Kızılderililerin ineklerine,
İhtimâl, Olimpos'u bir ahırda bulabilirler diye.

Şiraz'ın bağından aşırdıkları yemişlerle tıkınırlar,
Tıkınırlar tıkınırlar da, yoksullar, gazel kusarlar.

Heinrich Heine

Platen, bu eleştirilerde ima edilenin kendisi olduğunu hissetmiş ve Heine'a bu epigramı neşrettiği için öfkelenmiştir. Der romantische Ödipus'da Platen, Nimmerman adında bir karakter öne sürer ve Yahudi kökenleri dolayısıyla Heine'ye antisemitik ithamlarda bulunur. Ona, "Çadırların Festivali'nin ilahi Petrarca'sı", "sinagogun gururu" (Synagogenstolz) vb. şekillerde hitap eder. Antisemitik klişeler kullanır.

Immermann tartışmayı edebi düzeye geri çekmeye çalışır ancak Heine kısasa kısas kararı alır. Kısa bir süre sonra yayımlanan Reisebilder'in (1830) üçüncü cildinde, Bäder von Lukka (Lukka Hamamları) başlıklı son bölümde Heine, "Şair ve Ilık Dost" (Dichter und warmen Freund) ile hesabını görür. Platen'in eşcinselliğine atıfta bulunur, aşağılayıcı ifadelerden kaçınmaz: "Hiçbir zaman kadın eline eli değmeyen" Platen, muhtemelen "kafasındaki adamdan çok kıçındaki..." Heine, Platen'in yoksulluğuyla bile alay eder: "Kont'un ilçesi Ay'da".

Diğer nedenlerin yanı sıra Platen'in saldırıları, Heine'nin Münih'teki bir profesörlük başvurusunun reddedilmesinde rol oynar. Heine, Platen'in arkasında aslında Bavyera din adamlarının olduğuna inanır. Bu kıyasıya savaş, Heine'nin 1831'de Paris'e taşınma kararını tetikler. Ayrıca Platen de 1835'te İtalya'da hayatını kaybetmiştir.

Çağdaşları, Heine'nin Platen'in eşcinselliği hakkındaki aşağılayıcı sözlerini Heine’ın biyografisindeki bir leke addetmiştir. Buna karşılık edebiyat eleştirmeni Karl Herlosssohn 1830'da şöyle bir fikir öne sürmüştür: "Heine'in, Platen tarafından saldırıya uğrama şekli, aynı zamanda kendini savunmak zorunda olduğu yoldu." Buna göre Heine, sadece saldırıya uğradığı silahları kullanıyordu. Gotthard Feustel, tartışmanın kökenine iki açıdan baktığında, tüm çabalarına rağmen toplumun normlarına uyamayan kişiler görmüştür. Hans Mayer, onları toplumla bütünleşme çabalarına rağmen başarısız olan dışlanmışlar olarak görmüştür.