Orson Welles

Amerikalı film yönetmeni ve sinema oyuncusu (1915 – 1985)

George Orson Welles (6 Mayıs 1915, Kenosha - 10 Ekim 1985, Los Angeles), Amerikalı oyuncu, yönetmen, yazar ve yapımcı.

Orson Welles
Orson Welles (1937)
DoğumGeorge Orson Welles
6 Mayıs 1915(1915-05-06)
Kenosha, Wisconsin, ABD
Ölüm10 Ekim 1985 (70 yaşında)
Los Angeles, Kaliforniya, ABD
Boy1,83 m (6 ft 0 in)
EvlilikVirginia Nicholson (1934–1940)
Rita Hayworth (1943–1948)
Paola Mori (1955–1985)
ÖdüllerEn İyi Özgün Senaryo Akademi Ödülü
1941
İmza

George Orson Welles, 6 Mayıs 1915 yılında ABD'nin Wisconsin eyaletinde doğdu. Welles; tiyatro, televizyon ve radyo alanlarında yarattığı eserlerle 20. yüzyıla damgasını vuran bir sanatçıdır.

Çocukluk ve gençlik yılları (1915-1934)

değiştir

Welles 2 yaşındayken yetişkin bir insan gibi konuşabiliyor, 3 yaşındayken her şeyi okuyabiliyor, 5 yaşındayken Shakespeare'in oyunlarını ezbere biliyor, vasisi tarafından kendisine hediye edilen kukla takımıyla Kral Lear'ı tek başına oynuyordu. 9 yaşındayken babasıyla çıktığı gezide dünyanın dörtte üçünü dolaşmış olan Welles, bu arada resim yapmayı öğreniyor, ünlü büyücü Houdini'den illüzyon dersi alıyordu. 10 yaşındayken Wisconsin gazetelerinden birinde kendisinden "Karikatürcü, oyuncu, şair ve sadece 10 yaşında" diye bahsediliyordu. 18 yaşındayken, okuduğu kolejdeki öğretmeni olan Roger Hill'le birlikte Shakespeare'in yazılmış bütün oyunlarını bir araya getiriyor ve Welles'in resimleriyle süslü olan "Herkes için Shakespeare" adındaki bu baskı özellikle Amerikan kolejlerinde büyük ilgi uyandırarak 90.000 satıyordu. Annesi o sadece 9 yaşındayken, babası ise 15 yaşındayken öldü.

Tiyatro ve radyo (1936-1940)

değiştir

Bir süre resim üzerine çalıştıktan sonra oyunculuk yapmaya başladı. Bu yıllarda evlendi. Bir süre radyoda da çalıştı. Sonra, 1938 yılındaki ünlü "Dünyalar Savaşı"nın radyo tiyatrosunda Amerikalıları dünyayı Marslıların istila ettiğine inandıracak yetenekte bir sunum yaptı. 1941'deki ilk filmi "Yurttaş Kane" ileride çok büyük ün yapacak olmasına rağmen, o sıralar Welles'e yüklüce bir para kaybettirdi. Daha bu ilk filmiyle, Welles o zamana kadarki sinema gelişimine yepyeni bir yön vermiş ve yenilikler getirmiştir. Özellikle, sinemanın anlatım potansiyelini ve yollarını farklı bir kompozisyonda kullandığı için bu film önemliydi. Bu nedenlerden ki, "Yurttaş Kane" filmi birçokları tarafından "bugüne kadar yapılmış en iyi film" payesini almıştır. Ayrıca, bu ilk filminde oyuncu olarak da bulunmuş ve performansıyla da beğeni toplamıştır. Yine de, Orson Welles, Hollywood'da tutulmadığı için Avrupa'ya gitmiştir. Her ne kadar sonraki filmleri de Amerika söz konusu olduğunda pek başarılı olamamış olsa da, en azından ticari açıdan, özellikle Avrupa'da çok tutulmuş ve birçok ödül almıştır. 10 Ekim 1985'te Los Angeles'ta meslektaşı Yul Brynner ile aynı günde öldü. Mezarı ise İspanya'nın Endülüs Özerk Bölgesi'nde bulunan küçük bir yerleşim birimi olan Ronda'dadır. Sözleri; "Ben gençliğin ne demek olduğunu bilirim, ama sen yaşlılığın ne demek olduğunu bilemezsin" şeklinde olan I Know What It Is To Be Young adlı şarkısıyla 8 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. klasikler arasına yerleşmiştir.

Filmleri

değiştir

Yönetmen olarak

değiştir
Yıl Film Notlar
1934 Hearts of Age kısa film
1941 Citizen Kane (Yurttaş Kane)
1942 The Magnificent Ambersons (Şahane Ambersonlar)
1946 The Stranger (Yabancı)
1947 The Lady from Shanghai (Şangaylı Kadın)
1948 Macbeth
1952 Othello
1955 Mr. Arkadin (Ölüm Raporu)
1958 Touch of Evil (Bitmeyen Balayı)
1958 The Fountain of Youth televizyon dizisi
1962 The Trial (Dava)
1965 Chimes at Midnight (Geceyarısı Çanları)
1968 The Immortal Story (Ölümsüz Hikâye) televizyon yapımı
1974 F for Fake (Gerçek ve Yalan) belgesel film

Oyuncu olarak

değiştir
Yıl Film Rol Yönetmen Notlar
1934 Hearts of Age Ölüm Orson Welles, William Vance
1940 Swiss Family Robinson Anlatıcı Edward Ludwig Adı geçmiyor
1941 Citizen Kane (Yurttaş Kane) Charles Foster Kane Orson Welles
1942 The Magnificent Ambersons Anlatıcı Orson Welles
1943 Journey into Fear Albay Hakkı Norman Foster Kurtuluş Savaşı ve casusluk mücadeleleri konulu film ve Albay Hakkı'nın Atatürk'le özdeşleştirildiği bilinir.
1944 Follow the Boys Kendisi Edward Sutherland
1944 Jane Eyre Edward Rochester Robert Stevenson
1946 Duel in the Sun Anlatıcı King Vidor
1946 Tomorrow is Forever John MacDonald, Erich Kessler Irving Pichel
1946 The Stranger Franz Kindler, Prof. Charles Rankin Orson Welles
1947 The Lady from Shanghai Michael O'Hara Orson Welles
1948 Macbeth Macbeth Orson Welles
1949 Black Magic Cagliostro Gregory Ratoff
1949 Prince of Foxes Cesare Borgia Henry King
1950 The Black Rose Bayan Henry Hathaway
1950 The Third Man (Üçüncü Adam) Harry Lime Carol Reed
1951 Return to Glennascaul Anlatıcı Hilton Edwards
1951 Le Petit Monde de Don Camillo Anlatıcı Julien Duvivier Sadece İngilizce versiyonda.
1952 Othello Othello Orson Welles
1952 Trent's Last Case Sigsbee Manderson Herbert Wilcox
1953 L'Uomo, la bestia e la virtù Captain Perella, Hayvan Steno
1953 Si Versailles M'Etait Conté Benjamin Franklin Sacha Guitry
1954 Trouble in the Glen Sanin Cejadory Mengues Herbert Wilcox
1955 Three Cases of Murder Lord Mountdrago David Eady, George More O'Ferrall, Wendy Toye
1955 Napoléon Hudson Lowe Sacha Guitry
1955 Mr. Arkadin (Ölüm Raporu) Gregory Arkadin Orson Welles
1956 Moby Dick Father Mapple John Huston
1957 Man in the Shadow Virgil Renchler Jack Arnold
1958 The Long, Hot Summer Will Varner Martin Ritt
1958 Touch of Evil Polis Şefi Hank Quinlan Orson Welles
1958 The Vikings Anlatıcı Richard Fleischer Adı geçmiyor
1958 South Seas Adventure Anlatıcı Farklı yönetmenler Adı geçmiyor
1958 The Roots of Heaven Genç Sedgewick John Huston
1959 High Journey Anlatıcı Peter Baylis
1959 Les Seigneurs de la forêt Anlatıcı Henry Brandt, Heinz Sielmann Sadece İngilizce versiyonda.
1959 Compulsion Jonathan Wilk Richard Fleischer
1959 Ferry to Hong Kong Kaptan Hart Lewis Gilbert
1960 David and Goliath Kral Saul Ferdinando Baldi, Richard Pottier
1960 Crack in the Mirror Hagolin, Lamerciere Richard Fleischer
1960 The Battle of Austerlitz Robert Fulton Abel Gance
1961 La Fayette Benjamin Franklin Jean Dréville
1961 King of Kings Anlatıcı Nicholas Ray Adı geçmiyor
1961 I Tartari Burundai Ferdinando Baldi, Richard Thorpe
1962 The Trial (Dava) Albert Hastler (Avukat) Orson Welles
1962 Ro.Go.Pa.G. Pier Paolo Pasolini La Ricotta parçasında.
1963 The V.I.P.s Max Buda Anthony Asquith
1964 The Finest Hours Anlatıcı Peter Baylis
1965 A King's Story Anlatıcı Harry Booth
1965 La Fabuleuse aventure de Marco Polo Akerman, Marco'nun öğretmeni Denys de La Patellière, Raoul Lévy
1965 Chimes at Midnight Sir John (Jack) Falstaff Orson Welles
1966 Is Paris Burning? Konsolos Raoul Nordling René Clément
1966 A Man for All Seasons Kardinal Wolsey Fred Zinnemann
1967 Le Désordre à vingt ans Kendisi Jacques Baratier
1967 Casino Royale Le Chiffre Farklı yönetmenler
1967 The Sailor from Gibraltar Louis de Mozambique Tony Richardson
1967 I'll Never Forget What's'isname Jonathan Lute Michael Winner
1967 Oedipus the King Tiresias Philip Saville
1968 Tepepa Albay Cascorro Giulio Petroni
1968 The Immortal Story Mr. Charles Clay Orson Welles
1968 Around the World of Mike Todd Anlatıcı Saul Swimmer
1968 House of Cards Leschenhaut John Guillermin
1968 Kampf um Rom I İmparator Justinian Robert Siodmak
1969 Kampf um Rom II - Der Verrat Justinian Robert Siodmak
1969 The Southern Star Plankett Sidney Hayers
1969 Bitka na Neretvi Chetnik senatorü Veljko Bulajic
1969 12 + 1 Markan Nicolas Gessner, Luciano Lucignani
1970 Is It Always Right to Be Right? Anlatıcı Lee Mishkin Kısa animasyon.
1970 A Horse Called Nijinsky Anlatıcı Jo Durden-Smith
1970 The Kremlin Letter Bresnavitch John Huston
1970 Start the Revolution Without Me Anlatıcı Bud Yorkin
1970 Catch-22 General Dreedle Mike Nichols
1970 Salvador Dalí Anlatıcı Jean-Christophe Averty
1970 Waterloo Louis XVIII Sergei Bondarchuk
1971 Malpertuis Cassavius Harry Kümel
1971 Freedom River Anlatıcı Sam Weiss
1971 Sentinels of Silence Anlatıcı Robert Amram
1971 A Safe Place Büyücü Henry Jaglom
1971 Directed by John Ford Anlatıcı Peter Bogdanovich
1971 Ten Days Wonder Theo Van Horn Claude Chabrol
1972 Future Shock Anlatıcı Alexander Grasshoff
1972 Get to Know Your Rabbit Mr. Delasandro Brian De Palma
1972 Treasure Island Long John Silver John Hough
1972 Necromancy Mr. Cato Bert I. Gordon
1974 Ten Little Indians Teypteki ses Peter Collinson
1974 F for Fake Kendisi Orson Welles
1975 Who's Out There? Anlatıcı
1975 Bugs Bunny Superstar Anlatıcı Larry Jackson
1976 Voyage of the Damned Estedes Stuart Rosenberg
1977 Some Call It Greed Anlatıcı Tim Forbes
1977 Rime of the Ancient Mariner Anlatıcı Larry Jordan
1977 The Lions of Capitalism Anlatıcı Tim Forbes
1977 Hot Tomorrows Parklawn Mortuary (ses) Tim Forbes
1977 The Challenge... A Tribute to Modern Art Herbert Kline
1978 Mysterious Castles of Clay Anlatıcı Alan Root
1978 Il Grande attacco Anlatıcı Umberto Lenzi
1979 The Late Great Planet Earth Kendisi, Anlatıcı. Robert Amram, Rolf Forsberg
1979 The Muppet Movie Lew Lord James Frawley
1979 The Double McGuffin Anlatıcı Joe Camp
1980 Step Away Anlatıcı Roberto Ponce, Marcos Zurinaga
1980 The Greenstone Anlatıcı Kevin Irvine
1980 The Secret Life of Nikola Tesla J.P. Morgan Krsto Papic
1981 Search for the Titanic Michael Harris
1981 The Man Who Saw Tomorrow Sunucu, Anlatıcı Robert Guenette
1981 History of the World: Part I Anlatıcı Mel Brooks
1982 Butterfly Judge Rauch Matt Cimber
1982 Genocide Anlatıcı Arnold Schwartzman
1982 Slapstick (Of Another Kind) Uzaylıların Babası (ses) Steven Paul
1983 Where Is Parsifal? Klingsor Henri Helman
1983 Hot Money Sheriff Paisley Zale Magder
1984 The Road to Bresson Kendisi Leo De Boer, Jurriën Rood
1984 The Enchanted Journey Pippo Yakikoto Higuchi Sadece İngilizce versiyonda.
1984 In Our Hands Kendisi Robert Richter, Stanley Warnow
1985 Almonds and Raisins Anlatıcı David Elstein, Russ Karel
1985 The Transformers: The Movie Unicron (ses) Nelson Shin


Kaynakça

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir