Oşki Manastırı
Oşki Manastırı (Gürcüce: ოშკი "oşk'i" / ოშკის მონასტერი "oşk'is monast'eri"; Türkiye'de Öşkvank Manastırı olarak da bilinir), tarihsel Tao-Klarceti bölgesinde Gürcü Krallığına ait manastır yapısıdır. 963 - 973 yılları arasında Oşki'de inşa edilmiştir. Günümüzde Türkiye'de Erzurum ili sınırları içinde kalır. Manastırdaki ana kilise Vaftizci Yahya'ya adanmıştır.
 | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Çamlıyamaç, Uzundere, Erzurum, Türkiye |
| Koordinatlar | 40°36′49″K 41°32′32″D / 40.61361°K 41.54222°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Terk edilmiş |
| Mimari | |
| Mimar(lar) | Grigol? |
| Mimari tür | Manastır |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| İnşaat başlangıcı | 963 |
| Tamamlanma | 973 |
Etimoloji Değiştir
Oşki yer adının etimolojisine ilişkin iki farklı görüş vardır: Kaha Şengelia ve Valeri Silogava'ya göre “ოშკი” (oşki), Megrelce "შქა" (şka) kelimesinden türemiştir ve “şka” "ortada olan" anlamına gelir.[1] Merab Çuhua'ya göre “ოშკი” (oşki), Lazca bir kelimedir ve Gürcücesi ასკილი (asḳili) olan “kuşburnu” anlamına gelir. Oşki, adının sonuna "katedral" anlamına gelen "vank" kelimesi eklenerek Ermenice Oşk-vank olarak adlandırılmıştır[2] ve Oşk-vank, Oşki Katedrali'nin karşılığıdır. Türkçede kullanılan Öşkvank adı Ermeniceden girmiştir.
Tarihçe Değiştir
Manastır ve kilise kompleksi III. Davit Kuropalati zamanında yapılmıştır. İnşa edildiği zemin üzerinde yapılan araştırmalar sonucu bölgenin özellikle seçildiği anlaşılmaktadır. Manastır bu dönemdeki benzerlerinin etkileri taşısa da daha karmaşık ve geliştirilmiş bir üslupla inşa edilmiştir. Tetrakonk olarak tasarlanmış yapıda ortada kubbe bulunur. Manastır ve kilisenin 1036 yılında oldukça zengin bir şekilde kutsal eşyalarla ve fresklerle süslendiği bilinmektedir. Oşki eski Gürcü kültüründe önemli bir eğitim merkezi olarak öne çıkmıştır. Manastırda kopyalanan elyazmalardan en öne çıkanı 978 yılına ait bir İncildir. Manastır çok sayıda önemli din adamı yetiştirmiştir. Bunlar arasında 10. yüzyılda öne çıkmış olan Gabriel Oşkeli, Stepane Mtbevari ve İoane Çiray sayılabilir.
Mimarisi Değiştir
Konumu Değiştir
Oşki Manastırı yapısı dağın sırtına gelecek şekilde ve Tortum Çayının sol tarafında kalacak şekildedir. Manastır bir kenarı uzun dörtgen şeklinde plana sahiptir. Yapı kompleksinin güneydoğu kolu kilisenin bulunduğu kısımdır ve duvarlarında önemli freskler bulunmaktadır. Güney kapısı girişinde halen okunabilen 12 satır yazıda manastır kompleksinin yapımında emeği geçenler sıralanır.
Kubbe Değiştir
Kubbenin boğaz yüksekliği 6.4 metre, duvarları da içeren yarıçapı ise 5.66 metredir. Kubbe miğfer şeklinde 6.86 metre yüksekliğinde ve kırmızı ve sarı çinilerle süslenmiştir. Kubbenin alt kısımlarında siyah renkli haç figürleri bulunur. Destek sütunlarında çeşitli hayvan ve insan figürleri yer alır.
Kompleks Değiştir
Manastırın batıdaki kolu büyük bir meydana açılmaktadır. Buradaki kolonlar fresklerle süslenmiştir. Dönemine göre freskteki figürlerin ölçekleri daha yüksektir. Kubbenin boğaz kısmında 12 adet pencere bulunmaktadır. Manastırdaki kemerler çok görkemlidir. Burada kullanılan tipte kemerler 11 ve 12. yüzyıl Doğu Ortodoks Kiliselerinde geleneksel olarak kullanılacaktır. Hristiyanlık öncesi dönemi çağrıştıran boğa, kuş ve geyik figürlerine müsaade edilmiş olması da ilginç bir ayrıntıdır.
Günümüzdeki durumu Değiştir
Manastırın duvarlarındaki yazıtlar zamanla yokolduysa da güney kapısının üzerindeki manastırın yapımına dair belge niteliğindeki yazıt günümüze kadar ulaşmıştır. Manastırın bulunduğu topraklar Gürcü egemenliğinden çıktıktan sonra camiye çevrilmiş ve bu şekilde kullanılmıştır. Zaman içinde kullanılmayan ve terk edilen yapının bazı duvarları çökmüştür. Çökmeler sırasında daha önceden fark edileyen bazı freskler de ortaya çıkmıştır. Günümüzde koruma altına alınmış olan freskler farklı müzelerde sergilenmektedir. Dünya Anıtlar Fonu, Oşki Manastırının yokolmaması için bir proje başlatmış ve bu kapsamda yapılacak çalışmalar için fon oluşturmaktadır. Ayrıca Gürcü ve Türk hükûmetleri manastırın restore edilmesi için ortak çalışmalara başlama kararı almıştır.[3]
Geleneği Değiştir
Manastır harabeleri 1843-1853 yılları arasında Venedikli Ermeni bilim insanı N. Sargisyan tarafından ziyaret edilmiş, bu ziyaretlerin dışında Ekvtime Takaişvili de yapıda incelemelerde bulunmuştur. Takaişvili 1917 yılında Oşki Kilisesi’nin güney kolu uzun süre cami, güney ve batı kolları ise ahır ve samanlık olarak kullanıldığını yazar. Bu tarihte kilisenin en iyi biçimde orta kısmı, kubbesi ve kubbe kasnağı korunmuştu.[4]
Galeri Değiştir
.JPG)
Kaynakça Değiştir
| Wikimedia Commons'ta Oşki Manastırı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ V.Silogava, K. Şengelia, Tao-Klarjeti, Kafkas Üniversitesi, Tiflis, 2006, s. 186, 999 40-861-7-0
- ^ Merab Chukhua, Georgin-Circassian-Abkhaz Etymological Researches [მერაბ ჩუხუა, ქართულ-ჩერქეზულ-აფხაზური ეტიმოლოგიური ძიებანი] — Tiflis, 2017. — s. 101, 9789941461743
- ^ 3 Şubat 2012 tarihli haber 11 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Gürcüce) 19 Mart 2012 tarihinde erişilmiştir
- ^ "Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan'da Arkeolojik Araştırma Gezisi (Gürcüce), Tiflis, 1960, s. 33". 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2022.
Ayrıca bakınız Değiştir
Dış bağlantılar Değiştir
- World Monuments Fund sitesinde Oşki 5 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 14 Mart 2012 tarihinde erişilmiştir.