Lewis Gompertz
Lewis Gompertz (y. 1783[1] - 2 Aralık 1861) İngiliz bir yazar ve mucit, ilk hayvan hakları ve veganlık savunucularındandır. 1824 yılının Haziran ayında kurulan İngiliz Hayvanlara Zulmü Önleme Derneği (RSPCA, Society for the Prevention of Cruelty to Animals) kurucu üyelerinden birisidir.[2] Matematikçi ve aktüer Benjamin Gompertz'in[2] ve şair Isaac Gompertz'in[2] küçük kardeşidir.
Lewis Gompertz | |
|---|---|
 | |
| Doğum | y. 1783 Hampstead, İngiltere |
| Ölüm | 02 Aralık 1861 Kennington, İngiltere |
| Meslek | Hayvan hakları ve veganlık aktivisti, mucit, yazar |
| Evlilik | Ann Hollaman [1](e. 1809; ö. 1847) |
| Aile |
|
Biyografisi değiştir
Gompertz, babası Solomon Barent Gompertz'in (1729 - 1807) ikinci evliliğinin beşinci oğlu olarak büyük ve zengin bir Londra elmas tüccarları ailesinde doğdu.[2][3] Yahudi olan Gompertz ve kardeşlerinin üniversiteye gitmelerine izin verilmedi ve bunun yerine resmi olmayan bir eğitim aldılar.[3]
Gompertz bir vegandı ve insanların kasıtlı olarak hayvanları insan çıkarları için herhangi bir şekilde kullanmalarına karşıydı.[3] Deri veya ipek giymeyi reddetti ve atların çektiği acılar nedeniyle atlı arabalara binmeyi reddetti.[4][5] Birçoğu hayvanların ıstırabını azaltmak için tasarlanmış çok sayıda icadın mucidiydi.[6] 1821'de, bisikletin erken bir formu olan geliştirilmiş bir velosipet icat etti. İcat ettiği ulaşım aracı, direksiyon kollarından çekilerek çalıştırıldı. Bu sayede bir kremayer dişlisi ve pinyon mekanizmasını çalıştırılır ve daha sonra ön tekerleği döndürülürdü.[7]
Hayvanlara Zulmü Önleme Derneği'nin (Society for the Prevention of Cruelty to animals) kurucu üyelerinden biriydi ve 1824'teki açılış toplantısına katıldı.[3] Aynı yıl, hayvanlar hakkındaki etik görüşlerini ortaya koyan Moral Inquiries on the Durum of Man and Brutes'ı yayınladı[8] Gompertz, yönetim komitesinin Gompertz'in hayvanların ve insanların duygularının eşit değerde olduğunu söyleyen "Pisagor doktrinlerini" desteklemesine itiraz etmesinden sonra, 1833'te istifa etmeden önce, SPCA'nın ikinci Onursal Sekreteri olarak görev yaptı. Komite, SPCA üyeliğini Hristiyanlarla sınırlayan bir karar oluşturmuştu. Gompertz Yahudi olduğu için istifa etmek zorunda kaldı.[3]
Gompertz, 1846'ya kadar çalıştığı Hayvanların Arkadaşı Hayvanlara Zulmü Önleme Derneği'ni kurmaya devam etti ve ardından ölümcül hasta eşi Ann'e bakmak için istifa etti. Toplum Evanjeliklere ve Quaker'lara sıcak bakıyordu. Karısı 1847'de öldü[9] ve hayatının geri kalanını hayvan hakları ve refahı[2][10] üzerine yazıp konuşarak ve icatlar yaratarak geçirdi.[3] 1852 yılında, hayvanlar hakkında ikinci kitabı "Fragments in Defence of Animals"'ı yayınladı.[8]
.png)
2 Aralık 1861'de Kennington Oval'deki evinde bronşitten öldü[11] ve yerel kilisenin mezarlığına gömüldü.[2]
Seçili yayınlar değiştir
- Moral Inquiries on the Situation of Man and of Brutes (1824; 1992, edited by Peter Singer; 1997, edited by Charles R. Magel) - İnsanların ve Vahşilerin Durumuyla İlgili Ahlaki Soruşturmalar
- Mechanical Inventions and Suggestions on Land and Water Locomotion (1851) - Kara ve Su Hareketiyle İlgili Mekanik Buluşlar ve Öneriler
- Fragments in Defence of Animals, and Essays on Morals, Soul, and Future State (1852) - Hayvanları Savunmada Kesitler ve Ahlak, Ruh ve Geleceğin Durumu Üzerine Yazılar
Notlar değiştir
- ^ Bazı kaynaklar Gompertz'in doğum yılını 1784 olarak vermektedir.
Kaynakça değiştir
- ^ "GOMPERTZ Lewis". Cemetery Scribes. 1 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
- ^ a b c d e f Wolf, Lucien (2004). "Gompertz, Lewis (1783/4–1861), animal rights campaigner and inventor". Oxford Ulusal Biyografi Sözlüğü (çevrimiçi bas.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/10934. Birleşik Krallık Halk Kütüphanesi abonelik veya üyeliği gereklidir
- ^ a b c d e f Renier, Hannah (March 2012). "An Early Vegan: Lewis Gompertz". London Historians (İngilizce). 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2021.
- ^ Preece, Rod (2009). Sins of the Flesh: A History of Ethical Vegetarian Thought (İngilizce). Vancouver, Canada: UBC Press. s. 263. ISBN 978-0-7748-5849-6. 22 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2021.
- ^ Preece, Rod. (2011). Animal Sensibility and Inclusive Justice in the Age of Bernard Shaw. UBC Press. s. 207. 978-0-7748-2109-4
- ^ Gompertz, Lewis (1992). Singer, Peter (Ed.). Moral Inquiries on the Situation of Man and of Brutes (İngilizce). Fontwell: Centaur Press. ISBN 9780900001376.
- ^ Bakınız:
- Herlihy, David V. (2004). Bicycle: The History. New Haven, Connecticut, USA: Yale University Press. s. 46.
- Hadland, Tony; Lessing, Hans-Erhard (2014). Bicycle Design: An Illustrated History. Cambridge, Massachusetts, USA: MIT Press. s. 222. ISBN 9780262026758.
- Gomperz, Ludw. (June 1821). "Zugabe zu den Draisinen" [Addition to Drais's velocipede]. Dinglers Polytechnisches Journal (Almanca). 5 (3): 289-295.
- ^ a b For the SPCA and the 1824 publication, bknz. Nash, Roderick (1989). The Rights of Nature: A History of Environmental Ethics. University of Wisconsin Press, syf. 223.
- ^ Hyamson, Albert M. (1942). "The Jewish Obituaries in the "Gentleman's Magazine"". Miscellanies (Jewish Historical Society of England). Cilt 4. s. 44. ISSN 2047-234X. JSTOR 29777107.
- ^ Baker, Lawrence W. (21 Nisan 2015). Animal Rights and Welfare: A Documentary and Reference Guide: A Documentary and Reference Guide (İngilizce). ABC-CLIO. ISBN 9781610699433.
- ^ "Lewis Gompertz, Deceased" (PDF). The London Gazette. 24 Haziran 1862. Erişim tarihi: 22 Nisan 2020.
Dış bağlantılar değiştir
| Vikisöz'de Lewis Gompertz ile ilgili sözleri bulabilirsiniz. |
- http://www.tikkun.org/article.php/Nathan 19 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.ivu.org/history/england19a/gompertz.html 30 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Lewis Gompertz - Jewish 'vegan' and co-founder of the RSPCA in 1824 28 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.criticalsocietyjournal.org.uk 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.