La Calisto
La Calisto, Venedikli besteci Francesco Cavalli tarafından "Giovanni Faustini"nin, antik Romalı yazar Ovid, Metamorfozlar eserinde yazdığı mitten uyarlanan librettosuna göre hazırlanmış 1 prolog ve 3 perdeden oluşan "Drama musicale" janrında olan opera eseridir. Prömiyer temsili 28 Kasım 1651'de Teatro San Apollinare, Venedik'te sahnelenmiştir. Bundan sonra bu opera önce gayet popüler olmuş ve hemen sonra seyirci kaybetmeye başlamıştır. Gittikçe küçülen ve en sonunda gayet küçük sayılı seyircilere 11 daha oynandıktan sonra temsili kapatılmıştır. Bu eser bundan sonra başarısız bir opera eseri olarak kabul edilerek 20. yüzyılda 1970'li yıllara kadar sahnelenmeden unutulmuştur. 20. yüzyılda bu eser yeniden temsil edilmiş; bu temsiller yeni seyirci çekerek başarılı olmuş ve bu opera eseri tekrar modern opera-evleri repertuvarlarına girmiştir. Bu dönemde CD ve DVD olarak da ses ve görüntü kayıtlarına da geçirilmiştir.
 Nemf Calisto ve Tanrıça Diana Ressam:Dossa Dossi | |
| Müzik | Francesco Cavalli |
|---|---|
| Libretto | Giovanni Faustini |
| Gala | 28 Kasım 1651 |
| İlk gösterim yeri | Teatro San Apollinare, Venedik |
| Oyuncular |
|
Hazırlanma ve sahnelenme
değiştirBu eserin ilk librettosu ünlü antik Romalı yazar Ovid'in Metamorfozlar eserindeki bir bölümünden uyarlanarak Guiliani ve Batti tarafından yayımlanmıştır. Bu dönemde Venedik'te San Appolliare Tiyatrosu geniş sahnesi ve en güncel sahne mizansen mekanizmaları ile isim yapmıştı. Bu tiyatronun idarecisi Cavalli'nin yeni gelişen opera janrı eserlerinin tiyatronun yeni mekanik mizansen sisteminin seyirciyi sanki büyüleyecek bir şekilde kullanmasına elverişli olacağına inanıp Cavslli'ye bu yeni opera eseri hazırlama siparişini verip bu yeni opera eserinin hazırlanıp sahnelemesine önayak olmuştur.
Cavalli'nin ikinci opera eseri olan La Calisto eserinin prömiyer temsili 28 Kasım 1651'de Venedik'te Teatro San Apollinare tiyatrosunda yapıldı. Bu operanın tiyatro mizansen mekanizmalarını çok iyi kullanıp şaheser bir gösteri ortaya çıkardığı haberi Venedik'te hemen yayıldı. 19 Kasım'dan 31 Aralık'a kadar bu eserin tiyatroda sahnelenmesinde her temsil için 400 kişilik salonuna 1200 kişilik talep geldi. Fakat daha sonraki temsiller için sonra seyircinin ilgisini kaybetmeye başlayıp yeni seyirci çekemeyip seyirci sayısı gittikçe hızla azalmaya başladı. Bu opera 11 defa temsilden sonra gittikçe küçülen sayılı seyirciler dolayısıyla unutuldu sahneden kaldırıldı. Bu eser bundan sonra başarısız bir opera eseri olarak kabul edilerek 20. yüzyılda 1970'li yıllara kadar hiç sahnelenmeden .
Bu operanın librettosunun ana konuları Romalı mitolojisinde Baş-tanrı Jüpiter'in Calisto'yu baştan çıkarması ve ağaçlıklar ve vahşi hayvanlarla ilişkili av, ay ve çocuk doğum tanrıçası Diana'nın Endimione ile aşk macerası geçirmesidir. Bu konular o dönemde gayet olağan ve beklenen bir formül üzerine geliştirilmiştir.
Bu operayı 20. yüzyılda sahneleyen tiyatro direktörü ve müzik tenkitçisi Jane Glover bu eserin liberetto yazarının seyircisinin ilgisini kaybetmemek için, bir Venedik operasının heyecanlı şekilde gelişmesine alışık olan Venedikli seyircilere hitap ederek eserin konu gelişmesinde çeşitli içerik karışıklıklarını suni olarak yarattığını iddia etmiştir.[1]
Bu opera prömiyer dahil 11 defa sahnelendikten sonra seyirci yokluğu nedeni ile kapanmıştır. Bundan sonra yıllarca La Calisto bir "başarısız" bir opera olarak hiç sahnelenmiştir. Ama 1960'lı ve 1970'li yıllarda tekrar popüler olarak birçok operaevi tarafından sahneye konulmuştur. Bu sahnelenmelerde dönemin tanınmış orkestra şefleri ve müzik direktörleri (örneğin, Raymond Leppard, Bruno Moretti, René Jacobs, Jane Glover, Steven Stubbs, Sergio Vartolo) bu opera eserinin temsil edilmesinde gayet önemli rol oynamışlardır. Bunlardan Raymoind Leppard 1960'lı ve özellikle 1970'li yıllarda Cavalli'nın önemli eserleri olan Ormindo, La Calisto ve Aeghitus operalarını başarılı prodüksiyonlar, ses ve görüntü kayıtları ve makale yazımları ile büyük destek sağlamış ve o zaman kadar ismi sadece modern müzikolog spesialistlere münhasır kalmış olan bu eserleri modern opera seyircisine sunmuş ve sevdirmiştir. La Calisto bu modern dönemde üç defa tümü ile ses ve video kayıt edilip CD ve DVD piyasasına sunulmuştur.
Roller
değiştir| Rol | Ses tipi | Prömiyer, 28 Kasim, 1651 (Orkestra şefi: Francesco Cavalli- ) |
|---|---|---|
| La Natura - Doa | alto | Tomaso Bovi? |
| L'Eternità - Ebedilik | soprano | Margarita da Costa? |
| Il Destino - Kader | soprano | Catterina Giani |
| Calisto - bir nemf | soprano | Margarita da Costa |
| Giove - baş tanrı | bas | Giulio Cesare Donati |
| Diana | soprano | Catterina Giani |
| Endimione - bir bilge müneccim | alto | Cristoforo Caresana? |
| Giunone - Baş-tanrıça Giove'nin karısı | soprano | Nina dal Pavon |
| Linfea - bir nimf | soprano | Antonia Padovano? |
| Satirino - genç bir satir | soprano | Andrea Caresana |
| Mercurio - tanrı | Bariton | Tenor di Carrara [sic] |
| Pan - yarı keçi çobanlar tanrısı | alto | Tomaso Bovi? |
| Silvano - Pan'ın yardımıcısı | bas | Pellegrino Canner |
Prolog
değiştirMekan: Eternita (Ebediyet)'in mağarası
"Eternita (Ebediyet)" etrafında "Ebediyet Yılanı" sarılmış olan tahtında oturmaktadır. "Natura (Doğa)" gerçek dünyaya geçip gerçek insan vücutları ile birleşip onları gerçek insan yapacak olan "saf ruhları" dünyaya indirmek için hazırlık yapmaktadır. Bu saf ruhlara hitaben onlara nefislerini kontrol ederek "Ebediyet Kitabı"nda yazılı olan ve Natura'nin önceden açıkladığı ahlaki prensipler tavsiyelerine uyarak erdemlik yolunu takip etmelerini ve böylece kendilerine ebediyet kazanmalarına onları tekrar uyarmaktadır. "Destino (kader)" sahneye girerek Calisto'nun ebediyet kazandığını ve yeni bir takım-yıldız olarak gökyüzüne ebediyen katılacağını oradakilere haber verir. "Eternita", "Natura" ve "Destino" birlikte bunu ilan etmek için "Calisto yıldızlar arasına yükselecek" triosunu söylerler.
I. Perde
değiştirMekan: Ağaçları kurumuş olan bir koruluk
Fetonte (Faeton) deli gibi sürdüğü Appolo'nun savaş arabası (güneş) ile gökyüzüne çıkar ve bu dünyanın bir felakete sürüklenip yok olma olasılığını ortaya çıkarır. Giove (Jüpiter) dünyayı yok olma felaketinden kurtarmak için elinde bulunan bir yıldırımı Fetonte'ye atarak onu öldürür. Ama tüm dünya toprakları bundan dolayı yangın dumanı ile kaplanır. Bu perdenin başlangıcında Giove ve Mercurio tanrıların ikametgâh yeri olan Olimpus Dağı'ndan ayrılıp yeryüzünde ortaya çıkan yangın zararını temizlemek için dünyaya inmişlerdir. Fakat Giove orada gördüğü Calisto adlı nemf'in güzelliğine hayran olup hemen onu baştan çıkartmak için ne için dünyaya indiğini unutur. Nempf Calisto ağaçlarla dolu korulukta su aramak için dolaşmaktadır ve neden tüm koruluk arazisinin susuz ve kurak olmaya dönüştüğünden şikayet etmektedir. Giove onun kandırmak için tanrısal gücünü göstermek isteyerek bir kuru çeşmeden şu akmasını sağlar. Giove ve Mercurio Calisto'ya tanrısal zevkler sağlamaya hazır olduklarını açıklarlar. Fakat Calisto bakire tanrıça Diana'nın bir tapıcısıdır ve ilelebed bakire kalmak için tanrıçasına yemin vermiştir. Bunun için Calisto Giove'nin kendine aşk tekliflerini tümüyle reddeder ve onların bir kutsal bakireye aşk tekliflerinden çok gücenmiştir. Giove ve Mercurio istediklerin elde etmek için hileye başvururlar. Giove kendini Dianaa'ya benzetmnek için şeklini ve kıyafetini değiştirir ve Calisto'ya Diana olarak kendini gösterir. Kendini gayet susuz hisseden Calisto bir büyülü kaynaktan şu içmeye kandırılır. Bu büyülü suyu içen Calisto o zamana kadarki yalnızlık hayatından bıktığını kabul eder ve bundan sonra çok daha serbest olarak diğerleri ile eğlence hayatına katılmaya karar verir. Diana şeline girmiş Giove tekrar geri geldiğinde Giove Calisto'ya bir "öpücük verme" oyunu oynamayi teklif eder ve Diana'ya tapıp onun her isteğine uyması gereken Calisto bu teklifi reddedemez. Giove ve Calisto bu oyunu oynamak için perde arkasına çıkarken Mercurio seyircilere dönerek aşk içinde zevk hayatına girebilmek için hileye başvurmanın en uygun bir anahtar olduğunu ilan eder.
Mekan: Yeşil Koruluk
Bilge müneccim Endimione sahneye girer. Endimione birbirleriyle çatışan birkaç his ile ne yapacağını şaşırmıştır. Daha önce kurumuş olan arazilerde bitkilerin ve ürünlerin tekrar yetişmesini görmekten çok heyecanlıdır ve yeni ürün yetiştirme sınamaları yapmak istemektedir. Diğer taraftan vahşi araziler tanrıçası olan Diana'ya aşıktır ama ona aşkını söyleyememiştir. Diana ile Diana'nın bakire hizmetlileri ile birlikte avlanma yapmaları sırasında karşılaşmıştır. Diana da Endimione'ye gizli olarak aşıktır ama onun gayet iffetli hareket etmesini istemektedir. Onun için herkese karşı Diana büyük bir kalp kırgınlığı ile Endimione'i yanından uzaklaştırmıştır. Nemf Calisto sahte Diana şekilli Giove ile birlikte olmasından tam mest olmuştur ve gerçek Diana'ya aşkından ne kadar zevk alıp ve mesut olduğunu bildirir. Fakat Diana bir tapıcı hizmetlisi olan ve bakirelik yemini etmiş olan Calisto'nun sahte Diana ile birlikte neler yaptıklarını kendine bildirmesinden sonra çok kızmıştır. Onu kendi bakireler grubundan uzak durması için ikaz eder. Calisto büyük şaşkınlıkla ve bir kalp kırıklığı ile tanrıçasının yanından uzaklaşır.
Tanrıça Diana'nın hizmetlilerinden bir bakire olan Linfea, genç ve meraklı bir nemftir. Erkeklerin aile yatağında neler yaptığına merak sarmıştır ve bunları arkadaşlarına sorar. Bir genç satir olan Satirino Liafen'nin sorusunu duymuştur ve ona şahsi olarak yardım edebileceğini bildirir. Linfea bu satirin yardım sunmasını açıkça reddeder ve ona "keçi-adam" ismi vererek hakaret eder. Bunu Satirino gayet alçak gönüllülükle karşılık verir ama ikiyüzlülük yapan kadınlara ders verilmesinin de gerekli olduğunu düşündüğünü de açıklar.
Çobanlar için bir tanrı olan yarı keçi Pan, yardımcısı Silvano ile sahneye gelir. Pan tanrıça Diana'ya aşıktır ve onun kendini sevmekten vazgeçtiği için çok üzgündür. Bu karşılıksız aşkını ve üzgünlüğünü ifade eden bir şarkı söyler. Silvano ve Satirino tanrıça Diana'nın yeni aşkını bulmaya ve onu öldürmeye yemin ederler. Pan ise kendini yorgun hissetmektedir ve biraz uyku alıp dinlemek için kendine bir ninni söyleyip yere uzanıp uykuya dalar. Bu perdenin sonunda sahneye 6 tane ayı çıkar ve bunlar bir ayı dansı yaparken perde kapanır.
II. Perde
değiştirMekan: Liseum Dağı tepesi
Endimione, sevdiği Diana bir hilal gibi gökyüzünde görünmekte iken onu daha yakından izlemek için Liseum Dağı'nin tepesine tırmanıp çıkar. Orada ayın güzelliği hakkında bir şarkı söyler ve sonra da tepede yatıp uykuya dalar. Endymion uyumakta iken ay şekilli Diana onu yukarıdan seyire başlar. Endimion uykusunda iken Diana'yi kucaklar. Ama hemen uyanır ve Diana'yı kucaklamakta olduğunu anlar. İkisi birbirlerine olan aşklarını birbirlerine ifşa ederler. Fakat Diana'nın ayrılması gerekmektedir ve iki aşık hüzünlü ve acılı olarak birbirlerinden ayrılırlar. Bütün bu olanları Satırino gizlice izlemiştir. Satirino gayet alaylı bir şekilde kadınların hep vefasız olduklarından yakınır. Sonra dağdan inerek Pan'a dağda olup bitenleri anlatır.
Mekan: Erimanto Nehri ovası
Guinone (Juno) kocası Giove'nin tekrar genç kadınlarla hovardalık yapıp kendini aldatmaya başladığı söylentilerini duymuştur. Bunu üzerine Guinone nemf Calisto ile tanışır. Onun hikâyesini duyduğunda hemen kocasının hem Calisto'ya hile yaptığı hem de kendini aldattığı gerçeğini anlar. Guinone ve Calisto saklanırlar. Hala Diana kılığında olan Giove ve Mercuirio sahne ortasına gelirler. Giove gayet övünerek Calisto'yla nasıl oyun oynadığının hikâyesini Merkurio'ya anlatmaya başlar. Calisto birden saklandığı yerden çıkarak hemen sahte Diana'y koşup onu gayet sıcak olarak kucaklar ve bu Giunone'yi dehşet içinde bırakır. Giove daha fazla öpücük vermek için Calisto'nun kendisini dışarıda beklemesini söyler. Bu arada Guinone de ortaya çıkar ve sahte Diana'ya sanki bilmezmiş gibi ne yaptığını sorar. Sahte Diana, (yani Giove) de iki kız arasında birkaç iffetli öpücüğün yanlış bir şey olmadığını yanıtlar. Gionone onun yanından bir ikaz verdikten sonra ayrılır. Giove karışı Gionone'nin kıskançlık gösterebilmesini umursamaz gibi davranmaya devam eder. Mercurio ve Giove erkeklerin eşlerinin kocalarının zevk peşinde koşmakta iken onlara müdahale etmemelerini tavsiye ederler.
Endimione gelir ve sahte Diana'ya sarılır ve ona sevinçle aşkını ifşa eder. Sahte Diana/Giove de böylece tanrıça Diana'nın gerçek aşkını öğrendiği için çok memnun olmuştur. Pan ve satir arkadaşları bu durumdan çok şaşırmışlardır. Mercurio ve Giove, Endimione'yi satirlerle bırakarak, hemen hızla oradan ayrılırlar. Satirino genç aşkının bir delilik olduğunu düşünüp çok bıkkın olduğunu ifade eder. Linfea ve nemf arkadaşları gelirler ve Linfea hala kendi bir erkek arkadaş aramaktadır. Satirino satir arkadaşlarına onlara Linfea'yı cezalandırıp kendinin "tatlı intikamını" almak için onu kaçırmalarını teklif eder. Buna karşılık olarak Linfea kendi nemf arkadaşlarından yardım ister. Satirler ile nemfler arasında bir çatışma çıkar ve nemfler bundan galip çıkarlar.
III. Perde
değiştirMekan: Ladón Nehri kaynağı
Merkurio ve (o zaman Diana şeklinden ayrılıp kendi şekline dönmüş olan) Giove ile birlikte ayıya dönüştürülmüş olan zavallı Calisto'ya yardıma gelirler. Giove Calisto'yu kendi vücuduna geri dönüştürür. Calisto'ya flört yapan sevgilisinin tanrıça Diana değil kendisi olduğunu açıklar. Giove Calisto'ya Guinone'nin büyüsü ile vücut değiştirmesini devamlı olarak bertaraf edecek kadar güçlü olmadığını ve çok geçmeden tekrar ayı şeklini geri alacağını bildirir. Ama bir karşı avutma olarak Giove, Calisto ölünce onu gökyüzünde bir takım yıldızı yapacağına söz verir. Calisto "ilahi yaratıcı" Giove'nın kendisini kurtarmasından ona çok müteşekkir olur ve ilahi baş-tanrı olan Giove'nin kendine özel olarak kendini aşağılayıcı olarak söz vermesinden de şeref duyar. Calisto gelecek için bir hayal görür. Bu hayalde hem kendisi hem de Merkurio gökyüzüne yıldız olarak çıkmaktadırlar.
Pan ve Silvano Endimione'yi yakalarlar ve eğer tanrıça Diana'dan vazgeçmezse onu büyük işkence yapmakla tehdit ederler ve bu işkence sonunda onun öleceğini de belirtirler. Fakat Endimione Diana'dan vazgeçmneyi kabul etmez. Sonunda Diana yetişir ve Endimione'yi kurtarır. Bu sırada Pan'ın Diana'ya yalvarıp yakarıp tekrar Pan'a sevgisini geri vermesi her türlü çaba yapmaya hazır olduğunu bildirmesi de Diana'yi durumundan vazgeçiremez ve Diana Pan'ın aşkını refüze eder. Silvano ise herkese Diana'nın gayet "şehvetli bir kadın"" olduğu söylentilerini yaymaktadır. Diana ve Endimion birbirlerine olan sevgiyi tekrar ederler ve bunu birbirlerine verdikleri öpücüklerle sanki resmen mühürlerler.
Mekan: Empyrean
Operanın son sahnesinde Giove Calisto'ya gökyüzü cennetinde kendini bekleyen şan şeref hakkında ders verir. Fakat Calisto hayatının devamında Giove yanında bir ayı olarak yaşar; Giove'nin kendine verdiği sevgi ile devamlı korunmaktadır ve bu hayatta yanında Merkurio'da vardır.
Seçilmiş şarkılar
değiştir- I. Perde:
- Calisto aryası "Non è maggior piacere"
- Diana aryası "Taci lasciva, taci"
- II. Perde:
- Endimion aryası"Lucidissima face"
- III. Perde:
- Calisto aryası "Restino imablsamate"
- Giove ve Calisto dueti "Mio foco fatale".
Ses ve video kayıtları
değiştir| Yil | Roller | Yneten, Tiyatro ve orkestra |
Kayıt tipi ve kayıt şirketi |
|---|---|---|---|
| 1971 | Janet Baker, James Bowman, Ileana Cotrubas |
Raymond Leppard, Londra Filarmoni Orkestrası, Glyndebourne Festival Korosu |
CD: Decca Records |
| 1996 | María Bayo, Marcello Lippi, Barry Banks, Louise Winterdir |
René Jacobs, Concerto Vocale |
DVD: Harmonia Mundi |
Dipnotlar
değiştir- ^ Glover, Jane, (1975-1976) "The Peak Period of Venetian Public Opera: The 1650s", Proceedings of the Royal Musical Association, C.102 say. 67-82.
- ^ "OpernFührer" websitesinden uyarlama
- Calisto İspanyolca Wikipedia La Calisto maddesi 31 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca) (Erişme:16.10.2015)
Ayrıca bakınız
değiştirKonuyla ilgili yayınlar
değiştir- Holden, Amanda (Ed.), (2001) The New Penguin Opera Guide, Nueva York: Penguin Putnam, ISBN 0-14-029312-4
- Williams Brown, Jennifer (Ed.), (2007) Francesco Cavalli. La Calisto, A-R Editions, Inc. Middleton, Wisconsin, EEUU, İkinci Seri. Cilt. 16. Collegium Musicom Yale University,. ISBN 978-0-89579-601-1
Dış bağlantılar
değiştir
- "Gresham.ac.uk" websitesinde "Calisto a le stelle: Cavalli and the Staging of Venetian Opera" 19 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Gresham Koleji, 22 Eylul 2008'de bir konferansın video transkripsiyonu. (İngilizce)
- "Kareol" websitesinde "La Calisto" operası üzerine notlar, diskografí ve libretto 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İtalyanca/İspanyolca)
- IMSLP websitesinde "La_Calisto" partisyon notaları 6 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.