Vikipedi

Kurgan hipotezi


Kurgan hipotezi (teorisi) erken Hint-Avrupa kökenlerinin, Karadeniz-Hazar stepleri'nde bulunan arkeolojik "Kurgan kültürüne" dayandığını öne süren teorilerden biridir. Kurgan Türkçe "korugan" sözcüğünden türetilmiş höyük mezar anlamına gelen bir terimdir.

Kurgan modeli Hint-Avrupa kavimlerinin kökenleri ile ilgili olarak en fazla kabul görmüş olan önermedir. Kurgan çözümlemesi oldukça ilgi çekici ve birçok arkeolog ve dil bilimci tarafından tamamen ya da kısmen kabul görmüş bir çözümlemedir.[3][4]

Kurgan hipotezi ilk olarak 1950'li yıllarda Marija Gimbutas tarafından kurgulanmıştır. Gimbutas "Kurgan kültürü" nü birbirini takip eden dört periyodun bileşkesi olarak tanımıştır. En erkeni (Kurgan I) Bakır Çağı'nda (erken MÖ 4. binyıl) Dinyeper/Volga arasında bulunan Samara ve Seroglazovka kültürlerini de içerir. Bu kültürlerin göçebe hayvancıları, hipoteze göre, MÖ 3. binyıla kadar Karadeniz-Hazar steplerinde ve Doğu Avrupa'nın içlerine yayılmışlardır.[5]

Genel bakış

değiştir
At arabasının tarihsel yayılışı. Resimde verilen tarihler yaklaşık MÖ yıllardır.

1956'da Doğu Avrupa'nın Tarihöncesi, Bölüm 1, kitabında ilk kez ortaya sürüldüğünde, Marija Gimbutas'ın Hint-Avrupa kökenleri arayışlarına katkısı arkeoloji ve dil bilimi disiplinlerinin sentezine öncülük etti. Hint-Avrupa köklerinin Kurgan modeli, Karadeniz-Hazar steplerini Proto-Hint-Avrupa (PHA) anavatanı olarak öne sürer. Çeşitli geç dönem PHA diyalektlerinin bölge boyunca konuşulmuş olduğu kabul ediliyor. Modele göre, Kurgan kültürü bütün Karadeniz-Hazar steplerini kapsayana kadar yayılmasını sürdürdü. (Kurgan IV MÖ 3000 civarındaki Yamna kültürü ile ilişkilendirilir.)

Atın evcilleştirilmesi ve daha sonra erken at arabasının kullanımından istifade eden Kurgan kültürü bütün Yamna bölgesinde yayıldı.[6] Atın evcilleştirilmesine dair ilk güçlü arkeolojik kanıt Ukrayna'daki Azak Denizi'nin kuzeyindeki Sredny Stog kültürüne aittir ve erken PHA veya MÖ 5. bin yılın PHA öncesi dönemine denk gelir.[6]

Ardından, steplerin ötesine ulaşan yayılma melez kültürlere veya Gimbutas'ın terimiyle "kurganlaşmış" kültürlere, yol açmıştır. Yaklaşık MÖ 2500'te Proto-Grekler'in Balkanlar'a göçü ve göçebe Hint-İrani kültürlerin doğuya göçü bu kurganlaşmış kültürlerden gelir.

Kurgan kültürü

değiştir
 
Kurgan modeline göre MÖ 4000-1000 arası Hint-Avrupa göçleri. Galibarda bölge (Samara kültürü, Sredny Stog kültürü). Kırmızı alan MÖ 2500'e kadar Hint-Avrupa dili konuşan topluluklar ve turuncu alan MÖ 1000'e kadar.

Gimbutas, 1956'da "Kurgan kültürü" terimini Sredny Stog II, Yamna ve İp Baskılı Seramik kültürü'nü (Doğu ve Kuzey Avrupa'nın çoğunun 4. ve 3. bin yılını kapsar) birleştiren daha geniş bir terim amacıyla tanımlamıştır ve ortaya sürmüştür.[7] "Kurgan kültürü" modeli, Kalkolitik Çağ'dan Erken Bronz Çağı'na pek çok kültürün arasındaki benzerliği varsayar. Modele ismini veren kurganlar önemli pek çok faktörün arasından sadece biridir. Arkeolojik kültürlerin gruplanmasında her zaman olduğu gibi, bir kültür ve diğerini ayıran çizgi netlikle çizilemez ve tartışmaya açıktır.

Gimbatus'un "Kurgan kültürü"ne dahil ettiği kültürler:

David Anthony, "Kurgan kültürü" teriminin faydasızlık derecesinde muğlak olduğunu düşünür. Ona göre "Kurgan kültürü o kadar geniş tanımlanmıştır ki höyük mezarı olan neredeyse herhangi bir kültür, hatta höyük mezarı olmayan bir kültür dahi, bu tanıma dahil edilebilir." Bu yüzden, terimi kullanmaz ve bunun yerine Yamna kültürünü ve onun diğer kültürlerle ilişkisini ele alır.[8] Maykop kültürünü bu kültürlere dahil etmez, çünkü konuştuklarının bir Hint-Avrupa dili değil bir Kafkas dili olduğunu tahmin eder.[9]

Kültür ve yayılma aşamaları

değiştir
 
Kurgan hipotezine genel bakış.

Gimbutas'ın orijinal önerisi birbirini takip eden 4 Kurgan kültürü aşaması saptar:

  • Kurgan I, Dniyper/Volga bölgesi, MÖ 4. binyılın ilk yarısı. Görünüşe göre Volga havzası kültürlerinden gelir. Altgrupları arasında Samara ve Seroglazovka bulunur.
  • Kurgan II–III, MÖ 4. binyılın ikinci yarısı. Kuzey Kafkasya'daki Sredny Stog kültürü ve Maikop kültürünü kapsar. Taş halkalar, erken iki tekerlekli at arabaları, tanrıların insan biçimci dikili taşları.
  • Kurgan IV veya Yamna kültürü, MÖ 3. binyılın ilk yarısı, Ural'dan Romanya'ya kadar bütün bozkırın kuşatılması.

Öne sürülen 3 ardışık yayılma dalgası vardır:

Zaman çizelgesi

değiştir
  • 4500-4000 Erken PHA. Sredny stog, Dniyper-Don ve Samara kültürleri, atın evcilleştirilmesi (1. dalga).
  • 4000-3500 Yamna kültürünün ortaya çıkışı, ilk kurgan yapım örnekleri. Kuzey Kafkasya'da Maikop kültürü. Hint-Hitit modelleri Proto-Anadolu dillerinin bu tarihten önce ayrıldığını öne sürer.
  • 3500-3000 Orta PHA. Yamna kültürü zirvesinedir. Geç Neolitik Avrupa toplumları ile temasların Globular Amphora ve Baden kültürlerini kurganlaştırır (2. dalga). Maikop kültürü, Bronz Çağı'na girişin ilk işaretlerini gösterir. Bronz silahlar ve aletler Yamna bölgesine geçer.
  • 3000-2500 Geç PHA. Yamna kültürü Karadeniz stepleri boyunca yayılır (3. dalga). Corded Ware kültürü Ren Nehri'nden Volga'ya uzanır. Bu süreçlerden izole olan Anadolu ve Tokaryan dalları haricindeki gruplar hala teknoloji ve alışveriş yapabilecek kadar hafif temas halindedir. Satemizasyonun fonetik trendleri hala görülmektedir.

Ayrıca bakınız

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ Mallory 1989, s. 185.
  2. ^ Strazny 2000, s. 163.
  3. ^ See:
    • Mallory: "The Kurgan solution is attractive and has been accepted by many archaeologists and linguists, in part or total. It is the solution one encounters in the Encyclopædia Britannica and the Grand Dictionnaire Encyclopédique Larousse."[1]
    • Strazny: "The single most popular proposal is the Pontic steppes (see the Kurgan hypothesis)..."[2]
  4. ^ Mahir E. Ocak (Haziran 2015). "Hint Avrupa Dillerinin Anayurdu" (PDF). Bilim ve Teknik. 48 (881). TÜBİTAK. s. 66-71. 5 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Temmuz 2020. 
  5. ^ Gimbutas 1985, s. 190.
  6. ^ a b Parpola in Blench & Spriggs (1999:181). "The history of the Indo-European words for 'horse' shows that the Proto-Indo-European speakers had long lived in an area where the horse was native and/or domesticated (Mallory 1989:161–63). The first strong archaeological evidence for the domestication of the horse comes from the Ukrainian Srednij Stog culture, which flourished c. 4200–3500 BC and is likely to represent an early phase of the Proto-Indo-European culture (Anthony 1986:295f.; Mallory 1989:162, 197–210). During the Pit Grave culture (c. 3500–2800 BC) which continued the cultures related to Srednij Stog and probably represents the late phase of the Proto-Indo-European culture – full-scale pastoral technology, including the domesticated horse, wheeled vehicles, stockbreeding and limited horticulture, spread all over the Pontic steppes, and, c. 3000 BC, in practically every direction from this centre (Anthony 1986, 1991; Mallory 1989, vol. 1).
  7. ^ Gimbutas (1970) page 156: "The name Kurgan culture (the Barrow culture) was introduced by the author in 1956 as a broader term to replace and Pit-Grave (Russian Yamna), names used by Soviet scholars for the culture in the eastern Ukraine and south Russia, and Corded Ware, Battle-Axe, Ochre-Grave, Single-Grave and other names given to complexes characterized by elements of Kurgan appearance that formed in various parts of Europe"
  8. ^ David Anthony, The Horse, The Wheel and Language: How Bronze-Age riders from the Eurasian steppes shaped the modern world (2007), pp. 306–7: "Why not a Kurgan Culture?"
  9. ^ David Anthony, The Horse, The Wheel and Language: How Bronze-Age riders from the Eurasian steppes shaped the modern world (2007), p. 297.

Kaynakça

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kurgan_hipotezi&oldid=33654461" sayfasından alınmıştır