Eşref Sencer Kuşçubaşı

Eşref Sencer Kuşçubaşı ya da bilinen adıyla Kuşçubaşı Eşref (1883, İstanbul - 15 Nisan 1964, İzmir), Çerkes asıllı Türk istihbaratçı ve savaşçıdır.

Eşref Sencer Kuşçubaşı
Doğum	1883 İstanbul
Ölüm	1964 (80-81 yaşlarında) Söke
Diğer ad(lar)ı	Kuşçubaşı Eşref
Meslek	İstihbaratçı
Evlilik	Feride Hanım Pervin Hanım
Çocuk(lar)	Feridun Sencer
Aile	Selim Sami(kardeş)

Hayatı

Çerkes Mustafa Nuri Bey'in oğludur. Çerkeslerin Ubıh boyundandır. Harp okulunun son sınıfındayken Jön Türkler'le ilişkisi yüzünden II. Abdülhamid tarafından Hicaz'a sürgüne gönderildi. Sürgünde bulunduğu zindandan kaçıp, II. Abdülhamid'in başyaverinin oğlunu üç tabur korumanın arasından kaçırmayı başardı. Arabistan'da II. Abdülhamid'e karşı giriştiği isyan hareketi sırasında tüm Arabistan'ı dolaştı, yerel şeyhlerle dostluk kurdu. Her an her yerde ortaya çıkabildiği için kendisine şeyhi't tuyyur (uçanların efendisi) denildi.

II. Abdülhamid meşrutiyeti ilan etmek zorunda bırakılıp, aralarında Kuşçubaşı'nın da bulunduğu pek çok kişiye af çıkarmasıyla birlikte isyanına son verdi. İsyan sırasında etrafına topladığı kendisine bağlı silah arkadaşlarıyla beraber, kurulan Teşkilat-ı Mahsusa adlı istihbarat örgütüne katıldı.

1911 yılında Trablusgarp'ta Enver Bey ile birlikte direniş hareketlerini örgütledi. 1912 yılında İkinci Balkan Savaşı sırasında Enver Bey, kardeşi Sami Kuşçubaşı, Cihangiroğlu İbrahim ve Süleyman Askeri ile birlikte Çorlu, Tekirdağ, Malkara, Hayrabolu ve Edirne'nin kurtarılmasında yer aldı. Aynı yıl Süleyman Askeri ve yörenin ileri gelenleri ile beraber Batı Trakya'da, Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti adıyla ilk Türk Cumhuriyeti'nin kurulmasında rol oynadı.

I. Dünya Savaşı'nın çıkmasıyla birlikte 1914-1915 yılları arasında Teşkilat-ı Mahsusa'nın Arap Yarımadasında görev yaptı, Süleyman Askeri Bey'in ölümünü takiben Teşkilat-ı Mahsusa başkanı olmuştur. 1915-1918 yılları arasında bu görevi sürdürdü.

Oturanlar, (sağdan sola); Sabık Yenice Kaymakamı Süreyya Bey, Kuşçubaşızade Hacı Eşref Bey, Suriye İttihat ve Terakki Müfettişi Mümtaz Bey, Piyade Yüzbaşı Hacı Emin Bey.
Orta sıra ayakta duran pantolonlu zevat (sağdan sola); Edirne ve Kosova İstidlaat Komisyonu azasından Yüzbaşı Ali Bey, Trabzonlu mücahit Veysel Bey, Süvari Mülazımlarından Kasım Bey, Muharririn-i Askeriyeden Bahriye Yüzbaşısı Muhittin Bey (Trablusgarp, 1912)

I. Dünya Savaşı sırasında İngilizlere karşı girişilen İkinci Kanal Harekâtı'nda öncü birliklere komutanlık etti. 1917 yılında Hayber'de Faysal'ın (sonradan Irak Kralı olacaktır) 20 bin kişilik birliğine karşı 40 kişilik Teşkilat-ı Mahsusa birliği ile beş saatten fazla savaştıktan sonra yaralı olarak ele esir düştü. Bir savaş gemisi ve bir denizaltı eşliğinde Malta'ya sürgüne gönderildi. Sürgünlüğü sırasında Arabistan'daki macerasını, yakalanışının ve sürgün hayatının ayrıntılarını anlatan bir eser yazdı.

Yakalandıktan sonra Lawrence'a "Lawrence, kazandığını sanıyorsun. Fakat henüz hiçbir şey bitmedi. Hükûmetinin başına öyle musibetler salacağım ki, 2 asır uğraşsanız bitiremeyeceksiniz." dediği iddia edilmektedir.

İngilizlerle imzalanan esir değiş-tokuş anlaşması gereği serbest bırakıldı. Deniz yoluyla Anadolu'ya döndü ve hemen Türk Kurtuluş Savaşı'na katıldı. 1920 yılı boyunca kendi yetiştirdiği Çerkez Ethem'le beraber Kuva-yi Seyyare'de Yunan işgaline karşı savaştı. Özellikle Adapazarı civarındaki Kuvâ-yi Milliye'nin başarıları ona mal edildi. Çerkes Ethem'in Türk kuvvetlerine isyan edip yenilmesinden sonra onunla birlikte Yunan kuvvetlerine sığındı.

Lozan Antlaşması'ndan sonra Yunan ve İngiliz iş birlikçisi olması iddiasıyla, Çerkez Ethem'le birlikte Yüzellilikler listesinde yer alarak vatandaşlıktan çıkarıldı. Türkiye'ye girişi 1936 yılına kadar yasaklandı. 1936 affıyla yurda girişi serbest bırakıldığı hâlde "Hiçbir zaman af dilemedim, hain değilim ki affedileyim." dedi ve yurda dönmedi.

1950 yılında Demokrat Parti'nin iktidar olmasından sonra Türkiye'ye döndü. Yurda dönene kadar Mısır'ın İskenderiye şehrinde ikamet etmiş olup bu zaman içerisinde herhangi bir istihbarat faaliyetine katılmamış olduğu tahmin edilmektedir.

Granta Mezarlığı'ndaki kabri

1950-1964 yılları arasında Türkiye'de yaşadı ve beraber savaştığı silah arkadaşlarının mezarlarını dolaştı. 1964 yılında öldü. Kabri Aydın'da Söke-Kuşadası yolu Yaylaköy Caferli Granta Mezarlığı yanındadır.

Eserleri

• Hayber'de Türk Cengi, ISBN 9753910355

Popüler kültürdeki yeri

2023'te Tabii'de yayınlanan Mahsusa: Trablusgarb dizisinde Ali Ersan Duru tarafından canlandırılmaktadır.

İlgili Kaynak ve Kitaplar

1. TSK Genelkurmay Başkanlığı Arşivi, I. Dünya Savaşı'nda Güney Cepheleri Savaşları
2. İngiliz Harp Tarihi Arşivi, I. Dünya Savaşı'nda Arabistan Bölgesi Savaşları
3. Cemal Kutay, Trablusgarb'da Bir Avuç Kahraman
4. Cemal Kutay, Trakya'da İlk Türk Cumhuriyeti
5. Cemal Kutay, Teşkilat-ı Mahsusa
6. Cemal Kutay, Lawrence'a Karşı Kuşçubaşı
7. Philip H. Stoddard, Teşkilat-ı Mahsusa: İstanbul'un Doğusunda Bitmeyen Oyun
8. Enver Paşa Dergisi, "Eşref Sencer Kuşçubaşı", Kasım 2008
9. Ahmet Efe, Efsaneden Gerçeğe Kuşçubaşı Eşref ISBN 9750111433
10. Polat Safi, Eşref - Kuşçubaşı'nın Alternatif Biyografisi ISBN 9786057635709
11. Benjamin C.Fortna, Kuşçubaşı Eşref

Dış bağlantılar

• Biyografiler
• Antoloji.com 24 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.