Karabüyük Hanım sarayı
Karabüyük Hanım sarayı veya Karabüyük Hanım kulesi, Şuşa şehrinin tarihi merkezinde bulunan tarihi bir saraydır. Kaynaklar, Şuşa Kalesinin topraklarında birkaç sarayın varlığı hakkında bilgi verse de, bunlardan sadece ikisi, Karabüyük Hanım sarayı ve Penah Ali Han sarayı günümüze kadar gelebilmiştir. Karabüyük Hanım sarayı'nın giriş kapısındaki kitabeden, hicrî takvimle 1182 (1768) yılında yapıldığı anlaşılmaktadır.[1]
| Karabüyük Hanım sarayı | |
|---|---|
.jpg) | |
| Yerel ad | |
| Konum | Şuşa, Azerbaycan |
Tarihi değiştir
Han'ın sarayının bulunduğu kaleler, Azerbaycan'ın feodal döneminin kale-şehirlerinin karakteristiğidir. 18. yüzyılın başlarından itibaren oluşmaya başlayan küçük feodal devletler olan hanlıkların mimari ve planlama açısından dominantı olan olan bu kalelerde, saray kompleksi ve diğer yardımcı binalar, hükümdarın ve ailesinin ikametgâhını, güvenliğini ve faaliyetlerini sağlamak için yerleştirildi.[2] 16.-18. yüzyıllarda Azerbaycan'da hüküm süren kalelere İçeri gala, Bala gala veya Ark (örneğin Tebriz'de olduğu gibi) deniyordu.[3]
Genellikle feodal şehirlerin inşası, hükümdarın sarayının inşasıyla başlardı. Şuşa kalesinin bulunduğu bölge eşsiz bir stratejik özelliğe sahip olduğundan, Penah Ali Han sarayı da dahil olmak üzere kale içindeki kulelerin yapımına Şuşa kalesinin yapımı ile aynı zamanda başlanmıştır.[2] Mirza Adıgüzel bey'e göre Penahali Han döneminde Şuşa'da Han ailesinin üyeleri için "geniş binalar ve yüksek saraylar" inşa edilmiştir.[4]
Şuşa Kalesi'nde inşa edilen saraylardan günümüze sadece iki tanesi gelebilmiştir, bunlardan biri kalenin güneydoğu tarafında yer alan Karabüyük Hanım sarayı, diğeri ise derin bir vadinin yanında kayanın kenarında yükselen Penah Ali Han sarayıdır.[1] Karabüyük Hanım sarayı'nın giriş kapısındaki kitabeden, hicrî takvimle 1182 (1768) yılında yapıldığı anlaşılmaktadır.[1]
Mimari özellikleri değiştir
Şuşa Kalesi'ndeki sarayların benzersiz mimari özellikleri antik çağlardan beri gezginlerin ve şehir ziyaretçilerinin ilgisini çekmiştir. Örneğin, 19. yüzyılın ortalarında "Kafkasya" gazetesi şunları yazdı: "Şehirdeki çeşitli evler ve konutlar arasında Han ailesinin üyelerinin yaşadığı saraylar öne çıkıyor. Onlar benzersiz bir karaktere sahipler. Bu saraylar köşelerinde yuvarlak kuleli yüksek duvarlarla çevrilidirler."[5]
Tarihi bilimeyen nazım plana göre Şuşa saraylarının hemen hemen hepsinin benzer bir konfigürasyona sahip olduğu tespit edilmiştir: dikdörtgen bir şekle sahip olan sarayların dört köşesine savunma kuleleri yerleştirilmiştir. İçeriden, bu surlara bitişik olarak, saray sakinlerine hizmet edenlerin ikametgâhı için binalar inşa edilmiştir.[1] Şahbulag Kalesi'nin mimari özellikleri, Şuşa kalelerinin hacim-mekan çözümünü ve plan oluşumunu etkilemiştir.[1]
Şahbulag kalesinde olduğu gibi bu sarayların girişleri de kuzey yönünde yer almaktadır. Doğrudan girişe karşı savunmak için, kapının önüne, Г şeklinde bir geçişe sahip prizmatik bir kapakla tamamlanmış bir kule dikilmiştir. Saray kompleksi içinde yer alan tek katlı konut ve hizmet binaları, yapının iç çevresi boyunca yer almaktadır. Oların çatılarından 1,5 metre yükseklikte bulunan kalenin duvarlarında mazgallar bulunmaktadır. Böylece konut binalarının çatıları savunma meydanları haline gelmişdi.[1]
Kuzey yönünde yer alan ana giriş kapısı İbrahimhalil Han'ın sarayındaki gibi çözülmüş olsa da burada çıkıntı yapan prizmatik hacim iki katlıdır. İkinci katı, avlunun kenarlarında bulunan taş bir merdivene çıkar. Kompleksin sahibi ve ailesi saray binasının üst katında yaşıyordu. Odaların duvarları ve tonozlu tavanları duvar resimleri ile süslenmiştir. Odaların çevresinde 1.80 metre yükseklikte bir sarkıt tarafından desteklenen bir lamba yer almaktadır.[6]
Saray kompleksini çevreleyen kale duvarlarının kuleleri iki kademelidir[6] ve yükseldikçe daralır. Kuleler kubbeli bir çatıya sahiptir. Kulelerin birinci ve ikinci katlarında taş şömine ve nişlerin yer alması, kulelerin savunma özelliklerinin yanı sıra konut olarak da kullanıldığını göstermektedir.[6]
Saray binasının hem tavanı hem de duvarları özenle ve düzgün bir şekilde yontulmuş küçük boyutlu taşlardan yapılmıştır. Plastik elementlerin işlenmesinde zarafet hissedilir.[6]
Ayrıca bakınız değiştir
Konuyla ilgili yayınlar değiştir
- Авалов, Э. В. (1977). Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика. Баку: Элм.
- А. В. Саркисов, А. М. Ализаде (1950). О некоторых архитектурных памятниках Шуши (Памятники архитектуры Азербайджана (сборник материалов), т. II bas.). Москва-Баку.
- Фатуллаев, Ш. С. (1970). Памятники Шуши. Баку.
- Саламзаде, А. В. (1964). Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку.
- Дубровин, Н. (1886). История войны и владычества русских на Кавказе (т.3 bas.). СПб.