Vikipedi

Şuşa Devlet Tarih ve Mimari Koruma Alanı

Şuşa Devlet Tarihi ve Mimari Koruma Alanı (Azerice: Şuşa Dövlət Tarix - Memarlıq Qoruğu), bir Azerbaycan devlet koruma alanıdır. Azerbaycan'ın Karabağ bölgesinin Şuşa Rayonu sınırları içinde yer alan koruma alanı Azerbaycan'ın geçici Dünya Mirası listesinde yer almaktadır.[1]

Şuşa Devlet Tarih ve Mimari Koruma Alanı
Azerice: Şuşa Dövlət Tarix - Memarlıq Qoruğu
Şuşa, 1992
Devlet  Azerbaycan
Bölge Şuşa Rayonu
Şehir Şuşa
Koordinatları 39°45′5″K 46°44′9″D / 39.75139°K 46.73583°D / 39.75139; 46.73583
Kapladığı alan 290 km²
Kuruluş tarihi 10 Ağustos 1977
Kontrol kuruluşu Azerbaycan Cumhuriyeti, de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti

Tarihi değiştir

Kafkasya'daki istikrarsız siyasi koşulların bir sonucu olarak birkaç bağımsız hanlık ve saltanat ortaya çıktı. Eyaletler arası savaşların potansiyel tehlikeleri nedeniyle, savunma kaleleri inşa etmek bir zorunluluktu.[2] Bu, Azerbaycan'da birçok kale şehrinin ortaya çıkmasına neden oldu. Yeni kurulan Karabağ Hanlığı hükümdarı Penah Ali Han, daha sonra Şuşa olarak yeniden adlandırılacak olan Panahabad kasabasını kurdu. Diğer kaleleri Bayat Kalesi (1747) ve Shahbulag Kalesi (1752) idi. 1805 yılında Kürekçay Antlaşması'na göre Rusların hanlığı devralmasından ve Gülistan Antlaşması ile Türkmençay Antlaşması'nın ardından sonra hanlık kaldırıldı ve başkent Şuşa 1841'de bir il merkezine dönüştürüldü. Şuşa bir dağ tepesinde yer almaktadır. Bazen yoğun ormanlarla çevrili üç sarp uçurumundan dolayı "Kayalık Şehir" olarak da adlandırılır. Gence'ye doğru kuzeye bakan ana giriş yolu Gence Kapısı idi. En yüksek rakım deniz seviyesinden 1.600 metre, en alçak kısım deniz seviyesinden 1.300 metre yüksekliktedir. Şehir, işgalcilerin her türlü ani saldırısını engelleyen çevredeki alanları net bir şekilde gören bir konumdadır.[1]

Mimari ve doğal özellikler değiştir

Şuşa ve Kafkasya'daki diğer birçok kale, çevre ve mimarinin bir arada kullanıldığı koşullar ile inşa edildi. Şuşa üç aşamada inşa edildi. İlk aşamada, kalenin duvarları, kuleleri ve alt doğu kısmındaki dokuz semt (mahalle) inşa edildiğinde tarih 1753-1754'leri göstermekte idi. 1756-1805 yılları arasında gerçekleşen ikinci aşamada kentin yukarı doğu kesiminde sekiz, batı kesiminde on iki mahallenin inşası gerçekleştirildi. Bölgeye Rus İmparatorluğu tarafından el konulmasından sonra, Ermeni Mahallesi'nin kurulduğu platonun batı tarafında inşa çalışmaları devam etti. Şuşa 20. yüzyılda sınırlı kentsel yapıya sahip olduğundan, tarihi mimari planlı kompozisyonunu korudu. Şuşa'da birçok medrese, cami, doğal kaynak ve hamam bulunmaktadır. Mahalledeki camiler evler gibi dik açılıdır. Cami binaları yerel beyaz taşlardan, minareler ise pişmiş tuğlalarla inşa edilmiştir. Şuşa'nın en tanınmış camileri arasında Yukarı Gövher Ağa Camii ve Aşağı Gövher Ağa Camii bulunmaktadır. Şuşa uluslararası ticaret merkezlerinden biriydi ve zengin bir yerdi. Bu nedenle Kahraman Mirsiyab Ağa Kervansarayı gibi birçok kervansaray yer almaktaydı. Kentin çok güzel sokakları, meydanları, camileri, türbeleri, kiliseleri, kaynakları, kale duvarları, müzeleri (Şuşa Tarih Müzesi gibi) ve sarayları (Penah Ali Han'ınki gibi) vardır. İbrahim Halil Han, Gövher Ağa, Hurşidbanu Natevan, Kara Büyük Hanım, Üzeyir Hacıbeyov, Bülbül ve Cabbar Karyağdıoğlu gibi isimlerin evleri de burada yer almaktaydı. 18-19. yüzyıl Azerbaycan müziğinin, kültürünün ve mimari mükemmelliğinin merkezi olarak kabul edilir.[1] Şuşa yakınlarındaki bir Taş Devri mağarası da bölgenin eski zamanlardan beri eski medeniyetler tarafından yerleşim gördüğünü ispatlamaktadır. Mağaradaki arkeolojik keşifler sırasında Paleolitik, Mezolitik, Eneolitik ve Bronz ve Demir çağlarına ait aletler ve seramik kaplar bulunmuştur. Maden suyu ile zenginleştirilmiş Şuşa kaynakları, Şuşa'nın aşağı kesimlerindeki Taşaltı Vadisi'nden Taşaltı ve Halfalı nehir yataklarına akar.[2]

10 Ağustos 1977'de kasaba ve çevresi 280. numaralı kararla Azerbaycan Cumhuriyeti'nin tarihi ve mimari koruma alanı ilan edildi.[1][3]

Güncel durum değiştir

1920 Katliamı değiştir

Şuşa Kasabası, 1920'lere kadar Şuşa katliamına kadar en büyük Karabağ şehriydi. Okullar, kiliseler, evler, dükkanlar, vb. binalar yağmalandı. 1960'larda şehrin Ermeni kesiminin geri kalan bölümlerinin çoğu buldozerle yıkılmış, Kruşçev dönemine ait apartman kompleksleri gibi binalar inşa edilmiştir.

Ermeni işgali değiştir

Şuşa, 8 Mayıs 1992'de Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Ermeni askeri ve Karabağ milis kuvvetleri tarafından işgal edildi.[4] Savaş Ermeni zaferiyle sona erdi, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti bağımsızlık kazandı ve Mayıs 1994'te Azerbaycan'ın yedi bölgesi ilhak edildi.[5] Mamayi, Mardinli, Yeni Mahalle camileri ve medreseleri, Natavan büstleri, U. Hajibeyov, Bulbul, M. P. Vagif Türbesi gibi Azerbaycan mimari anıtlarının çoğu yıkıldı ve Yukarı Gövher Ağa, Aşağı Gövhar Ağaa, Saatli Camileri gibi birçok cami terk edildi.[3][6][7] İşgalden sonra harap bir halde bulunan Ghazançetsots Katedrali gibi diğer birçok bina onarıldı. Artsakh ve Ermenistan fonu gibi fonlar yeniden inşa çabalarına katkıda bulundu.[8]

Önemli yerler değiştir

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b c d "UNESCO World Heritage - Susha historical and architectural reserve". 2 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  2. ^ a b "Shusha State Historical & Architectural Reserve". 4 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  3. ^ a b "Information On The Consequences Of Aggression Of The Republic Of Armenia Against The Azerbaijan Republic". 24 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  4. ^ War Against Azerbaijan - Targeting Cultural Heritage. 2007. ISBN 978-9952-8091-4-5. 9 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  5. ^ "Armenian vandalism against monuments of Azerbaijan". 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  6. ^ "Maddi və mənəvi həyatın güzgüsü". 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  7. ^ "Information Observatory on Cultural Policy of the GUAM Countries". 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Şuşa_Devlet_Tarih_ve_Mimari_Koruma_Alanı&oldid=31171390" sayfasından alınmıştır