Kaim (Abbâsî halifesi)
Kâim Bi-Emrillah (Arapça: القائم بأمر الله, romanize: el-Ḳâʿim Bi-ʾEmri'l-lâh), yirmi altıncı Abbasi halifesi.
| Kaim Bi-Emrillah القائم بأمر الله | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Abbâsî Halifesi | |||||
| Hüküm süresi | 1031-1075 | ||||
| Önce gelen | Kadir | ||||
| Sonra gelen | Muktadi | ||||
| Doğum | 1001 | ||||
| Ölüm | 1075 | ||||
| |||||
| Hanedan | Abbâsî Hanedanı | ||||
| Babası | Kadir | ||||
| Annesi | Bedru'd-Duca[1] | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Yaşamı
değiştir1031'de babası olan Abbasi halifesi Kadir yerine halife olmuştur. Kaim 1031'den 1075'e kadar çok uzun bir dönem Abbâsî Hâlifeliği yapmıştır.
Bu halifelik dönemi içinde 1031'den 1055'te Selçuklu Hanedanı Sultanı Tuğrul Bey'in Bağdat'a girişine kadar Bağdat'ta gerçekte iktidar Büveyhîler'in "Emir-ül Ümera" unvanlı liderleri elinde idi. Bu 1031-1055 döneminde Bağdat devamlı karışıklık içinde bulunmakta idi. Büveyhîler'in "Emir-ül Ümera"'ları çok kere ayaklanmacı şehir halkından korkup Bağdat'tan kaçmakta idiler ve şehir bu sıralarda idarecisiz kalmakta idi. Aynı dönemde Büveyhilerin Emir-ül Ümera unvanı taşıyan hükümdarları da değişmekte idi ve bunlar sırayla şunlar olmuştu:
- Behâüddevle 989-1012
- Sultânüddevle 1012-1021
- Müşerrefüddevle 1021-1025
- Celâlüddevle 1025-1044
- Ebû Kaliçar 1044-1048
- El-Meliku'r-Rahim 1048-1055
Halife Kaim ve bir önceki halife Kadir dönemi sosyal ve politik alanlarda kargaşalık dönemleri olmasına rağmen kültür alanında, özellikle Farsça edebiyat alanında, büyük gelişmelere sahne oldu. Özellikle Şii ve Fars asıllı Büveyhiler Farsçanın gelişmesine ve çok önemli bir edebiyat ortamı olmasına büyük destek sağladılar.
Bu dönemde Selçuklu Hanedanı devleti gelişmeye başlamıştı. Önce Horasan bölgesine yerleşip daha da güneye inip Karahanlıları ve Gaznelileri tehdide başladılar. 1032'den sonra Selçuk Bey'in torunları Tuğrul Bey ve Çağrı Bey bağımsızlıklarını elde etmeye giriştiler. 1035'te büyük bir Gazneli ordusunu yenerek Horasan içlerine doğru ilerlediler. 1037'de de Merv kentini ele geçirdiler. 1038'de Gaznelileri ikinci kez yendiler ve Nişabur kentine girerek bağımsızlıklarını ilan ettiler. Tuğrul Bey sultan sanıyla hükümdar ilan edildi ve Büyük Selçuklu Devleti de böylece kurulmuş oldu. Gazneliler ve Selçuklular arasından Mayıs 1040'ta yapılan Dandanakan Savaşı'nda Selçuklular Gaznelileri mağlup ederek Horasan ve Harezm'de egemen oldular ve bu savaşın sonra girişilen fetihlerle bütün İran'ı elleri altına aldıktan sonra Güney Kafkasya, Suriye ve Doğu Anadolu'ya sarktılar. Selçuklu Hanedanı ile Abbâsî Hâlifesi arasında ilişkiler Bağdat'ta güya hakim olan Büveyhîler aleyhinde gelişti.
1055'te Bağdat yine bir karmaşık durumda idi. Büveyhi yüksek idarecileri arasında büyük çatışma olmaktaydı. Deylemli ordu komutanı olan Al-Basadiri ile Büveyhîler tarafından tayin edilen Abbâsî Veziri birbiriyle çatışmaya girişmişlerdi. Büveyhîler'in komutanı Vezir'i Selçuklu Hanedanıı tutmakla suçlamaktaydı. Vezir ise Büveyhi komutanını Mısır'da bulunan Şii Fatimiler halifesini Bağdat'a getirip onu halife yapmak istediğini iddia etmekte idi. Çoğu Sünni olan Bağdat halkı Şii olan Büveyhi komutanı Al-Basasiri'ye ve Büveyhi Emir-ül Ümera El-Meliku'r-Rahim'e karşı ayaklanmaya geçtiler. Büveyhi idareciler şehirden kaçmayı tercih ettiler ve Halife Kaim tarafından şehirden sürgün cezasına çarptırıldılar.
Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey Mekke'ye hacca gitmek bahanesi ile büyük bir ordu ile Irak'a girdi ve halife Kaim'den Bağdat şehrini ziyaret etmek için izin istedi. Böylelikle Abbâsî Hâlifesi, Tuğrul Bey'in iyi niyetine inandı. Son Bağdat Büveyhi Emir-ül Ümera'sı da bu ziyareti kabul etti. Halife Kaim Tuğrul Beyi Sultan olarak tanıdı ve onun ismine Irak'ta camilerde hutbeler okundu. Birkaç gün sonra, hem halife Kaim hem de Büveyhi Emir-ül Ümerası'na, onları iktidardan uzaklaştırmayacağına dair, verdiği yeminlerden sonra Tuğrul Bey ordusu ile Bağdat'a girdi. Şehrin keşmekeş anarşisinden bıkan Bağdat halkı ve sulh ve sükunu sağlayacağına inanan devlet idarecileri ve ulema tarafından çok sevinçle karşılandı.
1056'da Abbâsî Hâlifesi Kâim Tuğrul Bey'in kardeşi olan Çağrı Bey'in kızı Hatice Arslan Hatun ile evlilik yaptı.[2] Bundan sonra, (yani 1055'ten sonra) Bağdat'ta sulh ve sükun sağlandı ve asayiş elde edildi. 1063'te Tuğrul Bey ölüp yerine Büyük Selçuklu Devleti başına Alp Arslan sultan olduktan sonra ve 1072'de Melikşah döneminde de Selçuklu hükümdarları altında Bağdat'ta halife Kaim'in idaresi sulh ve sükun içinde devam etti ve bundan dolayı Bağdat bir ticaret ve kültür merkezi oldu. Ama bu dönemden Kaim hakkında çok az sayıda belge bulunmaktadır.
1058'de Bahreyn'de Kaim'in adına hutbe okutulması konusu üzerinde Abdülkays aşireti ile İsmâilîyye Karmatîlik mezhebinin savunucu devlet arasında büyük bir anlaşmazlık çıktı. Ebu Behlül Avvam'ın baş rolü oynadığı bir ayaklanma Karamatılık prensiplerine kurulup idare edilmekte olan Bahreyn hükûmeti idaresini sonunda ortadan kalkmasına neden oldu. En sonunda 1067'de Arabistan yarımadasında Lahsa bölgesinde Karamatı devletinin sona erip Uyuni emirliği kurulmuştur. 7.[3]
Abbasi halifesi Kâ'im 1075'te 44 yıl süren bir halifelikten sonra öldü ve yerine Bağdat'ta Abbâsî Hâlifesi olarak torunu Muktadî halife oldu.
Kaynakça
değiştir- ^ TDV İslam Ansiklopedisi
- ^ C.E.Bosworth "The Political and Dynastic History of the Iranian World", ed. J.A.Boyle (1968) The Cambridge History of İran', Cilt. 5, Cambridge:Cambridge University Press, s.48-. (İngilizce)
- ^ Curtis E. Larsen. (1984) Life and Land Use on the Bahrain Islands: The Geoarchaeology of an Ancient Society University Of Chicago Press, s.65 (İngilizce)
Dış bağlantılar
değiştir- Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ), (1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (İV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
- Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
- Muir, Wiiliam (1924), The Caliphate, its rise, decline and fall, Edinburgh:John Grant Buveyhidler Henedani. Halifeler: Muti, Tai, Kadir ve Kaim 17 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:21.9.2010)