Hayrullah Efendi
Hayrullah Efendi (26 Ekim 1818 İstanbul-25 Aralık 1866 Tahran), Osmanlı hekimbaşı, devlet adamı, eğitimci, şair ve tarihçi.
Hayatı değiştir
Osmanlı şair ve hekim Abdülhak Molla'nın oğludur. 1839'da babasının başında olduğu Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'ye girdi ve burada eğitim gördü.[1] Tıp eğitimini ders nazırlığı göreviyle birlikte yürüttü. 24 Mart 1840'ta ilmiyeye özel "rütbe-i salise" nişanına layık görüldü.[2] Mekteb-i Tıbbiye'nin baş hekimi Dr. Bernard, 1843 yılında Abdülmecid'e sunduğu raporda Hayrullah Efendi'nin imtihanları geçerek yakında doktorluk diplomasını alacağını yazmıştır. Ayrıca bitirme tezi olarak Türkçe bir eser kaleme aldığını belirtmiştir.[2] 12 Ekim 1843'te Abdülmecid Hayrullah Efendi'yi huzurunda kabul ederek ona pırlantalarla süslü bir kutu hediye etmiştir.
Mezun olduktan sonra doktora çalışması Dürûrü'l-muhât, 1844'te ise Tedâvî-i Etfâl (Sıhhatnümâ-yı Etfâl) adlı eserini yayınladı. 1840-1845 yılları arasında bir tıp sözlüğü hazırladı.[2] 9 Ekim 1845'te babası Mekteb-i Tıbbiyye'deki görevinden alındıktan sonra kendisinin de ders nâzırlığı görevi son bulmuştur. Ancak babasının tekrar 30 Eylül 1848'de eski görevine dönmesiyle birlikte kendisi tekrar nazır olmuştur.[2] 1848 yılının Aralık ayında Maârif-i Umûmiye Nezâreti'ne üye olan Hayrullah Efendi, orta öğretimde okutulması amacıyla Mesâil-i Hikmet adlı bir eser yayınlamıştır. Daha sonra ilmiye sınıfından ayrılarak mülkiye sınıfına geçmiştir. 1850'de Umûr-ı Nâfia Nezâreti üyeliği verilmiştir.[2]
Sonraki yıllarda çeşitli görevlerde bulunmuş ve birçok eser kaleme almıştır. 25 Aralık 1866'da delege (murahhas) sıfatıyla Tahran orta elçiliği görevini yürütürken hayatını kaybetmiştir.[3]
Ailesi değiştir
Kafkasya'dan kaçırılmış bir cariye olan Münteha Hanım ile evlenmiştir.[4] Ailenin dört çocuğu olmuştur: Fatma Fahrünnisâ Hanım, Abdülhâlik Nasuhi Bey, Abdülhak Hamit Bey ve Mihrinnisâ Hanım.
Eserleri değiştir
- Muâlecâta Dair El Mecmuası
- Müfredât-ı Tıbbiyye fî beyâni evzâni'l-edviyye
- Terbiye ve Tedâvî-i Etfâl
- Ordu Hıfzıssıhhası
- Makālât-ı Tıbbiyye
- Dürûrü’l-muhât
- Lugat-ı Tıbbiyye
- Beyt-i Dihkānî
- Bağçe-i İntizâm
- Mesâil-i Hikmet
- Kıt‘a-i Afrika
- Hezâr Esrâr
- Diğer eserleri
- Nakş-ı Hayâl
- Rothomago Tercümesi
- Hikâye-i İbrâhim Paşa be-İbrâhîm-i Gülşenî
- Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye Târihi
- Yolculuk Kitabı
Kaynakça değiştir
- Özel
- Genel
- Akün, Ömer Faruk (1998). "HAYRULLAH EFENDİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 11 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2021.