Hartapu
Hartapu, MÖ 13. yüzyılda[1] veya MÖ 8. yüzyılda[2][3] Anadolu'da yaşamış olan bir kraldır. Karaman sınırları içerisindeki Kızıldağ ve Karadağ yazıtları ile Aksaray, Ihlara'daki Burunkaya yazıtlarında adı geçmekte fakat kim olduğu kesin olarak bilinmemektedir.[3][4][5][6][7]
"Büyük Kral"[3] ve "Kahraman" unvanlarını taşıyan Hartapu, Murşili adında bir başka büyük kral ve kahramanın oğlu olduğunu belirtir. Bu "Murşili" muhtemelen, daha çok Urḫi-Teššub olarak bilinen[5] MÖ 1272-1267 yıllarında Hitit İmparatorluğu'nu yöneten[8] ve amcası III. Hattuşili tarafından tahttan indirilen Hitit Büyük Kralı III. Murşili ile aynı kişidir.[9]
Hartapu, III. Murşili'nin oğluysa MÖ 13. yüzyılın 2. yarısında Tarḫuntašša kralı olarak III. Mursili'nin küçük kardeşi olan amcası Kurunta'nın yerine geçmiş olabilir.[9][10] Hartapu'nun kraliyet unvanını kullanması, gaspçı III. Hattušili'nin torunları tarafından işgâl edilen Hattuşaş tahtındaki hakkını göstermek için Büyük Kral ve Kahraman unvanlarının Kurunta tarafından kullanılmasına benzer olabilir. Nesli devam ettirenler Kurunta'nın saltanatı sırasında IV. Tuthaliya ve Hartapu'nun saltanatı sırasında II. Şuppiluliuma'dır.
Hattuşaş'ın bilinen son büyük kralı ve Hartapu'nun bakış açısından gaspçı olan II. Şuppiluliuma'nın bir askerî sefer sırasında Tarhuntassa'yı fethettiği bilinmektedir. Bu, Hartapu'nun saltanatını sona erdirmiş olabilir. Tarhuntassa, yine büyük Hattuşaş kralı tarafından yönetilmiş ve Hitit İmparatorluğu'nun geri kalanıyla birlikte yıkılmış olabilir.[11]
Tarhuntassa, Hitit İmparatorluğu'nun çöküşünden sağ çıkmış da olabilir. Muhtemel kanıtlar, Karahöyük'teki Luvice hiyeroglif ile yazılmış bir yazıttan gelmektedir. MÖ 12. yüzyıla (sonrası?) tarihlenen bu yazıtta belirli bir Armanani, İr-Teššub adlı büyük bir kralın POCULUM ülkesine ziyaretini bildirir ve bu olayda büyük kral, POCULUM ülkesindeki üç şehrin kontrolünü Armanani'ye verir. İr-Teššub'un "Büyük Kral" olduğu kesindir ancak ülkesi bilinmemektedir. Bir hipotez göre Karkamış'ın Büyük Kralı ve Kuzi-Teššub'un halefi olduğudur. Diğer hipoteze göre ise aslında Tarhuntassa'nın Büyük Kralı olabileceğidir. Bu hipotez, Karahöyük Yazıtı ile Hartapu Yazıtları arasındaki epigrafik benzerliklere dayanmaktadır. Bu, Hartapu tarafından temsil edilen kraliyet soyunun en azından erken Demir Çağı'na kadar devam ettiği anlamına gelir.[12]
2019 yılında bir çiftçi, Türkmen-Karahöyük yakınlarında, Hartapu'nun Frigya'ya karşı kazandığı zaferi anmak için Luvice hiyerogliflerle yazılmış bir taş stel buldu.[13]
Kaynakça değiştir
- ^ Trevor Bryce: The World of the Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History. Oxford, New York 2012, p. 145.
- ^ "Türkmen-Karahöyük". 23 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2021.
- ^ a b c Leonard, Benjamin. "Luwian Royal Inscription: Türkmen-Karahöyük, Turkey". Archaeology Today (Ocak/Şubat 2021). s. 29. 11 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2020.
- ^ "Karadağ Inscriptions". hittitemonuments.com. 7 Aralık 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2018.
- ^ a b Trevor Bryce: The World of the Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History. Oxford, New York 2012, p. 21 f.
- ^ "Oriental Institute archaeologists help discover lost kingdom in ancient Turkey". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2021.
- ^ Dockrill, Peter (25 Ocak 2021). "Archaeologists in Turkey Have Discovered a Mysterious Ancient Kingdom Lost in History". Science Alert. 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2021.
- ^ Trevor Bryce: The World of the Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History. Oxford, New York 2012, p. 310.
- ^ a b Trevor Bryce: The World of the Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History. Oxford, New York 2012, p. 22.
- ^ Trevor Bryce: The World of the Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History. Oxford, New York 2012, p. 28 f.
- ^ Trevor Bryce: The World of the Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History. Oxford, New York 2012, p. 29.
- ^ Trevor Bryce: The World of the Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History. Oxford, New York 2012, p. 85 ff.
- ^ Ferreira, Becky (25 Şubat 2020). "Archaeologists Have Discovered a Lost Ancient Kingdom in Turkey". Vice (İngilizce). 25 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2020.