Hantıca

Rusya'da konuşulan Ural Dili

Hantıca ya da Hantı dili veya Ostyak dili, Rusya'nın Hanti-Mansi ve Yamalo-Nenets özerk bölgelerinde yaşayan ve Hantılar tarafından konuşulan bir Ural dildir. 1994 yılında Salminen ve Janhunen tarafından yapılan araştırmalara göre Rusya'da 12,000 adet Hantıy dili konuşan nüfus bulunmaktadır. Ural dillerinin Ugor koluna mensup Hantı dili, Mansi dili ile beraber Ob-Ugor dillerini oluşturmaktadır. Dil ayrıca Macarca ile akrabadır.

Hantıca
ханты ясанг
Ana dili olanlarRusya
Konuşan sayısı12,000  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Yazı sistemiKiril
Dil kodları
ISO 639-1yok
ISO 639-2fiu
ISO 639-3

Lehçeler

değiştir

Hantı dili genellikle Batı, Güney ve Kuzey olmak üzere 3 ana lehçe grubuna ayrılır. Batı grubu lehçeleri Salekhard, Ob, İrtiş lehçeleri olarak ayrılır. Doğu grubu lehçeleri ise Surgut ve Vah-Vasyugan lehçelerini barındırır. Bu lehçelerin arasında on üç adet daha alt lehçe bulunmaktadır. Her bir lehçenin arasında okunuş, biçim, sözcük dağarcığı farklılıkları bulunmakta olup, düşük oranda karşılıklı anlaşılabilirlik gösterirler. Bu yüzden bu lehçelerin ayrı birer dil olabileceği de ortaya konmuştur. Glottolog Doğu ve Batı Hantıcayı "Hantı dilleri" grubunda sınıflandırmakta, Kuzey ve Güney Hantıcayı Batı koluna koymaktadır. Güney Hantıcanın tükenmiş olabileceği düşünülmektedir.[1][2][3]

Dilbilgisi

değiştir

Adlara özgü ekler arasında ikilik eki [-ŋən], çoğul eki [-(ə)t], yönelme eki [-a], bulunma ve yardımcı ek [-nə] bulunmaktadır.

Örnekle:

xot "ev" (Macarca ház, Fince koti "ev")
xotŋəna "iki eve"
xotətnə "evlerde (Fince kotona "evde")

Tekil, ikilik ve çoğul iyelik ekleri; tekil, ikilik ve çoğul isimlere üç farklı şekilde eklenir. Buradan 33 = 27 farklı form bulunur.

Örnekle:

məsem "benim ineğim"
məsemən "benim iki ineğim"
məsew "benim ineklerim"
məstatən "ineklerimden ikisi"
məsŋətuw "iki ineğimiz"

Adıllar

değiştir

Yalın haldeki adıllar aşağıdaki gibidir:

Tekil İkilik Çoğul
1. kişi ma min muŋ
2. kişi naŋ nən naŋ
3. kişi tuw tən təw

Ma'nın yazımı belirtme durumunda manət ve yönelme durumunda manəm şeklindedir.

Adıl ve sıfatların açıklaması aşağıdaki gibidir:

tamə "bu", tomə "o", sit "şuradaki": tam xot "bu ev".

Temel soru adılları aşağıdaki gibidir:

xoy "kim?", muy "ne?"

Sayılar

değiştir

Hantıy dili ve Macarca arasındaki sayı benzerlikleri aşağıdaki gibidir:

# Hantıy Macarca
1 yit, yiy egy
2 katn, kat kettő, két
3 xutəm három
4 nyatə négy
5 wet öt
6 xut hat
7 tapət hét
8 nəvət nyolc
9 yaryaŋ kilenc
10 yaŋ tíz
20 xus húsz
30 xutəmyaŋ harminc
100 sot száz

Hantı yazı dili, Ekim Devrimi'nin ardından üretildi. Başta Latin alfabesiyle yazılan dil, 1937'deki düzenlemelerin ardından Kiril alfabesiyle yazılmaya başladı. Bu yeni sürüme /ŋ/) fonemini belirtmek üzere <ң> harfi eklendi. Her bir lehçe yazı dilinde baz alınmış olsa da, yazı dilinde, gazetelerde, televizyonlarda ve radyolarda Kazım lehçesi esas alınır.

Kiril (2000 sürümü)

А а Ӓ ӓ Ӑ ӑ Б б В в Г г Д д Е е
Ё ё Ә ә Ӛ ӛ Ж ж З з И и Й й К к
Қ қ Л л Ӆ ӆ Ԓ ԓ М м Н н Ң ң Ӈ ӈ
О о Ӧ ӧ Ө ө Ӫ ӫ П п Р р С с Т т
У у Ӱ ӱ Ў ў Ф ф Х х Ҳ ҳ Ц ц Ч ч
Ҷ ҷ Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Є є
Є̈ є̈ Ю ю Ю̆ ю̆ Я я Я̆ я̆

Kiril (1958 sürümü)

А а Ӓ ӓ Б б В в Г г Д д Е е Ё ё
Ә ә Ӛ ӛ Ж ж З з И и Й й К к Ӄ ӄ
Л л Л' л' М м Н н Ӈ ӈ О о Ӧ ӧ Ө ө
Ӫ ӫ П п Р р С с Т т У у Ӱ ӱ Ф ф
Х х Ц ц Ч ч Ч' ч' Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы
Ь ь Э э Ю ю Я я

Latin (1931-1937)

A a B в D d E e Ә ә F f H h Һ һ
I i J j K k L l Ļ ļ Ł ł M m N n
Ņ ņ Ŋ ŋ O o P p R r S s Ş ş S̷ s̷
T t U u V v Z z Ƶ ƶ Ƅ ƅ

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Gulya, János (1966). Eastern Ostyak chrestomathy. Indiana University Publications, Uralic and Altaic series. 51.  s 5-6
  2. ^ Abondolo, Daniel (1998). "Khanty". Abondolo, Daniel (Ed.). The Uralic Languages. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020.