Vikipedi

Hacı Molla Ahmed Nuruzade

Hacı Molla Ahmed Hacı Piri oğlu Nuruzade (Rusça: Гаджи Молла Ахмед Хаджи Пири оглы Нуризаде; d. 1881, Düyerli, Yelizavetpol Guberniyası, Rus İmparatorluğu — ö. 1930, Düyerli, Şemkir, Azerbaycan SSC, Transkafkasya SFSC, Sovyetler Birliği) - Hacı Ahund isimle de bilinir. Hacı Molla Ahmed, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde parlamentoda Ahrar partisi ve fraksiyonu üyesiydi.[1][2] Azerbaycan'ın Bolşevik işgaline karşı savaştı ve 1930'da öldü.[3][4]

Hacı Molla Ahmed Nuruzade
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Parlamento Üyesi
Kişisel bilgiler
Doğum 1881
Düyerli, Yelizavetpol Guberniyası, Rus İmparatorluğu
Ölüm 1930
Düyerli, Şemkir, Azerbaycan SSC, Transkafkasya SFSC, Sovyetler Birliği
Partisi Ahrar
Evlilik(ler) Aleviyye
Gövher
Dini Şii İslam

Hayatı değiştir

 
Hacı Molla Ahmed Nuruzade, kardeşi Yekya Muhammed (ortada) ve oğlu Hamid (solda) ile birlikte.

Hacı Ahmed Nuruzade, 1881 yılında Düyerli köyünde Hacı Pirin ailesinde dünyaya gelmiştir.[5] O, ailedeki 5 çocuktan dördüncüsüydü. Ahmed, dini eğitimini Şii bilim havzasının merkezlerinden biri olan Necef'te almış, eğitimini tamamladıktan sonra köyüne dönerek camiye ahhund olarak atanmıştır.[6] Hacı Ahund, köylülerin Mekke, Meşhed ve Kerbela'ya hac ziyaretini organize etmesi için İran'dan Seyyed Zavvarbaşı Nizami'yi davet etti.[7] 1918 yılında Azerbaycan Halk Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan ettikten sonra parlamentonun milletvekili ve Ahrar fraksiyonunun Gence kazası temsilcisi olmuştur.[8] Bolşevik-Daşnak'larla mücadele sırasında Hacı Molla Ahmed Nuruzade, Yeg Mustafa ve Kerbelayi İsmail liderliğinde sakinleri Kafkas İslam Ordusu için lojistik destek toplamaya çalıştılar.[9] Bu kişilerden bazıları Molla Ahmed ile birlikte Kafkas İslam Ordusu'na katılarak Bakü mücadelelerine de katıldılar.[10] 1920 yılının Mayıs ayına kadar Ahmed Nuruzade Gence şehrinde kalmıştır.[11] Bolşevik işgaline karşı Gence İsyan'ının başlamasının ardından Nuruzade yanlıları Meşedi Hasan ve Meşedi Ali onu faytonla götürmeye gelirler. Nuruzade'nin genç eşi Aleviye da onlara katılıyor. Gence'den bir faytonla uzaklaşırken top ateşi altında kaldılar ve fayton sürücüleri ağır yaralandı.[12] Yaralılar Düyerli'ye ulaştıktan iki gün sonra hayatını kaybetti.[13]

Molla Ahmed yeniden köyün ahundu olur. Eylül 1927'de NKVD, Zayam köyünden insanları onu tutuklamaları için gönderdi ve ardından kaçak oldu.[13] O, çevresine destekçiler topluyor ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'ni yeniden kurmak için Sovyet iktidarına karşı silahlı mücadele yürütüyor.[14] Bunlar arasında Dülyer köyünden olan Bapban Mail, kendi grubuyla birlikteydi. Hacı Ahund, 200 kaçakla birlikte dağlara çıkıp orada bir matbaa kurarak "Azadlık" gazetesini yayımlıyordu. Makalelerinde halkı Sovyet iktidarına karşı mücadeleye, milli cumhuriyeti canlandırmaya çağırıyordu.[15] Bapban Mail'in ölümünden sonra Nuruzade'nin kuvvetleri Sovyet altyapısına daha aktif darbeler indirmeye başladı.[16] Partizan hayatına başladıktan sonra eşi Aleviye Gence'ye döndü. Nuruzade daha sonra Govher adında bir kadınla evlendi ve bu evlilikten bir erkek çocuğu dünyaya geldi.[17]

1930'ların başlarında Bolşevikler, Düyerli köyünün toplumsal merkezi olan postanede her gün mitingler düzenliyorlardı.[17] Mitinglerde Hacı Ahund ve destekçilerine karşı propaganda yapıldı. Nuruzade ve adamları ideolojik olarak "İttihad" partisine yakın olan "Allahçılar" örgütü üyeleriydi. Yazın Nuruzade bir toplantı düzenledi ve karar verildi ki, yerel halka karşı soygun ve zarar verme olaylarına son verilmeli. Ayrıca Karabağ partizanları ile de ilişkilerin kurulması konusunda karar alındı.[18] Temmuz ayında Nuruzade, Sultanov kardeşler ve Gedebey civarından toplanan diğerleri Destefur bölgesine yola çıktı. Toplam sayıları 60-80 kişiydi.[19] Grubun amacı Destefur bölgesindeki Pirverdi'nin grubu ile birleşmekti. Eylül ayında grubundan 13 kişi Duyarlı bölgesindeydi ve Türk tüfekleri, revolverleri ve tabancalarıyla silahlanmıştı. Son zamanlarda partizan grupları ve çeteler arasında iç çatışmalar da ortaya çıkmıştı.[20] Nuruzade'nin çetesini ortadan kaldırmak için hem Bakü'den hem de Gence'den müfrezeler gönderildi.[21] Bu oluşumların komutanlığına 24. Alayın komutanı atandı. 17 Kasım gecesi Nuruzade'nin çetesi aktif sabotaj faaliyetlerine başladı. Sovyet ordusu birliklerinin bulunduğu yere yakın bölgelerde 3 ana operasyon gerçekleştirdiler. Nuruzade'nin grubu saat 22.00'de Zeyem ve Dulyer istasyonları arasındaki telgraf hattını kesti. Ayrıca Bakü-Batum kerosen boru hattını ateşe verdiler ve 4 metre uzunluğundaki demiryolu köprüsünü de yaktılar. Ayrıca aynı anda oradaki çeteler 10 metrelik bir demiryolu köprüsünü ateşe vererek demiryolu bağlantısını bir süreliğine kesintiye uğrattı.[18][22] Josef Stalin'in emriyle Duyarlı köyü "kurdlar yuvası" sayıldı ve 3 gün içinde tamamen yok edildi.[23] 20-21 Kasım gecesi operasyon başladı ve Duyarlı köyü çatışmasız ele geçirildi. Köyün içinden kuzeye doğru ilerledikçe Çekistler bir partizan kontrol noktası gördüler. Bunun sonucunda Çugunda denilen yerde toplanan 25 süvari partizanı hemen Kura Nehri'ne doğru çekilmeye başladı. Partizanların ikinci kısmı ise güvenlik güçlerinin Çugunda istikametine doğru ilerlediğini görünce yön değiştirerek Aşağı Eyyublu'ya yöneldi. Duyarlı köyünün ele geçirilmesinin ardından bir grup güvenlik gücü köy halkıyla toplantı düzenledi. Toplantıda tüm silahların teslim edilmesi, partizanların ve destekçilerinin teslim olması talep edildi. Silahları toplamak için bir komisyon oluşturuldu ve komşu bölgelerde saklanan partizanları, yani "kulak haydutlarını" teslim etmek için bir troyka oluşturuldu. Duyarlı'da kolektif çiftlik - kolhoz örgütlendi ve Nuruzade'nin arazisi de buna dahil edildi. Golchomag'ların çoğu köyden kayboldu.[24] 25 Kasım'da Nuruzade ve yaklaşık 30 kişilik grubu, Guşçu Ayrim köyünde bulunan köprüyü yakmaya çalıştı. 27 Kasım'da Kur'un sol yakasına, Ceyrançöl topraklarına geçtiler. Buraya gelen partizanların toplam sayısı yaklaşık 300 kişiye ulaştı. Aralık ayı başında Güney Kafkasya GPU, Gence bölgesinde isyancılara karşı çatışmaların yaşandığını bildirdi.[25] Raporda isyancıların sayısı bin kişi olarak belirtiliyor:[26]

 
Duyarlı köyünün 1886 yılına ait kamera görüntüsünden bir sayfa. Bu sayfada Ahmed'in olduğu gösterilmekte ve ailesinin adı geçmektedir.

Eşkıya hareketi, eski Müsavat parlamentosu üyesi ve eski İttihatçı Molla Hacı Ahund tarafından yönetiliyor. Onun liderliğindeki eşkıya çetelerinin önündeki asıl görev, genel bir isyan başlatmaktır. Bu amaçla Hacı Ahund geniş çaplı bir propaganda başlattı. "Sovyet iktidarının yakın zamanda çöküşü, İngilizlerin, Türk ordularının vs." gelişiyle ilgili sürekli söylentiler var. Köylüler, kollektif çiftliklere karşı savaşmak için çağrılırlar, "Rus işgalcilere karşı isyan ederler, din ve yoksulluktan kurtulurlar" vb. Amaçlar için savaşmaya çağrılırlar. Köylüler kolhozlara, "Rus işgalcilere karşı, din ve yoksulluktan kurtulmak için" savaşmaya çağrılıyor. Benzer duyurular Gedebey'de de yapıldı. Türk ordusunun gelişiyle ilgili söylentileri yaymak için soygunculardan biri (Hacı Ahund'un emriyle) Türk subayı kılığında çevre köyleri dolaştı ve buradaki eşkıyalar ona "Paşa" adını verdi. Aynı zamanda partizan propagandacılar köylülere "sağcı çevrelerin Hacı Ahund'u desteklediğine" dair güvence verdi.

Bu hazırlık sonucunda Nuruzade çevresinde 1000'den fazla kişi toplanmış ve bunun sonucunda Şamhor, Kasim-İsmayılovski ilçelerindeki çok sayıda köyü etki altına almıştır. Bu bölgelerdeki Kolçomaklar bu hareketin maddi ve teknik temininde ve bilgi sağlanmasında önemli rol oynamışlardır.[26] Çatışmalardan birinde Nuruzade ağır yaralandı ve bir bacağını kaybetti. Şimanlı kabilesine ait çoban kulübesinde günler ve geceler geçirmek zorunda kaldı. Sovyet yetkililerinin muhbirleri bunu öğrendikten sonra ilgili yetkilileri bu konuda bilgilendirdi.[27] Nuruzade'nin kaldığı kulübenin alanı güvenlik görevlileri tarafından kuşatıldı. Nuruzade, çoban Memmed'den askerlere öldüğünü haber vermesini ister. Çobanın bunu yapmasının ardından kontrole gelen askerlerden beşini öldüren Nuruzade, hemen atına binerek kaçmaya çalıştı.[28] Bolşeviklerle at sırtında da savaşan Nuruzade, son kurşunla kendini vurarak intihar etti.[29] Ölümünden sonra Kızıl Ordu, Hacı Ahund'un eski polis memurları, Komünist Parti üyeleri ve Bolşevikler'in baskıcı politikalarından memnun olmayan eski yerel parti yetkilileri de dahil olmak üzere bazı birliklerini ele geçirdi.[18] Yeğeni Hamid, Seyed Nizam, sağ kolu Tat Fattah ve Kor Alibey'in de aralarında bulunduğu dört adamı parayı alarak olay yerinden ayrıldı. Geceyi geçirmek Irmaşlı Köyü'nde durdular.[30] Onları gören çobanlardan biri durumu NKVD'ye bildirdi. Kaçaklar Karatac köyüne kaçmak zorunda kaldılarsa da kaçamadılar ve orada öldürüldüler.[31] Nuruzade'nin grubundan 20 kişi daha yakalanıp Bakü'ye götürüldü ve gaz odalarında öldürüldü.[32] NKVD üyesi Ceferov'un talimatıyla köy postanesi yakınında 12 kişi daha vuruldu. Bunlar arasında Muhammed Aslanali oğlu, Kerbelayi Ali Allahgulu oğlu, Memmed Yusuf oğlu, Arık, Aslan Arık oğlu, Kara Kazım, Adil Gambar oğlu, Esad Baba oğlu, Yekya Muhammed Piri oğlu (Nuruzade'nin kardeşi), Topal İsa, Mustafa İmamgulu oğlu ve Abdullah Hüseyin oğlu bulunmaktadır.[33] Cenazeleri Sarıtepe köyü yakınındaki Kanlı Gova yerleşimindeki toplu mezara defnedildi.[34] Nuruzade'nin cesedi yakılarak Şemkir istasyonu yakınındaki bir kuyuya atıldı. İnfaz töreninin ardından partizanların eşleri ve çocukları köy meydanında toplandı. Toplananlardan 6 çocuğa aşı yapıldı ve bir hafta sonra öldüler. Ölenler arasında Nuruzadeh'in oğlu, kardeşi Yekya Muhammed'in oğlu ve torunu ile Hasan, Hüseyin ve Alagan adlı partizanların oğulları da vardı.[35]

Kültürde değiştir

Yazar Şamistan Askerov'un "Üç Düşman" adlı romanı Hacı Molla Ahmed Nuruzade ve hareketini anlatıyor.[29]

Kaynakça değiştir

  1. ^ "III. "Əhrar" fraksiyası". millikimlik.az. 7 Aralık 2012. Erişim tarihi: 14 Aralık 2023. 
  2. ^ "III. "Əhrar" fraksiyası". axc.preslib.az. 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2023. 
  3. ^ Веселов 2021, s. 75.
  4. ^ Mahmudov və başqaları 2005, s. 278.
  5. ^ Tahirzadə 2008.
  6. ^ Həmidqızı 2020, s. 10.
  7. ^ Həmidqızı 2020, s. 13.
  8. ^ Həmidqızı 2020, s. 11.
  9. ^ Həmidqızı 2020, s. 15.
  10. ^ Həmidqızı 2020, s. 16.
  11. ^ Həmidqızı 2020, s. 17.
  12. ^ Həmidqızı 2020, s. 18.
  13. ^ a b Həmidqızı 2020, s. 19.
  14. ^ Həmidqızı 2020, s. 20.
  15. ^ Rəsulzadə 2019, s. 78.
  16. ^ Həmidqızı 2020, s. 21.
  17. ^ a b Həmidqızı 2020, s. 22.
  18. ^ a b c Mamulia və Abutalbov 2015, s. 265.
  19. ^ Быстрова 2008, s. 1395.
  20. ^ Быстрова 2008, s. 1434.
  21. ^ Быстрова 2008, s. 1504.
  22. ^ Быстрова 2008, s. 1512.
  23. ^ Həmidqızı 2020, s. 30.
  24. ^ Советская деревня глазами ВЧК-ОГПУ-НКВД. 1918—1939. Документы и материалы. 
  25. ^ Быстрова 2008, s. 1517.
  26. ^ a b Соколов 2008, s. 40.
  27. ^ Həmidqızı 2020, s. 24.
  28. ^ Həmidqızı 2020, s. 25.
  29. ^ a b Həmidqızı 2020, s. 26.
  30. ^ Həmidqızı 2020, s. 27.
  31. ^ Həmidqızı 2020, s. 27-28.
  32. ^ Həmidqızı 2020, s. 31.
  33. ^ Həmidqızı 2020, s. 34.
  34. ^ Həmidqızı 2020, s. 35.
  35. ^ Həmidqızı 2020, s. 36.

Kaynak değiştir

  • Yaqub Mahmudov və başqaları (red.) (2005). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası - Hacı Molla Əhməd Hacı Piri oğlu Nuruzadə maddəsi. Bakı. 
  • Всеволод Веселов (2021). Большевики в Азербайджане (конец апреля – начало июня 1920 года). Москва: Родина. 
  • Əsginaz Həmidqızı (2020). Düyərlinin yazılmamış dastanının qəhrəmanları. Gəncə. 
  • Н. Е. Быстрова (2008). «Совершенно секретно»: Лубянка - Сталину о положении в стране (1922-1934 гг.). Москва: ИРИ РАН. ISBN 978-5-8055-0170-9. 
  • Məhəmmədəmin Rəsulzadə (2019). Azərbaycan: Müstəqillik üçün mübarizə yolunda. Bakı: Çapar Yayınları. ISBN 978-9952-8356-7-0. 
  • Giorgi Mamulia, Ramiz Abutalbov (2015). Odlar yurdu azadlıq va müstəqillik uğrunda mübarizadə. Azərbaycan mühacirətinin siyasi tarixi (1920-1945). Bakı: TEAS Press Nəşriyyat evi. ISBN 978 9952 494 72 3. 
  • Ədalət Tahirzadə (2008). Nuruzadə Hacı Axund Əhməd Hacı Piri oğlu. 525-ci qəzet. 
  • Борис Соколов (2008). Берия: судьба всесильного наркома. Москва: АСТ. ISBN 978-5-17-050508-1. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hacı_Molla_Ahmed_Nuruzade&oldid=32096637" sayfasından alınmıştır