Gradisca Savaşı
Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Ağustos 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Uskok Savaşı olarak da bilinen Gradisca Savaşı, 1615-1617 yılları arasında Venedik Cumhuriyeti ve destekçileri Hollanda ile İngltere ile Avusturya ve onu destekleyen Hırvatistan ve İspanyollar arasında yapıldı. Adını, Avusturyalılar tarafından düzensiz savaş için kullanılan Hırvatistanlı askerler olan Uskoklardan aldı. Savaş, Avusturya'nın egemenliği altında bulunan Uskokların korsanlığına tepki olarak başladı. Bununla beraber Venedikliler, Adriyatik'teki Avusturya ile olan ticaret rekabetini de ortadan kaldırmaya çalıştılar. Her iki taraf da kayda değer bir başarı elde edemedi ve en sonunda savaş maddi sıkıntılardan dolayı sona erdi. 26 Eylül 1617'de Madrid Antlaşması imzalandı ve Uskokların iç bölgelere sürgün edilmesi kararlaştırıldı.
| Gradisca Savaşı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
.svg){kind=small} Venedik Cumhuriyeti  Birleşik Hollanda Cumhuriyeti  İngiltere Krallığı Osmanlı İmparatorluğu[1] |
.svg){kind=small} Kutsal Roma İmparatorluğu .svg){kind=small} Hırvatistan  Napoli Krallığı[2] | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
Giovanni Bembo Pompeo Giustiniani  John Ernest |
Arşidük Ferdinand Albrecht von Wallenstein Adam von Trautmannsdorf Pedro Téllez-Girón Baltasar Marradas Vuk Krsto Frankopan | ||||||
Uskoklar karada kontrol edildikleri ve yıllık vergilerini ödememek için korsanlığa başladılar. Türk gemilerine saldırmanın yanı sıra Venedikliler ticaret gemilerini korumak için eskortlar, gözetleme kuleleri ve diğer koruyucu önlemlere başvurmaya çalışsa da maliyetleri inanılmaz şekilde arttı. Maliyetleri, 1590'larda 120.000 thaler, 1600'lerde 200.000 ve 1615'te 360.000'e kadar çıktı.[3] Bunun üzerine Venedik birlikleri Soča Nehri üzerindeki Gradisca'yı kuşattılar.
Venedikliler korsanlara karşı diplomatik bir sefer başlattı fakat Uskoklar, İç Avusturya Arşidükü Ferdinand'ın (Amcası Kutsal Roma İmparatoru Matthias'tan ve kayınbiraderi İspanya kralı III. Felipe'den yardım isteyebilirdi) vasalıydı. Eylül 1616'da Nassau-Siegen Kontu John Ernest, Venedik hizmeti için Hollanda da 4,000 adam yetiştirmeyi kabul etti. Mayıs 1617'de bu kuvvetler geldi, altı ay sonra da İngiliz gönüllülerden oluşan 2,000 kişilik bir birlik daha geldi. İspanyol desteği ise denizde 12 Hollandalı ve 10 İngiliz savaş gemisinden oluşan bir filotilla tarafından, kara desteği ise Mantova'daki savaş nedeniyle engellendi.[3]
Uskoklar değiştir
15 ve 16. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu, Balkanların büyük bölümünü fethetti ve bir Hristiyan mülteci akınını başlattı. Bu mültecilerin bir kolu olan Uskoklar, geçimlerini sağlamak için Türk gemilerini yağmalamaya başladı. 16. yüzyılın ortalarından itibaren ise Ragusa ve Venedik gibi Hristiyan ülkelerden gelen gemiler de saldırıya uğradı.[4] 1593-1606 Osmanlı-Avusturya Savaşı'dan sonra daha fazla mülteci, Bihaç'ın Türklere kaybıyla bölgede önemli bir Avusturya karakolu haline gelen Senj'e taşındı. Avusturyalılar, Osmanlı İmparatorluğu ile olan barışı riske atmamak için Uskoklar'ın Türkleri kışkırtmalarını olabildiğince engellemeye çalıştılar. Bu yüzden de Uskoklar, Venedik gemilerine yaptıkları yağmayı arttırdı.
Savaş için hazırlıklar değiştir
Habsburglar 1500 yılında Görz'ü miras yoluyla aldığından Venedik Cumhuriyeti'nin doğuya doğru genişlemesi imkansız hale geldi. Avusturya için ise Adriyatik Denizi'ne erişim sağlandı ve bu da iki ülkenin tüccarları arasında rekabete sebep oldu. Bilinmeyen bir yıldan itibaren Alpler üzerinden geçişlerine izin verilmeyen Venedikliler, Avusturya'yı ekonomik baskı altına almak için Uskoklar'ın saldırılarını kendi lehlerinde kullandılar.[5] Venedik gemileri, Ferdinand'ın Uskok akınlarına son vermesini ve tazminat talep ederek Trieste'yi abluka altına aldı.
Ferdinand, maddi sıkıntılar yüzünden bu talebi karşılayamadı ve İspanya ve Kutsal Roma İmparatoru Matthias'ın Ferdinand'a yardım etme olasılığı düşük olduğundan Venedik Cumhuriyeti savaş yoluyla doğuya doğru genişleyebilir ve daha da güçlenebilirdi.[6] Venedik, İngiltere ve Hollanda ile ittifaklar kurarak savaşa hazırlanmaya başladı. Protestan Birliği, Venedik'in kendi topraklarında asker toplamasına izin verdi. Ayrıca Avusturya yardımcı birlikleri için Graubünden kantonundaki Alpler üzerindeki geçişleri kapatmak için İsviçre ile bir anlaşma imzaladı.
Savaşa başlangıç değiştir
İlk çatışma 1616'da Uskok ve Segnani garnizonunun Avusturya'yı desteklediği Gorizia Tepeleri'nde başladı. Venedik tarafı Mariano'da avantajı elde ettikten sonra 24 Şubat 1616'da Gradisca d'Isonzo'ya ilerlediler ve Farra'da kamp kurdular.
Denizde güçlü olan Venedik Cumhuriyeti, Adriyatik'in efendisiydi. Avusturya, Venedik tarafından ablukaya alınan Trieste ve Hırvatistan kıyılarının küçük bir bölümüne sahipti. Venedik'te ikamet etmeyen ve Venedik'e vergi vermeyen hiçbir gemi bu sınırı geçemezdi. Ocak 1616'da Gorizia Tepeleri, Vipulzano ve San Martino di Quisco; Uskoklar tarafından korunuyordu. Mariano alanında bir Venedik müfrezesi kaldı. Farra yakınlarında kamp kuran Romalılar ve Medealılar, 24 Şubat 1616'da Gradisca'ya doğru ilerlediler. Kuşatma 29 gün sürdü. Venedik filosu, garnizonu Kaptan Sebastian Zuech tarafından takviye edilen Trieste'da kaza yaptı.1,000 süvari ve piyade ile Benedict Lezze, San Servelo'daki Venedik kalesini ele geçirdi. Tržac Kontu ve Hırvatistan genel yardımcısı Vuk Krsto Frankopan liderliğindeki Uskok birlikleri, 26 Kasım 1615'te Monfalcone'ye geldi ve şehri yağmaladı.
Venedik garnizonu kaledekilerle sınırlıydı. Bugünkü Slovenya'da Lokev yakınlarındaki Carso platosunda, 1,200 Hırvat askeri, 500 atlı ve 500 Uskok, Lezze liderliğindeki 3,000 Venedikli ile karşı karşıya kaldı. Savoy dükü bir ittifak önermesine rağmen bu teklifi Venedik senatosu reddetti. Bugünkü Palmanova'nın yöneticisi, toplam 3,000 adamdan oluşan Savorgnan ve Fruili milislerini seferber etti. Habsburgların Gradisca kalesinin çevresinde baskınlar başladı. Savaşın ilk aşamasında, Venedik hareketli saldırı kuvvetleri ile sürpriz saldırılar yapıyordu. Arşidük, daha güçlü konumları savunmak için bazı şehirleri, (Cervignano, Aquileia, Castelporpetto, Maranutto, Mariano, Romans d'Isonzo, Cormons ve Medea Sagrado) kaleleri ve köyleri terk etti. Saldırıları geri püskürttüğünde ise Uskoklar çevredeki köyleri yağmaladı ve sonrasında Venedik'in Loredan yöneticisi güneyi saldırılardan korumak için takviye kuvvetler aldı. Poreč ve Rovinj şehirleri topçular gönderdi ve Pula şehri de yiyecek ve silah gönderdi. Ordular Svetvinčenat, İstirya'da yoğunlaşmıştı.
Zaule Muharebesi değiştir
Bir kadırga ve birkaç küçük gemi ile Lezze, Muggia vadisine indi. Yüzbaşı Fabio Gallo'nun rehberliğindeki altı müfrezeyle Venedikliler Zaule tuz tavasını işgal etti ve bölgeyi yok etmeye başladı. Kaptan Daniel Francol, Carso platosundan geldi, ardından da Vuk Krsto Frankopan ve Yüzbaşı Sebastian Zuech komutasındaki silahşörler de peşinden geldi. Şaşıran Venedikliler gemilere kaçtı ama Lezze birliklerinin kaçışını engelledi. Venedik kadırgaları ayrım gözetmeksizin her tarafa toplarla ateş açtı. Her iki taraf da kayıplar verdi; Avusturya tarafı ise bir kadırgadan çıkan top atışı sonucu Hırvatların lideri Voyvoda Verdonoviz'i kaybetti.
Birinci Gradisca Kuşatması değiştir
1616'da Venedikliler Farra'yı kuşattı ve Arşidük, Gorizia ve Lucinico'dan saldırıya geçti. Üç büyük menfez, dört top ve üç küçük menfez ile Farra düşman ordusunu ağır kayıplarla püskürttü. Venedikliler, Guistiniani kuşatmayı kaldırıp Mariano'ya çekilmeden önce boş bir saldırı başlattı.
20 Aralık'ta Venedik Cumhuriyeti, Isonzo'nun batısındaki Avusturya topraklarını işgal etti ve Gradisca'yı kuşatarak saldırıya geçti. İki ay sonra Venedikliler 16,000 adam topladılar ve Gradisca'yı tamamen kuşattılar. Aynı zamanda Osmanlı'nın Bosna'daki askerleri, Avusturya sınır milislerinin Gradisca garnizonunun yardımına gelmesini engelleyen sınır boyu akınlar düzenlediler. Ferdinand'ın ordusu, daha sonra General Albrecht von Wallenstein da dahil olmak üzere 600 Alman ve aynı sayıdaki Uskoklar'dan oluşuyordu. Şehri kuşatan Venedik ordusu şehri ele geçiremedi ve hastalık çok sayıda kuşatmacının ölmesine sebep oldu. İspanya'nın Napoli Valisi Pedro Téllez-Girón, İspanya'nın izni olmadan Avusturya tarafında savaştı ve korsanlara Venedik ticaret gemilerine baskın yapma yetkisi verdi.
Nisan 1617'de Johan Ernst van Nassau-Siegen, 4,000 Hollandalı askerle Venedik'e geldi. Böylece Mayıs ayında Venedik ordusu yaklaşık 20,000 kişiye ulaştı. Bununla beraber Venedik, Gradisca'yı kuşatmayı sürdürdü fakat Avusturyalılar şehri terk etmedi. Bu esnada Ferdinand, hasta ve veliahtsız İmparator Matthias'a halef olmak için İspanyol desteğini almayı başardı. Mayıs 1617'de İngiliz gönüllü birliği dahil 2,000 kişi daha geldi. İspanyol desteği denizde 12 Hollandalı ve 10 İngiliz savaş gemisinden oluşan filotilla tarafından ve karadan gelen destek ise Mantova'daki savaş yüzünden engellendi.
Lucinico Muharebesi değiştir
Pompeo Giustiniani, Francesco Ferrante ve Martinengo de Rossi tarafından kuşatıldı. Manzano'lu Marcantonio, Camillo Trevor'un süvari birlikleri ve Arnavut birlikleri, St. Florian Kalesi ve çevresinde 60 kişiyi öldürerek akınlarına yeniden başladılar. Adam von Trautmannsdorf takviye aldı ve Soča'yı geçerek Lucenico ve Gradisca'yı güçlendirdi. Venedikliler ise bunun üzerine Orozio Baglioni liderliğinde Mariano, Corona, San Lorenzo ve Mossa'dan hareket eden üç sütunla şafakta Trautmannsdorf'un birliklerine saldırdı. Arnavutlar, Porcia Kontu'nun paralı askerlerinin ve Francis Camillo Martinengo ve Trevor'un sağındaki süvarilerin merkezinde yer alan toplam 4,000 kişiden oluşuyordu. Arnavutlar Lucinico Muharebesi'nde siperleri işgal etti fakat burada ilerlemek yerine ölü askerleri yağmalamayı seçtiler. Bu yüzden diğer sütunlar ağır kayıplara uğradı ve geri çekilmek zorunda kaldı. Venedikliler askeri faaliyetlerini yavaşlattı ve Avusturyalılar yeni takviye kuvvetler aldı.
Alpler'deki çatışmalar değiştir
2 Haziran'da Barbarigo yerine Antonio Prilu atandı. Prilu, taze Friulili ve Dalmaçyalı birlikleri de peşinde getirdi, saha tahkimatlarını güçlendirdi ve İstriya'da şaşırtan baskınlarına öncülük etti. Avusturyalılar da Monfalcone'daki baskınlara karşılık verdi. Monfalconese'de Arnavut birlikleri ağır bir kayıp verdikleri güçlü bir Venedik saldırısıyla karşı karşıya kaldı.
Savaş Alpler'e kadar uzandı ve Venedikliler Kobarid ve Tolmin'i yağmaladı. Bamberg piskoposu tarafından tutulan ve 400 adama sahip olan İngiliz paralı asker birliği lideri olan Schmit, 8 Ağustos'ta Pontebba'yı ele geçirdi. Manzano'lu Marcantonio da bir karşı saldırıda bulundu ve beş gün sonra Pontebba ve Malborghetto Valbruna'yı geri ele geçirdi. Hastalıktan dolayı zayıf düşen Avusturya birlikleri, mevcutlarının üçte birini kaybettiler ve Soča boyunca geri çekildiler. Bunun üzerine, Venedikliler Lucenico'yu işgal etti.
İkinci Gradisca Kuşatması değiştir
Kont John Ernest, 4,000 Hollandalı paralı askerle Monfalcone'a çıktı ve Venedik kuvvetlerini 20,000 kişiye çıkardı. Venedikliler 1 Haziran'da büyük bir hızla ilerlemeye başladı. Giovanni de Medici, Monfalcone'a hareket etti; Govanni Martinego, Mariano'dan Cassegliano üzerinden San Pier d'Isonzo'ya gitti. Ferdinand Scotus'un süvarilerinin sağ kanadı Mariano'dan Fratta ve Monfalcone üzerinden Vermegliano'ya ilerledi ve burada Orazio Baglioni'nin piyadelerine katıldı. Hollandalı paralı askerler Carso platosuna doğru ilerlediler. Francis ve Charles Strassolda kardeşler, 200 zırhlı asker, 300 arkebüz ve iki süvari ve bir piyade taburu ile Cividale del Fruli ve Udine'den gelen büyük süvari birliklerini de alarak Farra ile Mainizza arasında pozisyon aldı.
2 Haziran şafağında Hollandalılar San Martino del Carso'yu işgal etti ve Avusturyalılar Gradisca ile plato arasındaki konumlarını Venediklilere terk etti. Camillo Trevigliano bin adamıyla Gorizia'daki Avusturyalılara çatışmaya girdi. Altı kadırga Dunio Kalesi'ne saldırdı. Ertesi gün Hollandalılar, Forte Delle Donne'yi ele geçirdiler ve Martinego'nun topçularının gelmesinden duvarda bir boşluk açtılar, ardından 42 kişi teslim oldu. 5 Haziran'da Fort Imperial'deki 400 asker, serbest geçiş karşılığında Hollandalılara teslim oldu. Venedikliler, küçük sığınaklar inşa ederek 40 topçu yerleştirdiler ve Rubbia'ya (Avusturya karargahı) son bir saldırıya hazırlandılar. Siviller Gorizia'yı tahliye etmeye başlasa da 6 Haziran'da Nassau'lu Henry adamlarının yorgun olduğu gerekçesiyle saldırıya devam etmeyi reddetti.
Avusturyalılar savunmalarını güçlendirdiler ancak 7 Haziran'daki bir teftiş sırasında Trautmansdorf topçu ateşi ile öldürüldü. Yerine ise Venediklileri teslim olmaları için hile kullanan Baltasar Marradas geçti. Avusturyalılar 9-12 Haziran tarihleri arasında Rubbia'ya yönelik saldırıları püskürttüler ve yaralı durumda olan Nassau'lu Henry Gradisca'ya yemek getirdi.
Venedikliler daha fazla saldırıdan kaçınarak Gradisca kuşatmasını yoğunlaştırdılar, hastalık Hollanda kuvvetlerinin yarısını öldürdü. Daha sonra Albrecht von Wallenstein liderliğindeki Avusturya takviye kuvvetleri geldi. Avusturyalılar Farra, Gradisca ve Goriza'dan üç sütun halinde ilerleyerek Camillo Treviglio'nun Arnavut kuvvetlerine (komutanlar Marcantonio Manzano ve Leonardo ve Pietro Avogadro Gualdo dahil) ağır kayıplar verdirdi. Bir sütun Venediklilere saldırdı, diğeri Fort Stella'yı bloke etti, diğeri Orazio Baglioni'yi öldürdü ve Monte San Michele'deki siperleri ele geçirdi.
Giovanni de Medici sağlık problemleri nedeniyle komutasını bıraktı ve yerine Prens Luigi d'Este geçti. Venedikliler Fort Stella'yı çevrelese de Albrecht von Wallenstein takviye ve erzak getirdi. Wallenstein, servetini savaş için Steimark Dükü Ferdinand'a 200 at sunarak ve komuta ederek ve Gradisca kalesini Venedik kuşatmasından kurtararak kullandı.
Arşidük Ferdinand, Gradisca'yı savunmak için yalnızca 4,000 askere sahip olmasına rağmen daha büyük bir anlaşmanın parçası olarak İspanyollardan askeri, siyasi ve mali destek aldı. Felipe, Venediklilerle savaşmayı ve Ferdinand'ı Kutsal Roma İmparatoru olarak desteklemeyi Alsas, Finale Ligure ve Piombino'nun geri verilmesi karşılığında kabul etti. Bu olay, Ferdinand ile Venedik arasında birçok Uskok'un idam ya da sürgün edildiği ve Senj'de kalıcı bir Avusturya garnizonunun kurulduğu bir antlaşmanın da önünü açtı.[3]
Barış değiştir
Devam eden çatışmalar olsa da her iki tarafta da barış arayışı ve özlemi vardı. Almanya'daki sorunları öngören Ferdinand, Venedik'le olan savaşın bitmesini istiyordu. Bunun yanı sıra Venedik de savaşa İspanya'nın dahil olmasından korktuğu için savaşı sürdürmek istemiyordu.
İspanya'nın arabulucuğundan sonra 6 Kasım'da Paris'te ateşkes sağlandı ve 28 Kasım'da terhisler başladı. Barış görüşmeleri uzadığından Hollanda asker toplamaya devam etti.
III. Felipe, Kutsal Roma İmparatoru Matthias, Venedik Cumhuriyeti ve Avusturya Arşidükü Ferdinand'ın imzaladığı barış antlaşması ile korsanların Avusturya'nın deniz alanlarından sürülmesine karar verildi. Venedikliler ise İstriya ve Fruli'de işgal ettikleri tüm yerleri İmparator'a ve Arşidük'e geri verecekti.
Venedikliler, Matthias tarafından Uskoklar'ın kovulmasını ve aynı zamanda körfez üzerindeki egemenliklerinin tanınmasını sağladılar. Yine de Friuli için genel tablo oldukça iç karartıcıydı. Fruili 1600'lerin başında sefalet, kıtlık, humma, hayvan hastalıkları ve kurt saldırıları ile uğraşıyordu.
Kaynakça değiştir
- ^ Osmanlı desteği çoğunlukla Osmanlı'nın Bosna sakinlerinden geldi.
- ^ Napoli Krallığı, İspanya İmparatorluğu'nun rızası olmadan Ferdinand'ı destekledi.
- ^ a b c 1943-, Parker, Geoffrey, (2001). Europe in crisis, 1598-1648. Blackwell. ISBN 0-631-22027-5. OCLC 46353310.
- ^ Rothenberg, Gunther E. (1961). "Venice and the Uskoks of Senj: 1537-1618". The Journal of Modern History. 33 (2): 148-156. doi:10.1086/238780. ISSN 0022-2801.
- ^ 1887-1966., Geyl, Pieter, (1913). Christofforo Suriano, resident van de Serenissime Republiek van Venetië in Den Haag, 1616-1623. Mortinus Nijhoff. OCLC 978119716.
- ^ İspanya, Monferrato Dükalığı'nın veraseti için savaş halindeydi ve İmparator Matthias, savaş için özellikle endişe içindeydi.