Gediz Deltası
Gediz Deltası, Gediz Nehri'nin İzmir'in Çiğli, Menemen ve Foça ilçeleri sınırlarında, İzmir Körfezi'nin doğusundan Ege Denizi'ne döküldüğü yerde oluşturduğu deltadır. Pek çok kuş türüne ev sahipliği yapan delta, Ramsar alanı, Önemli Kuş Alanı ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak koruma altına alınmıştır. Alanda yoğun tarım ve hayvancılık faaliyeetleri yapılmakta, sanayi tesisleri, kentsel ve kırsal yerleşimler bulunmaktadır. Gediz Deltası ayrıca farklı statülerde doğal ve tarihi sit alanlarına sahiptir. Alandaki en önemli tehditler yapılaşma baskısı, avcılık, kirlilik ve kuraklıktır.
| Gediz Deltası | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
| Alan türü | Sulak alan | ||||||||||||
| Devlet | Türkiye | ||||||||||||
| Şehir | İzmir | ||||||||||||
| İlçe | Çiğli, Menemen, Foça | ||||||||||||
| Kapladığı alan | 400 km2 | ||||||||||||
İnternet sitesi
 Gediz Deltası | |||||||||||||
Coğrafya değiştir
Gediz Deltası, 401 km uzunluğundaki Gediz Nehri'nin İzmir Körfezi'ne dökülürken oluşturduğu 400 km² alanı ifade eder. Ege Bölgesi'nin ikinci büyük akarsuyu olan Gediz Nehrinin 17.500 km² büyüklüğündeki havzasında toplanan sular bu noktadan denizle buluşur. Delta kareye benzer bir çöküntü alanında oluşmuştur. Delta çevresinde volkanik kütleler bulunur. Foça Tepeleri kuzeybatıdan, Dumanlı Dağ kuzeydoğudan, Yamanlar Dağı doğudan deltayı kuşatır. Delta Üçtepeler-Maltepe doğrultusunda Yeditepeler sırtıyla iki bölüme ayrılmıştır.[2] 2022 yılında yapılan bir çalışmaya göre korunan alanının %25'i derin su yüzeyinden oluşmakta, bu sırasıyla sığ sular ve meralar takip etmektedir.[3] Aynı çalışmaya göre 1987 yılından beri alandaki en büyük değişim sazlıklarda gerçekleşmiştir.
| Arazi Kullanımı ve Arazi Örtüsü[3] | 2021 (%) |
|---|---|
| Derin Su Yüzeyi | 25 |
| Sığ Su Yüzeyi | 20 |
| Mera | 17 |
| Sazlık | 6 |
| Tarım Arazisi | 13 |
| Tuzla Alanı | 12 |
| Çıplak Arazi/İnsan Yapısı | 8 |
Ekosistem değiştir
Gediz Deltası sucul ve karasal olmak üzere iki temel ekosistemden oluşmaktadır.[4] Sucul ekosistem tatlı ve tuzlu su bölgelerini içermektedir. Sığ su bölgeleri 3 doğal lagün olan Homa Dalyanı, Çilazmak Dalyanı ve Kırdeniz Dalyanı ile birlikte sazlıklar, su tavaları, bataklıklar ve kumullardan oluşmaktadır. Bu alanlar tuzculdur. Bataklıklarda deniz börülcesi yaygın dağılım gösterir. Ayrıca nehrin eski ve yeni yatakları, drenaj kanalları, sulama hatları, bazı sazlıklar ve Seyrek Mahallesi yakınlarında bulunan Sazlıgöl ve Küçük Sazlıgöl alandaki tatlı su habitatlarını oluşturmaktadır.[5] Bunlardan sazlıkların bir kısmı ve Küçük Sazlıgöl mevsimsel olarak kurumaktadır.[6] Sulak alandaki tuzcul ekosistem Foça tepelerinden Mavişehir'e kadar neredeyse kesintisiz uzanmaktadır. Zaman içinde insan müdahalesiyle alan kullanımı değişkenlik göstermiş ve tuz tavaları, Doğal Yaşam Parkı ve okaliptus plantasyonundan oluşan piknik alanı gibi yeni bölgeler oluşmuştur. Bunlar içinde tuz tavaları su kuşlarının beslendiği önemli bir habitat haline gelmiştir. Ayrıca tuz tavaları içinde yapay olarak oluşturulan adalarda filamingolar ve diğer su kuşları üremektedir.[5]
Karasal ekosistem frigana, maki ve ruderal ekosistemlerden oluşmaktadır.[4] Alanda Akdeniz tipi vejetasyon gözlemlenmektedir. Tuzluluğun az olduğu bölgelerde ılgın türünün baskın olduğu çalı tipi vejetasyon görülür. Sakız, menengiç, kermes meşesi, kuşburnu ve fıstık çamı diğer yaygın bitki türleridir. Okaliptus ise plantasyon olarak Orta Gediz Deltası bölgesini kurutmak amacıyla dikilmiştir.
Türkiye'de gözlenen 494 kuş türünden 300'ü Gediz Deltasında gözlemlenmiştir. Pek çok kuş türüne ev sahipliği yapan deltadaki Çamaltı Tuzlası'nda İzmir Kuş Cenneti yer almaktadır.[7] Gediz Deltası flamingoların Türkiye'de ürediği iki alandan biridir. Yine benzer bir şekilde nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan tepeli pelikanların Türkiye'de ürediği beş alandan biridir.[5] Türkiye'deki kuş üreme faaliyetinin üçte biri deltada gerçekleşmektedir.[8] Dünya genelindeki flamingoların yüzde onu deltada bulunmaktadır.[9] Çakal, tilk, yaban domuzu, yaban tavşanı, yaban kedisi, porsuk, su sansarı ve kaya sansarı da alanda bilimsel çalışmalarla tespit edilmiş memelilerdir.[6]
Kullanım değiştir
Delta sınırları içinde pek çok faaliyet gerçekleşmektedir. Kıyı şeridinde bulunan Çamaltı Tuzlası'nda tarihsel olarak gerçekleştirilen tuz üretimi günümüzde de devam etmektedir. Ayrıca dalyanlarda ve körfez içinde geleneksel küçük balıkçılık yapılmaktadır. Sulak alanların dışında kalan bölgelerde tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yanı sıra alanın güneyinde Atatürk Organize Sanayi Bölgesi, kuzeydoğusunda ise deri sanayi yer almaktadır.
Tarihçe değiştir
Her deltada olduğu gibi Gediz Nehri de burada yatak değiştirerek akar. Önceki yatak Menemen'den güneye doğru, körfezin ortasında, Karşıyaka'nın batısında denize ulaşmaktaydı.[2] 1886'da nehir önceden de kullandığı başka bir yatağa çevrilmiştir. Nehir çok fazla taşkın yaptığından halk tarafından "Cadı Gediz" olarak isimlendirilmiştir. 19. yüzyılın sonlarına doğru nehrin taşıdığı alüvyonlar körfezin sığlaşmasına neden olmuş, gemi geçişleri sorun olmaya başlamıştır. Küçük Menderes'in Efes Limanı'nı, Büyük Menderes'in Milet Limanı'nı yok ettiği gibi, Gediz Nehri'nin de İzmir Limanı'nı yok edeceğinden korkulmuştur. Yapılan kanallar ve setlerle ırmağın akış yönü değiştirilmiştir. Osmanlı Devleti'nin en büyük akarsu çalışması olan nehir yatağı değişikliği yirmi yılda bitirilmiştir.[10]
1998'de Ramsar alanı ilan edilen deltanın Dünya Mirası olarak listelenmesi için Kasım 2019'da resmî başvuru yapılmıştır.[1][11] Delta ayrıca Önemli Kuş Alanı statüsündedir.[12]
Kaynakça değiştir
- ^ a b "Gediz Delta" (İngilizce). Ramsar Sites Information Service. 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2018.
- ^ a b KAYAN, Prof. İlhan; ÖNER, Prof. Ertuğ. "SEDİMANTOLOJİK VE PALEONTOLOJİK VERİLERLE GEDİZ DELTA OVASINDA (İZMİR) ALÜVYAL JEOMORFOLOJİ ARAŞTIRMALARI". Ege Coğrafya Dergisi. 8 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.
- ^ a b Tağil, Şermin; Aytan, Berkay (18 Aralık 2022). "Gediz Deltası Koruma Alanında Habitat Değişikliğine Bağlı Ekosistem Hizmet Değerindeki Değişiklikler". Ege Coğrafya Dergisi. 31 (2): 371-383. doi:10.51800/ecd.1176014. ISSN 2636-8056. 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2024.
- ^ a b Doğa Derneği (2023). Dünya Mirası Gediz Deltası (PDF). 14 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Şubat 2024.
- ^ a b c "GEDİZ DELTASI – T.C. İzmir Kuş Cennetini Koruma ve Geliştirme Birliği – İZKUŞ". 14 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2024.
- ^ a b Doğa Derneği (2022). 2022 Yılı Gediz Deltası Biyoçeşitlilik Araştırmaları ve Farkındalık Çalışmaları (PDF). 14 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2024.
- ^ "İzmir Kuş Cenneti". visitizmir.org. 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2018.
- ^ "Soyer: 'İzmir'de doğan her çocuk, flamingolarla birlikte büyüdüğünü bilmeli'". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 10 Aralık 2021. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ "İzmirliler UNESCO adayı Gediz Deltası'nda buluşuyor". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 14 Aralık 2021. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ "Gediz Nehri ve İzmir Körfezi". milliyet.com.tr. 31 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.
- ^ "İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer açıkladı: Gediz Deltası UNESCO Yolunda". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 26 Kasım 2019. 28 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2019.
- ^ "Gediz Delta" (İngilizce). BirdLife International. 10 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2020.
Dış bağlantılar değiştir
Wikimedia Commons'ta Gediz Deltası ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
 | İzmir ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |