Cosi fan tutte
Così fan tutte (İtalyanca tam adı Cosi fan tutte, ossia La scuola degli amanti; Türkçesi: Kadınlar Böyle Yapar) (Köchel Dizini numarası K. 588), Wolfgang Amadeus Mozart tarafından hazırlanmış 2 perdelik bir opera buffa eseridir. Eserin librettosu Lorenzo da Ponte yazılmıştır.[1]
 | |
| Özgün isim | Cosi fan tutte, ossia La scuola degli amanti |
|---|---|
| Müzik | Wolfgang Amadeus Mozart |
| Libretto | Lorenzo da Ponte |
| Gala | 26 Ocak 1790 |
| İlk gösterim yeri | Burgtheater, Viyana |
| Oyuncular |
|
Eserin adı üzerinde devamlı sorunlar olmaktadır. Cosi fan tutte kelime anlamı ile Bütün kadınlar böyle yapardır; fakat birçok dilde çeviri "Kadınlar zaten böyledir" şeklindedir. Liberetto yazarı benzer ifadeyi Figaro'nun düğünü II. Perde 7.Sahne'de "Così fan tutte le belle" olarak kullanmıştır ve Cosi fan tutte eserinde ise II. Perde 8. Sahnedeki erkekler üçlüsünde ifade edilmektedir.
Geleneksel olarak Cosi fan tutte operasının hazırlanmasının Avusturya İmparator II. Joseph'in isteği üzerine yapıldığı sanılmaktadır. Fakat yeni araştırmalar bunun gerçek olmadığına işaret etmektedir. Mozart'la aynı dönemde yaşamış ve Viyana'da saray bestecisi olan Salieri'nin aynı librettoyu kullanarak bir opera eseri hazırlamayı denemiş ama bu konudan bir eser çıkarılamayacağına karar kılıp bu projeden vazgeçmiştir. Ardından Mozart aynı hikâyeyi kullanarak başarılı bir opera bestelemiştir.[2][3]
Eserin prömiyeri 26 Ocak 1790'da Viyana'da Burgtheaterda yapılmıştır. Bu eserin kapsadığı konu o zamanki Viyanalıların ahlâk duygularını hiç rencide etmemiştir. Fakat 19. yüzyılda ve 20. yüzyıl başlarında eserin kapsadığı konular ve gösterilen tutumlar Viyanalılar tarafından müstehcen bulunmaya başlamıştır. Bu nedenle bu tarihlerde bu opera çok nadiren sahnelenmiştir ve nadir sahnelenmelerinde de açık saçık sözler ve düşünceler ifade edildiği kabul edilen kısımları sansürden geçirilip makaslanıp atılmıştır. II. Dünya Savaşı'ndan sonra batı ülkelerindeki ahlakî görüş değişmiş ve bu eser Opera Evlerinin repertuvarlarına bir demirbaş eser olarak girmiştir. Kuzey Amerika opera evlerinde en çok sahnelenen 20 opera arasında 15. sırayı almıştır.[4]
Roller
değiştir| Rol | Ses tipi | Prömiyerde roller, 26 Ocak 1790 (Orkestra şefi: Wolfgang Amadeus Mozart) |
|---|---|---|
| Fiordiligi, Ferrara'lı bir kız ve Dorabella'nın kızkardeşi, Napoli'de yaşamakta | dramatik coloratura soprano | Adriana Ferrarese del Bene |
| Dorabella, Ferrara'lı bir kız ve Fiordiligi'nin kızkardeşi, Napoli'de yaşamakta | lirik mezzo-soprano | Louise (Luisa) Villeneuve |
| Guglielmo, Fiordiligi'nin sözlüsü | lirik bariton | Francesco Benucci |
| Ferrando, Dorabella'nın sözlüsü | tenore di grazia | Vincenzo Calvesi |
| Despina, Hizmetkar | soubret | Dorotea Bussani |
| Don Alfonso, Yaşlı bir filozof | basso buffo | Francesco Bussani |
| Koro: askerler, hizmetkerlar, denizciler | ||
Orkestrada çalgılar
değiştir
Cosi fan tutte için Mozart tarafından hazırlanan notalar orkestra içinde şu çalgıların bulunmasını istemektedir:
Konu özeti
değiştirBu eserin teması ta 13. yüzyılda bile yazılmış olan yakın arkadaşların sözlülerini birbiriyle değiştirmelerdir. Batı edebiyatında aynı temayı işleyen ünlü bir örnek Boccaccio'nun Dekameron hikâyelerinden biridir.[5]
- Mekân: Napoli.
- Zaman: 18. yüzyıl.
I. Perde
değiştir1. Sahne: Bir kahvehane Napoli ordusunda subay olan Ferrando ve Guglielmo sözlüleri Dorabella ve Fiordiligi'nin kendilerine devamlı sadık kalacaklarını ve hiçbir zaman diğer bir erkekle ihanete girişmeyecekleri iddia etmektedirler. Don Alfonso da bu konuşmaya katılır ve sözlülerinin her kadın kısmı gibi vefasız olduğunu ve bir gün içinde bunu ispat edebileceğini bildirir. Bunun için Don Alfonso ve iki subay epeyce büyük bir meblağa bahse girerler. İki erkek Don Alfonso'nun verdiği her direktifi kabul edeceklerine söz verirler. İki subay önce bir yalandan harbe gitmek üzere sözlülerine veda ederek evlerinden ayrılacaklar ve sonra kıyafet değiştirerek geri dönüp biri diğerinin sözlüsünü kandırmaya çalışacaklardır.
Sahne iki kızkardeş olan sözlülerinin bulunduğu yere geçer. Birbirlerine kendi sözlülerini övmektedirler. Don Alfonso gelir ve bir kötü haber getirmekte olduğunu söyler; bütün subaylar, bu arada sözlüleri de, savaşa gitmek üzere çağrılmışlardır. Ferrando ve Guglielmo da gelirler ve yapmacıktan çok üzgün olduklarını bildirirler. Güya savaşa gitmek üzere ayrılmak için elveda demek için gelmişlerdir. (Beşli: Sento, o Dio, che questo piedo è restio—"Tanrım, ayaklarımın hiç gitmek istemediğini hissediyorum."). Onları güya savaşa götüren gemi rıhtımdan ayrılırken Alfonso ve sözlüleri onlara iyi yolculuklar dilerler. (Üçlü: Soave sia il vento—"Rüzgarin hafif hafif esmesini dileriz."). Sonra Alfonso kadın kısmı ve onların vefasızlığı aleyhine bir şarkıya başlar (Arya:Oh, poverini, per femmina giocar cento zecchini?—"Oh, talihsiz küçüklerim; bir kadın uğruna 100 Venedik altınına bahse girmek.")
2.Sahne: Kızkardeşlerin evinde bir oda
Hizmetçileri Despina gelir ve ne olduğunu sorar. Dorabella tek başına bırakılmanın bir eziyet olduğundan şikayete başlar. (Arya: Smanie implacabili—"Affedilmez eziyet"). Despina kızkardeşleri alaya alır ve eski aşıkları yerine yeni sevdalar bulmayı düşünmelerini tavsiye eder. (Arya: In uomini, in soldati, sperare fedeltà?—"Erkeklerden ve askerlerden, sadakat mi umarsınız?") Onlar sahneden ayrıldıktan sonra Alfonso girer. Despina'nin iki genç erkeği tanıyabileceğinden korkmaktadır; onun için ona yüksek bahşiş vererek girişmiş olduğu bahsi kazanmasında destek vermesini sağlar. Sonra iki genç girerler ve sahte bıyık ve özel giysiler içinde güya Arnavut olarak kılık değiştirmişlerdir. İki kızkardeş girerler ve evlerine gelmiş olan iki yabancı adamdan korkarlar. Arnavut kılıklı erkekler onları kendi taraflarına çekmeye çalışırlar. Bu uğraşı sırasında Guglielmo kendi erkeklik karakterlerini saymaya başlar. (Aria: Non siate ritrosi—"Çekingen olmayın"), fakat başarı kazanamaz (Arya: Come scoglio—"Bir kaya gibi"). Tek başına kalan Ferrando bahsi kendinin kazanacağını hissederek, sevgilisini övmeye başlar. (Aria: Un'aura amorosa—"Bir seven nefes").
3. Sahne: Bahçe Kızkardeşler hâlâ özlem çekmektedirler. Despina Don Alfonso'dan kızları kandırmak için kendi planının uygulanmasını ister. Birden Arnavutlar yine gelirler ve eğer iki kızkardeşe kur yapmaları reddedilirse zehir alıp intihar edeceklerini söyleyip onları tehdit ederler. Alfonso onları sakinleştirmeye çalışır, ama onlar güya zehir alıp kendilerinden geçerler. Hemen oraya bir doktor çağırırlar; gelen doktor kıyafet değiştirmiş alan Despina'dır. O büyük bir mıknatıs kullanarak iki gencin kendilerine gelmelerini sağlar.[6] Fakat ayılan gençler bu sefer hayal gördüklerine inanmaktadırlar. Önlerinde bulunan iki genç kızı tanrıça sanıp bu tanrıçalardan birer öpücük isterler. Alfonso ve doktor (Despina) genç kızlara bu isteklere uymalarını nasihat etmekle beraber iki kızkardeş öpücük vermeyi kabul etmezler.
II. Perde
değiştirDespina kızkardeşleri Arnavutların isteklerini yerine getirip onlara teslim olmaya teşvik eder. (Arya:Una donna a quindici anni—"On beş yaşında bir kadın"). Despina ayrıldıktan sonra Dorabella kardeşine baştan çıkabileceğini itiraf eder. İki kızkardeş sadece hafif bir flörtun kimseye bir zararı dokunmayacağına ve sözlülerinin geri donmesini beklerken kendilerinin iyi vakit geçirmelerini sağlayacağı önerileri üzerinde anlaşırlar. (İkili: Prenderò quel brunettino—"Ben esmerini alacağım.").
2. Sahne: Bahçe
Bahçede Dorabella ile kıyafet değiştirmiş olan Guglielmo birlikte olurlar ve Ferrando da Fiordiligi ile. İki çiftin yakın olmalarından doğan rahatsızlıkları nedeniyle çiftlerin birbirleriyle konuşmalar gittikçe zorlaşmaktadır. Bunun üzerine Ferrando ile Fiordiligi çifti birlikte oradan ayrılırlar. Yalnız kaldıktan sonra Guglielmo Dorabello'ya daha yakından kur yapmaya başlar ve Dorabella buna fazla karşı koyamaz. Çok geçmeden Dorabello içinde sözlüsü Ferrando'nun ufak portresi olan kendi hatıra madalyonunu, kalp şeklindeki Guglielmo'nun verdiği bir madalyonla değişir. (İkili: Il core vi dono—"Sana kalbimi veriyorum") Ferrando ise Fiordiligi'yi kandırmada daha az başarılıdır. (Arya Ferrando: Ah, lo veggio—"O, görüyorum onu" ve arya Fiordiligi: Per pietà, ben mio, perdona—"Ne olur sevgilim, beni affet")
Sonra iki erkek karşılasınca Ferrando sözlüsünün yeni sevgilisi Guglielmo'ya içinde kendi resmî bulunan madalyonu hemen verdiğine çok sinirlenir. Guglielmo once Ferrando'nun duygularını paylaşır Donne mie, la fate a tanti—"Hanımlarımız, siz çok kişiyle birlikte oluyorsunuz"). Fakat sonra kendi sözlüsü daha vefalı çıktığı için, bu durumdan Ferrando'nun gizli gizli zevk aldığı ortaya çıkar.
3. Sahne: Kızkardeşlerin odası
Dorabella, Fiordiligi'ye Arnavutla bir kaçamak yaptığını itiraf eder. (È amore un ladroncello —"Aşk küçük bir hırsızdır."). Bu gelişmeden hoşlanmayan Fiordiligi ordugaha gidip kendi sözlüsü olan subayı bulmaya karar verir. Ama daha oradan ayrılmadan Arnavut kılıkta Ferrando gelir ve daha önceki bıraktığı yerden tekrar flört edip kızı kandırma hareketlerine tekrar koyulur. Fiordiligi en sonunda bunlara inanır ve kendini Arnavut erkeğin kolları arasına atar. (duet: Fra gli amplessi—"Onun kucağında"). Sonra Ferrando arkadaşına daha önce Guglielmo'nun kendine anlattığı şeytanca zevk alma hikâyelerinin benzerini anlatmaya başlar ve bunlar Guglielmo'yu çılgına döndürür. Alfonso bahsi kazanmıştır; genç erkeklere sözlülerini affetmelerini ister. Ne de olsa (Cosi fan tutte - "Kadınlar zaten hep öyledir.")
4. Sahne:
Kızkardeşlerin Arnavut koca adayları ile çifte nikâh töreni başlamasıyla bu sahne açılır. Despina, yapmacıktan bir noter olarak, evlenecekleri evlenme kontratını sunar ve hepsi de bunu imzalarlar. Tam bu merasim bittiğinde dışarıdan bir askeri marş sesi duyulur ve ordunun ve subayların geri gelmiş olduğu anlaşılır. Alfonso kızkardeşlere korktuklarının başlarına geldiğini bildirir: Fernando ve Guglielemo geri dönmüştür. Arnavutlar güya korkup saklanırlar. Aslında kıyafetlerini değiştirip üniformalarını tekrar giyerler. Subay olarak eve gelerek ve kızkardeşlere sevgilerini tekrar ilan ederler. Alfonso biraz önce imzalanan evlilik kontratlarını subaylara gösterir ve bunları okuyunca onlar büyük bir kızgınlık taklidi yapmaya başlarlar. Oradan kızgınlıkla ayrılırlar. Fakat hemen sonra yarı subay yarı Arnavut elbiseleri giymiş olarak tekrar görünürler. Despina noter taklidi yaptığını ve merasimin geçerli olmadığını açıklar. Kızkardeşler aldatılıp alaya alındıklarını anlamışlardır. Sonunda her şey hal yoluna girer ve herkes affedilir. Bütün grup kişi hayatın kaçınılmaz iyi zamanlarını ve kötü zamanlarını tevekkülle kabul etme gereğini anlamışlardır.
seslendirilen eserler
değiştirI. Perde
değiştir- Üçlü: La mia Dorabella capace non è
- İkili Fiordiligi ve Dorabella: Ah guarda sorella
- Beşli: Sento, oh, Dio, che questo piede
- Beşli: Di scrivermi ogni giorno
- Üçlü Fiordiligi, Dorabella ve Don Alfonso Soave sia il vento
- Arya Despina: In uomini, in soldati
- Altılı: Alla bella Despinetta
- Arya Fiordiligi: Come scoglio immoto resta
- Arya Fiordiligi:Per pietà, ben mío, perdona
- Arya Fiordiligi:Un’aura amorosa del nostro tesoro,
II. Perde
değiştir- Arya Despina: Una donna a quindici anni
- Dörtlü: La mano a me date, movetevi un po
- İkili Guglielmo ve Dorabella: Il core vi dono
- Arya Fiordiligi:Ah, lo veggio! y
- Arya Fiordiligi:Tradito, schernito dal perfido cor
- İkili Fiordiligi ve Ferrando: Fra gli amplessi
- Final: Fate presto, o casi amici
Seçilmiş ses ve video kayıtları
değiştir| Yıl | Roller (Fiordiligi, Dorabella, Despina, Ferrando, Guglielmo, Alfonso) |
Opera evi ve Orkestra, Orkestra şefi |
Marka |
|---|---|---|---|
| 1935 | Ina Souez, Luise Helletsgruber, Irene Eisinger, Heddle Nash, Willi Domgraf-Fassbaender John Brownlee |
Fritz Busch Glyndebourne Festival Korosu ve Orkestra (ilk ses kaydı) |
Audio CD: Naxos Records |
| 1952 | Eleanor Steber, Blanche Thebom, Roberta Peters, Richard Tucker, Frank Guarrera, Lorenzo Alvary |
Fritz Stiedry Metropolitan Opera Koro ve Orkestrası |
Audio CD: Columbia Records |
| 1954 | Elisabeth Schwarzkopf, Nan Merriman, Lisa Otto, Leopold Simoneau, Rolando Panerai, Sesto Bruscantini |
Herbert von Karajan Philharmonia Koro ve Orkestrası |
Audio CD: EMI Classics |
| 1955 | Lisa della Casa, Christa Ludwig, Emmy Loose, Anton Dermota, Erich Kunz, Paul Schoffler |
Karl Böhm Vienna State Opera Koro ve Orkestrası |
Audio CD: Decca |
| 1962 | Elisabeth Schwarzkopf, Christa Ludwig, Hanny Steffek, Alfredo Kraus, Giuseppe Taddei, Walter Berry |
Karl Böhm Philharmonia Koro ve Orkestrası |
Audio CD: EMI Classics (re-issued 2000) |
| 1989 | Kiri Te Kanawa, Ann Murray, Marie McLaughlin, Hans Peter Blochwitz, Thomas Hampson, Giuliano Furlanetto |
James Levine Wiener Philharmoniker |
Audio CD: Deutsche Grammophon |
| 1992 | Amanda Roocroft, Rosa Mannion, Eirian James, Rainer Trost, Rodney Gilfry, Carlos Feller |
John Eliot Gardiner Monteverdi Korosu English Barok Soloistleri |
Audio CD: Archiv Produktion (Deutsche Grammophon) |
| 1999 | Véronique Gens, Bernarda Fink, Graciela Oddone, Werner Güra, Marcel Boone, Pietro Spagnoli |
René Jacobs Concerto Köln, Kolner Kammerchor |
Audio CD: Harmonia Mundi |
Medya
değiştir- Cosi fan tutte II. Perde Arya:"Una donna a quindici anni": Skidmore College Orkestrası:
- Cosi fan tutte II. Perde Arya:"Donne mie la fate a tanti":
Ayrıca bakınız
değiştirDipnotlar
değiştir- ^ Lorenzo di Ponte, Mozart'in en ünlü operalarından üçünün librettosunu yazmıştır. Bunlar Cosi fan tutti yanında Figaro'nun düğünü ve Don Giovannidir.
- ^ Bruce Alan Brown (1995). W.A. Mozart, Così fan tutte. Cambridge University Press. s. 10. ISBN 9780521437356.
- ^ Collins, Michael. Notes, Second Series, Cilt 53, No. 4 (Jun., 1997), say. 1142-1144. Music Library Association.
- ^ Kaynak:[1] 22 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. OPERA America tarafından düzenlenen "en çok sahnelenen 20 opera" listesi.
- ^ Bu konu özeti Malitz,Leo (1921), The Opera Goer's Complete Guide eserinden kaynaklanmıştır.
- ^ Bu Mozart'ın yaşadığı dönemde özellikle Viyana'da bulunan Dr. Anton Mesmer'in (d. 1734 - ö. 1815) çok moda olan ve hayvansal manyetizma adı ile anılan teorilerine ve miknatıslarla ve hipnotizma ile sağladığı tedavilere atıf yapılmaktadır. Mozart 12 yaşında iken ilk operalarından olan Bastien ve Bastienne'i Dr. Anton Mesmer'in siparişi üzerine yazmıştır.
Dışsal kaynaklar
değiştir- Cosi fan tutte eseri tüm librettosu 30 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İtalyanca) (Erişim:11.3.2009)
- Cosi fan tutte eseri tüm partisyon notaları 29 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:11.3.2009)
- Tüm sahneleme kayıtları 19 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca) (Erişim:15.6.2010)
- "Operaturkiye" websitesinde synopsis (Erişim:15.6.2010)
- YouTube sitesinde Cosi fan tutte operasından video parçalar. (Erişim:15.6.2010)