Bahtrioni Ayaklanması
Bahtrioni Ayaklanması (Gürcüce: ბახტრიონის აჯანყება), 1659 yılında Safevi İran'ın siyasi egemenliğine karşı Doğu Kaheti Krallığı'nda gerçekleşen bir isyandı.[2] İsyan, Bahtrioni kalesinde meydana geldiği için savaşın adı olarak kayıt edilmiştir.
| Bahtrioni Ayaklanması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) Alaverdi Manastırı, ayaklanma sırasında önemli savaş alanlarından biriydi. | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Kaheti Krallığı, Tuşlar, Pşavililer, Hevsuriler tarafından destek aldı |
 Safevi İmparatorluğuTürkmen kabileleri | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
Bidzina Çolokaşvili  Aragvili Zaal Ksanili Şalva Ksanili Elizbar | II. Şah Abbas | ||||||
17. yüzyılın ilk yarısında, Kaheti kralı I. Teimuraz, 1610'ların ortalarının kanlı ve yıkıcı yıllarında doruğa çıkan Pers derebeylerine karşı direniş gösterdi; Şah Abbas tarafından gönderilen bir sefer başarıyla püskürtüldükten sonra Kaheti, 1616'da Şah'ın kendisi tarafından bir kez daha işgal edildi, nüfusunun çoğu katledildi ya da sınır dışı edildi.[3] Sonraki yıllarda Kızılbaş kralları Kaheti valisi olarak atanırken, merkezi kontrolü güçlendirmek için çok sayıda Kızılbaş aşireti Gürcistan'a yerleştirildi.[4] 1630'ların başlarında Persler, Kaheti'yi İslam'a geçen Gürcü prens Rostom'un liderliğindeki Safevilere bağlı vasal bir devlet olan Kartli Krallığı'nın kontrolüne almaya çalıştı. Bu tür bir kontrol kurulduğunda ve 1650'lerde Teimuraz Batı Gürcistan'a kaçtığında, Kaheti'nin Kızılbaş Türkmen kabileleri tarafından kolonileştirilmesi politikasına birkaç nedenden dolayı Persler tarafından karar verildi. Bu nedenlerden biri vilayetin bu bölümünü yeniden doldurmak, diğeri ise huzursuz soylulara göz kulak olmaktı. Yine bir başka neden, Gürcistan'daki Safevi topraklarının coğrafi olarak Dağıstan vilayetine yakın olmasından kaynaklanıyordu. Lezgi yağmacılar Dağıstan'dan sık sık Safevi Gürcistan da dâhil olmak üzere kuzeybatı Safevi bölgelerinin bazı kısımlarına baskınlar düzenlediler.[4] Son olarak, Gürcistan vilayetine komşu bir vilayet olan Dağıstan üzerindeki baskısını artıran (bkz. 1651-1653 Rus-Pers Savaşı) Rusya'ya karşı bir önlem olarak kararlaştırıldı.[4]
Kaheti iki idari bölgeye bölünmüştü: Güneydoğu kısmı Karabağ'ın beylerbeyi, geri kalanı Nahçıvan'ın iktidarı altındaydı. 80.000 Türkmen Kaheti'ye göç etti. Bahtrioni'de bir kale inşa etmeye ve eski Alaverdi manastırını tek bir yapıya dönüştürmeye başladılar.
Ayaklanma, 1615'te olduğu gibi, I. Teimuraz'a sadık kalan ana soylu ailelerden ilham aldı. Aragvi Dükü Eristavi Zaal, 1648'de Rostom'a ve Perslere bağlılık gösteren ve böylece daha da güçlenen Teimuraz'ın eski bir destekçisi olan Kaheti'deki ana feodal beylerden biri, ayaklanmanın başına geçti. Liderler arasında Bidzina Çolokaşvili, Şalva, Ksani'li Eristavi ve kardeşi Elizbar Eristvisşvili de vardı. Zezva Gaprindauli, Nadir Hoşarauli ve Gogolauri önderliğinde Tuşlar, Hevsuriler ve Pşavililer gibi Gürcü dağ halkı da isyana katıldı.
Gürcü kuvvetleri, birleştikten sonra Bahtrioni ve Alaverdi'deki Türkmen kalelerine saldırdı ve onları mağlup etti; daha sonra Kaheti'nin diğer yerlerinde Türkmen kuvvetlerini etkisiz hâle getirdi. Ancak, isyancıların zayıf örgütlenmesi ve tecrit edilmesi, Şah Abbas'ın kişisel yönetimi altında olan Perslerin başarılı bir şekilde karşı saldırıya geçmelerine ve onları yenmelerine izin verdi.
Eristavi Zaal, Şah'ın emriyle kendi yeğenleri tarafından öldürüldü ve çocukları İran mahkemesine gönderildi. Bu haberler üzerine Bidzina Çolokaşvili, Ksani'li Şalva ve Elizbar Eristvisşvili, Şah'tan af dilemiş, ancak daha sonra onları isyancıların katlettiği kabilelere teslim etti; işkence gördüler ve öldürüldüler. Gürcü Ortodoks Kilisesi tarafından kutsal sayılacaklardı.
Kaheti, isyancılar bölgede kalmayan Türkmenleri yenmeyi başarmış olsalar bile Pers egemenliği altında kaldı.[5] Persler Kartli Kralı/vali'nin oğlu Arçil'i (Şah-Nazar Han) Kaheti kralı/valisi olarak kabul ettiler.
Ayaklanma, kısa süre sonra Gürcistan'ın hafızasına girdi ve bununla ilgili birçok şarkı ve şiir yazıldı; dağ savaşçıları tanınmış halk kahramanları oldu. Bahtrioni'deki savaş ve dağcıların kahramanlığı Vaja Pşavela'ya destansı şiiri Bahtrioni'ye (1892) ilham verirken, Akaki Tsereteli bununla ilgili Başi-Açuki adlı bir roman yazdı.
Bibliyografi değiştir
- Matthee, Rudi (2012). Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I.B.Tauris. ISBN 978-1845117450.
- Suny, Ronald Grigor (1994). The Making of the Georgian Nation. Indiana University Press. ISBN 978-0253209153.
- საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 4, თბ., 1973;
- ნარსია გ., ქსე, ტ. 5, გვ. 447, თბ., 1980
Kaynakça değiştir
- ^ [1] 22 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. I. Javakhishvili, Essays of Georgian History, Part IV, Soviet Georgia Publishing, Tbilisi 1970, pg 230-233.
- ^ Hitchins, Keith (2001). "GEORGIA ii. History of Iranian-Georgian Relations". Arşivlenmiş kopya. Encyclopaedia Iranica, Vol. X, Fasc. 4. ss. 464-470. 26 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.
In order to end resistance in Kakheti once and for all, the shah revived ʿAbbās I’s plan to populate the country with Turkmen nomads, a measure that incited a general uprising of nobles in 1659. Although they halted the settlement of Turkmens, they failed to shake Persian control of their country (Berdzenishvili et al., I, pp. 369-72).
- ^ Suny 1994.
- ^ a b c Matthee 2012.
- ^ Hitchins, Keith (2001). "GEORGIA ii. History of Iranian-Georgian Relations". Encyclopaedia Iranica, Vol. X, Fasc. 4. ss. 464-470.