Ayşegül Yüksel

Prof. Dr. Ayşegül Yüksel (d. 8 Mayıs 1941, İstanbul), Türk tiyatro eleştirmeni, yazar, akademisyen, çevirmen.

Ayşegül Yüksel
Doğum	8 Mayıs 1941 İstanbul, Türkiye
Meslek	Tiyatro eleştirmeni, Yazar, Akademisyen, Çevirmen
Milliyet	Türkiye
Tür	Tiyatro, Edebiyat

Yapıtlarıyla dram sanatı ve Türk tiyatrosu üstüne emek harcamış bir araştırmacıdır. Başlıca kitapları şunlardır:Yapısalcılık ve Bir Uygulama: Melih Cevdet Anday Tiyatrosu (1981), Haldun Taner Tiyatrosu (1986), Samuel Beckett Tiyatrosu (1992), Çağdaş Türk Tiyatrosundan On Yazar (1997), Sahneden İzdüşümler (2000), Dram Sanatında Ezgi ve Uyum (2004), Türk Tiyatrosu Üstüne Notlar: Uzun Yolda Bir Mola (2011), William Shakespeare Yüzyılların Sahne Büyücüsü (2017), Güneşin Sofrasında: Genco Erkal’ın Dostlar Tiyatro (2019)

Yaşamı

1941 yılında İstanbul'da doğdu. Babası Selahattin Günkut, annesi Meveddet Günkut'tur. Tiyatro meraklısı bir aile ortamında büyüdü.

İlk öğrenimini Kadıköy ilçesindeki Gazi Mustafa Kemal Paşa İlkokulu'nda (1952), ortaokul ve lise eğitimini Üsküdar Amerikan Kız Lisesi’nin ortaokul (1956) ve lise bölümlerinde (1959) tamamladı. 1964 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü'nden mezun oldu.

1966 yılında Fulbright bursu ile Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti. New York Üniversitesi Yüksek Lisans Bilim ve Sanat İhtisas Fakültesi'nde (New York University Graduate School of Arts and Sciences) yüksek lisans yaptı. İlk tiyatro eleştiri yazısını İngiliz yazar John Arden’ın ‘Musgrave’in Dansı’ oyununun -yazarın da bulunduğu- ABD galası için kaleme aldı. Yazı, 1966’da New York’ta Türk öğrencilerin çıkardığı "Ortam" adlı dergide yayımlandı.

1969 yılında yeniden New York'a gitti; The New School'da tiyatro yazını eğitimi aldı. Aynı yıl ODTÜ Elektrik Elektronik Mühendisliği bölümü öğretim üyesi Yahya Önder Yüksel'le evlendi; Ankara'ya yerleşti. Çiftin Ömür isimli bir kızı (1972) ve Özgür isimli bir oğlu (1974) oldu.

Ayşegül Yüksel, 1970 ile 1987 yılları arasında ODTÜ'de öğretim üyesi olarak çalıştı. 1981 yılında Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Bölümü'nde doktorasını tamamladı ve mezun olduğu bu bölümde dersler vermeye başladı. Bu dönemde Melih Cevdet Anday'ın eserlerini yapısalcı bir yöntemle çözümlediği Melih Cevdet Anday Tiyatrosu (1981) adlı kitabı yayımladı. Eser, Anday'ın tiyatro yapıtlarının yöntemli olarak çözümlendiği ilk kitaptır ve Türkiye'de yapısalcılık yönteminin tanıtılıp uygulanmasında etkili olmuştur. Yüksel, bu kitapla Türk Dil Kurumu İnceleme Araştırma Ödülü ile YAZKO İnceleme Araştırma Ödülü'ne değer görüldü.

1986'da yayımlana ikinci kitabında Haldun Taner'in oyun yazarlığının everelerini, dil kullanımını, eleştirel bakışını, güldürü anlayışını, üslup yaratma denemelerini derinlemesine irdeledi. Haldun Taner Tiyatrosu adlı kitabı, bu alanda çalışanlar tarafından kaynak kitap olarak kulllanılmış ve 1993'te Kültür Bakanlığı Tiyatro İnceleme ve Araştırma Ödülü'ne değer görülmüştür.

Yüksel, 1987-2006 yılları arasında Ankara Üniversitesi DTCF İngiliz Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı'nda kadrolu öğretim üyesi olarak görev yaptı. 1985 yılında doçent, 1992 yılında profesör ünvanı aldı.1989'da Samuel Beckett'in ölümü ile bu yazara ilginin artması üzerine Türkiye'de Beckett konusunda yazılmış ilk kitaplardan birisi olan Samuel Beckett Tiyatrosu'nu (1992) yazdı; kitap, 2021'de 5. baskısını yaptı.

2003'ten itibaren DTCF İngiliz Dili ve Edebiyatı ana bilim dalı bölüm başkanlığı görevini yürüttü. 2006 yılında emekli oldu. Emekli olduktan sonra da Ankara Üniversitesi'nde dersler vermeyi sürdürdü. Ayrıca dönem dönem Atılım, Başkent üniversitelerinde ve Ankara Devlet Konservatuvarı'nda dersler verdi.

Yüksel'in .eviri ve yazıları Yelken, Ataç, Türk Dili, Varlık, Özgür İnsan, Halkoyu, Milliyet Sanat Dergisi, Gösteri, Bilim ve Sanat, Evrensel, Felsefe Yazın, Tarih, Kitap-lık, Patika, Kıyı, Tiyatro… Tiyatro, Sahne dergilerinde yer aldı.1996 yılından itibaren Cumhuriyet gazetesindeki 'Sahneden' köşesinde yazılar yayımladı. Ana Britannica, Britannica Compton's Genel Kültür Ansiklopedisi ile Kanada’da yayımlanmış olan World Encyclopedia of Contemporary Theatre (W.E.C.T.) ansiklopedilerinin madde yazarlığını yaptı.

Yazdığı önsözler, verdiği konferanslar, gazete ve dergilere yazdığı eleştirilerden derlediği yazıları Çağdaş Türk Tiyatrosundan On Yazar (1997) adlı kitapta bir araya getirdi. Sahneden İzdüşümler (2000) adlı kitapta ise yüz dolayında oyunu konu alan yetmiş yazıya yer verdi.

Akademik çalışmaları ve tiyatro yazılarının yanı sıra 1986- 1991 yıllarında Milletlerarası Tiyatro Enstitüsü (ITI) Türkiye Milli Merkezi Genel Sekreterliği yaptı. Tiyatro Eleştirmenleri Birliği (TEB) kurucuları arasında yer aldı. Edebiyatçılar Derneği, Türkiye PEN Yazarlar Derneği üyeliği, Nazım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı, Türk-İngiliz Kültür Derneği gibi kuruluşlarda faaliyet gösterdi. İstanbul Tiyatro Festivali ve Ankara Tiyatro Festivali'nin danışma kurulunda yer aldı.

Ödülleri

• Yazko İnceleme-Araştırma Özendirme Ödülü, 1982 (Yapısalcılık ve Bir Uygulama: Melih Cevdet Anday Tiyatrosu kitabı nedeniyle)
• Türk Dil Kurumu İnceleme Araştırma Ödülü, 1982 (Yapısalcılık ve Bir Uygulama: Melih Cevdet Anday Tiyatrosu kitabı nedeniyle)
• Tiyatro ve TV Yazarları Derneği "Tiyatroya Hizmet" Ödülü, 1990.
• Kültür Bakanlığı Tiyatro İnceleme ve Araştırma Ödülü, 1993 (Haldun Taner Tiyatrosu kitabı nedeniyle)
• Kültür Bakanlığı Tiyatro Eleştiri Ödülü, 1993 'Harold Pinter'in Git-Gel Dolap Oyununda Anlatım Dizgeleri' başlıklı makalesi için
• Lioness 'Eren Uluergüven Anısına' Tiyatro Emek Ödülü', 2005
• Sanat Kurumu 'Onur Ödülü', 2005 - 2006
• 12. Uluslararası Ankara Tiyatro Festivali 'Emek Ödülü', 2007
• Bademler Şenliği 'Erkan Yücel Onur Ödülü', 2008.
• Troya Folklor Araştırmaları Derneği 'Tiyatro Ödülü', 2008
• Ankara Kavaklıdere Rotaract Kulübü'nün 'Tiyatro Emek Ödülü', 2009
• Dokuz Eylül Güzel Sanatlar Fakültesi Sahne Sanatları Bölümü'nün verdiği '2010 Muhsin Ertuğrul Tiyatro Emek Ödülü', 2010
• Tiyatro Dergisi 'Tiyatro Ödülleri Özel Ödülü', 2010
• 15. Afife Tiyatro Ödülleri Yapı Kredi Sigorta Özel Ödülü, 2011
• 7. Sadri Alışık Anadolu Tiyatro Oyuncu Ödülleri Onur Ödülü, 2017
• Tiyatro Eleştirmenleri Birliği Onur Ödülü, 2019
• 2019-2020 Tiyatro Gazetesi 7. Anadolu Tiyatro Ödülleri Onur Ödülü (Tören 12 Ekim 2021)
• İKSV 25. İstanbul Tiyatro Festivali Onur Ödülü (Basın toplantısı 9 Eylül 2021'de 'online' olarak yapıldı.)
• 26. Afife Tiyatro Ödülleri Muhsin Ertuğrul Özel Ödülü, 2024

Yapıtları

Kitapları

• Yapısalcılık ve Bir Uygulama: Melih Cevdet Anday Tiyatrosu, Yazko Yayınları, İstanbul, 1981; Gündoğan Yayınları 1995 ISBN 975-520-107-6
• Haldun Taner Tiyatrosu, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1986; Habitus 2013 ISBN 978-605-4630-12-7
• Çağdaş Türk Tiyatrosundan On Yazar, Mitos Boyut Yayınları, İstanbul 1997 ISBN 978-975-8106-31-8
• Sahneden İzdüşümler 1975-2000, Mitos Boyut Yayınları, İstanbul, 2000 ISBN 978-975-8106-72-1
• Dram Sanatında Ezgi ve Uyum, Alkım Yayınevi ISBN 978-975-6363-47-8, İstanbul, 2004; Mitos Boyut Yayınları 2011
• Samuel Beckett Tiyatrosu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1992, 1997; Dünya Kitap 2006 ISBN 978-975-304-286-4; Habitus 2012, 2017 ISBN 978-605-4630-03-5
• Uzun Yolda Bir Mola: Türk Tiyatrosu Üstüne Notlar, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2011 ISBN 978-605-5525-53-8; Habitus 2017 ISBN 978-605-4630-71-4
• Dram Sanatında Sınırları Zorlamak, Mitos Boyut Yayınları, İstanbul, 2013 ISBN 978-605-5127-01-5
• William Shakespeare Yüzyılların Sahne Büyücüsü, Habitus Kitap, İstanbul 2017, 2018 ISBN 978-605-4630-57-8
• Güneşin Sofrasında: Genco Erkal’ın Dostlar Tiyatrosu Serüveni, Kırmızı Kedi Yayınları, İstanbul 2019, 2020 ISBN 978-605-2985-81-6

Çevirileri

• Aslan Asker Şvayk, Jaroslav Hasek, Ataç Yayınevi, 1962
• Rüya Yorum Metodu, Freud, Ataç Yayınevi, 1964
• Cumartesi Gecesi ve Pazar Sabahı, Alan Sillitoe, Ağaoğlu Yayınevi, 1965
• Musgrave’in Dansı, John Arden, 1980 (Ankara Devlet Tiyatroları tarafından sahnelendi. Yayımlanmadı)

Derlemeler

• The Paragraph, Saime Ata, Ayşe Bener, İpek Gökeri, Zeynep Güleç, Filiz Günçağ ile birlikte, Middle East Technical University, Ankara 1982
• Report Writing, Saime Ata, Ayşe Bener, İpek Gökeri, Zeynep Güleç, Filiz Günçağ ile birlikte, Middle East Technical University, Ankara 1982
• Nazım Hikmet’in Tiyatrosu, Yuvarlak Masa Toplantısı, Katılanlar: Yılmaz Onay, Ayşegül Yüksel, Zühtü Bayar, Refik Erduran, Özdemir Nutku, Kenan Işık, Zehra İpşiroğlu, Ergin Orbey, Ali Taygun, Nazım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı Yayınları 2, İstanbul 1997
• Elveda Dünya Merhaba Kâinat: Memet Baydur'un Ardından, Sevda Şener ve Filiz Elmas ile birlikte, Mitos Boyut Yayınları, İstanbul 2002 ISBN 978-975-8648-17-7

Ortak yapıtları

• Elveda Dünya, Merhaba Kainat (2002)
• Türk Tiyatrosu (2013)

Makale ve bildirilerinden seçmeler

• The Tragic and Comic Vein of O’Casey’s Drama’ (Bildiri) One Day Sean O’Casey Conference, Hacettepe Üniversitesi, 28 Kasım 2019
• Reinforcing or Defying Authority? The Ironical Position of Theatre in Medieval and Renaissance England, Culture and Literature in Society in Literature Conference.(Bildiri) Atılım Üniversitesi, 6 Ekim 2017
• Bahar Noktası Ayşegül Yüksel ile (Konferans) Atılım Üniversitesi, 21 Mart 2012
• Türk Tiyatrosu Üzerine, Konuşmacı Ayşegül Yüksel (Konferans) Atılım Üniversitesi, 28 Nisan 2008
• Çağdaş Türk Tiyatrosu, Konuşmacı Ayşegül Yüksel, Atılım Üniversitesi, 28 Nisan 2008
• Tiyatronun Ruh İkizi Şiirdir, Dikmen Gürün’e Yazılar İstanbul: Doğan Kitap, 2020, 572-588.
• Tiyatromuzun Son Yüzyılı, Notos, Sayı 80, Şubat-Mart 2020, 30-34.
• İstanbul Şehir Tiyatroları 100 Yaşında: Asırlık ‘Güzellikler Evi, Tarih Dergi Sayı 4, Eylül 2014, 65-71.
• Karşıtların Gerilimi Üstünden Edebiyat Üretmek, Erendiz Atasü Edebiyatı, İstanbul, Can Yayınları, 2014, 39-49.
• 1980’lerden 2000’lere Türk Tiyatrosu Türk Tiyatrosu (Ortak Kitap) Derleyenler Prof Dr. Hasan Erkek, Prof. Dr. Müzeyyen Buttanrı. Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, 2013, 186- 206
• History in Drama: Less Than Fiction, More Than Fact, BAKEA Batı Edebiyatında Tarih Gaziantep, Gaziantep Üniversitesi, 2013 3-12.
• Tiyatro ve Emek, Türk İş Dergisi, Sayı 390 (Temmuz-Ekim), 2010, 98-99.
• Göstergebilimin Tiyatro Eğitimine katkısı. ‘Dramatik Metin’den ‘Performans Metni’ne, Türkiye Üniversiteleri Tiyatro Şenliği Tiyatro Eğitimi Sempozyumu (28-29 Mayıs 2009) Bildiriler İstanbul: İstanbul 2010 AKB Ajansı Yayını, 34-40.
• Nazım Tiyatrosunda Anadolu’dan İnsan Manzaraları, İstanbul Şairi Nazım Hikmet, Hoş Geldin. Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2010, 281-294.
• Güngör Dilmen Tiyatrosunda Trajik Boyut, TEB Oyun Dergisi, sayı 5, 2010, 67-75.
• Kuklacı ve Kuklası, İzmir Uluslararası Kukla Günleri 4 Broşürü, 11 Mart 2010 (Türkçe ve İngilizce olarak)
• Dürrenmatt tiyatrosunda "güç" olgusunun "grotesk" anlatımı, Yaşamak Eşittir Yazmak – Gürsel Aytaç Kitabı, Ankara, Hece Yayınları, 2008, 232-244.
• Tradition and Novelty in 20th Century English Drama, Çankaya Üniversitesi Journal of Arts and Sciences, sayı 3 (Mayıs 2005), 127-32.
• Aesthetic Distancing in Tom Stoppard's Drama, Drama in English Literature, Ankara, Bilkent University, 1997, 131-137.
• The Role of Theatre in Transforming the Small Ottoman Town of Ankara into the Westernized Capital of Modern Turkey, x. kongress aict/iatc berlin ddr/15-21/11/1987 protocol, 223-231.(sempozyum bildirisi)

Dış bağlantılar

• Abdullah Ezik, Türkiye'de Tiyatronun Serüven: Ayşegül Yüksel ile Söyleşi I 28 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Sanat Kritik, 13 Nisan 2021
• Abdullah Ezik, Türkiye'de Tiyatronun Serüven: Ayşegül Yüksel ile Söyleşi II 23 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Sanat Kritik, 10 Mayıs 2021
• Abdullah Ezik, Yüzyılların Sahne Büyücüsü Ayşegül Yüksel ile Söyleşi III 23 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Sanat Kritik, 7 Haziran 2021