Askerî-endüstriyel kompleks

Askerî-endüstriyel kompleks veya Askerî-sınai blok (İngilizce: Military–industrial complex) bir ülkenin ulusal silahlı kuvvetleriyle, ona tedarik sağlayan askerî savunma sanayi arasında tanımlı olmayan bir birlikteliği tarif eder.

USS Kuzey Carolina SSN-777

Terim özellikle ABD Silahlı Kuvvetlerinin arkasında var olan böyle bir birlikteliği tarif için kullanılır. Özellikle 34. Amerika Birleşik Devletleri başkanı Dwight D. Eisenhower'in 17 Ocak 1961 günkü veda konuşmasında böyle bir yapının varlığından bahsetmesi onu kamuoyunun gündemine taşımıştır. Terim elbette her ülke için geçerli olmakla beraber özellikle ABD için kullanılmaktadır. Yapılan analizlerde bu yapıya sıklıkla ABD Senatosu ayağı da eklenmektedir. Askerî harcamalar için verilen onaylar, iç ve dış politikada rota belirleme çabaları, bütçe belirlenmesi gibi konular düşünüldüğünde bu eksen de terime eklenebilir.

Etimoloji

34. ABD Başkanı ve II. Dünya Savaşı sırasında beş yıldızlı general olan Eisenhower, görev süresinin sonunda 17 Ocak 1961 günü yaptığı konuşmada şunları söylemiştir:

“	Barışın sürebilmesi için en önemli etkenlerden birisi askerî altyapımızdır. Silahlı kuvvetlerimiz kuvvetli, her an harekete geçmeye hazır halde olmalıdır, ancak bu sayede olası saldırganlıkların önüne geçebiliriz...Bu olağanüstü boyuttaki askerî yapı ile devasa silah sanayisinin aynı anda meydana gelmesi Amerika tarihinde ilk kez görülen bir durumdur. Ekonomik, siyasi ve hatta ruhanî ortamda ortaya çıkan toplam etki her kentte, her devlet kurumunda, federal hükümetin her bölümünde hissedilmektedir. Bu tür bir gelişmenin ihtiyaçtan doğduğunu görebiliyoruz. Ancak çok önemli sonuçlarını kavramaktan da geri duramayız. Tüm emeklerimiz, tüm hammadde kaynaklarımız ve tüm yaşantılarımız bu duruma bağlıdır; toplumsal yapımızı doğrudan etkilemektedir. Bilerek veya bilmeyerek yapılsın, Askerî-endüstriyel kompleksin hükümet kurumları içinde kanunî dayanağı olmayan etkilerine izin verilmemelidir. İktidarda yaşanacak olası bir yanlış güç dengesi felakete yolaçacaktır. Bu birleşimin özgürlüklerimizi veya demokratik süreçlerimizi tehlikeye atmasına izin vermemeliyiz. Hiçbir şeyi sorgusuz sualsiz kabul etmemeliyiz. Sadece uyanık ve bilgili bir yurttaş toplamı devasa sanayi ve askerî altyapısının bu gelişimine barışçıl yöntemlerle karşı koyabilir, ancak bu sayede güvenlik ve özgürlük bir arada gelişebilir.	„
—Eisenhower

İçerik ve kullanım

Askerî-endüstriyel kompleks benzeri tanımlama girişimleri Eisenhower'dan önce de vardı. Foreign Affairs dergisinde 1947 yılında yayınlanan makalesinde Winfield Riefler terimi kullanmıştır. 1956 yılında sosyolog C. Wright Mills İktidar Seçkinleri kitabında Amerikan siyasetinin (Senato), Amerikan ordusunun (Pentagon), Amerikan sanayisinin ve teknolojik çalışmalar yapan üniversitelerin ortak çıkarlar etrafında birleşerek gerçek iktidar merkezini oluşturduklarını, aynı havuzdan beslendiklerini, "gevşek bir bağa" sahip olduklarını ve bu yapıların demokratik usullerle denetlenmelerinin mümkün olmadığını yazmıştır. 1944 yılında yazdığı The Road to Serfdom kitabında Friedrich Hayek de benzer gözlemleri yapmıştır.

Amerikan militarizmiyle ilgili akademik çevrelerde ve emperyalizm eleştirilerinde bu terim günümüzde kullanılmaktadır. Düşünür Noam Chomsky terimin adlandırmasına katılmadığını, asıl belirleyenin endüstriyel-sanayi kısmı olduğunu ve savunma adı altında düzeni sürdürdüğünü öne sürer.

Günümüzdeki işleyiş

2009 yılı verilerine göre tüm dünyada askerî harcamalar 1.5 trilyon dolar seviyesindedir. Bunun %46 seviyesindeki 712 milyar doları ABD tarafından yapılan harcamadır. Üretimde yapılan özelleştirmeler ve askerî teknoloji alanında kaydedilen gelişmeler teknolojik alandaki ilişkileri karmaşıklaştırmıştır. Ayrıca bu ilişkiler artık eğlence sektörü gibi diğer alanları da içerecek şekilde gelişmektedir.

Ayrıca bakınız

• Zaibatsu