Vikipedi

1939 Erzincan depremi

1939 yılında meydana gelen Erzincan merkezli deprem
(1939 Erzincan Depremi sayfasından yönlendirildi)
Bu madde 1939 Erzincan depremi hakkındadır. 1992'de aynı il içinde yaşanan deprem için 1992 Erzincan depremi sayfasına bakınız.

1939 Erzincan depremi veya Büyük Erzincan Depremi, 27 Aralık 1939 tarihinde merkez üssü Erzincan olan 7,9 Ms büyüklüğünde gerçekleşen deprem. Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS) ise depremin büyüklüğünü 7,8 Mw  (±0,4) olarak kaydetti.[2][7] Sarsıntı sonucunda resmî sayılara göre 32 bin 968 kişi yaşamını yitirdi, 100 binden fazla kişi ise yaralandı. Mercalli şiddet ölçeğine göre depremin şiddeti, ölçeğin en yüksek değeri olan XII (Afetsel) olarak saptanırken 116 bin 720 bina bütünüyle yıkıldı.[8] Ölüm oranlarının yüksek olmasının ana nedenleri arasında; çetin kış koşullarının olması, yardımların ve arama-kurtarma faaliyetlerinin güç koşullar altında yürütülmesi gösterildi.

1939 Erzincan depremi
Büyük Erzincan Depremi 1939.jpg
Deprem sonrası Erzincan kent merkezinden bir görürünüm
UTC zamanı 1939-12-26 23:57:23
Yerel tarih 27 Aralık 1939 (1939-12-27)
Yerel saat 01:57:23 (TSİ)
Süre 52 saniye[1]
Büyüklük

7,9 Ms (Kandilli)[2]

7,8 Mw (USGS)[3]
Derinlik 20 km[4]
Merkez üs 39°54′25″N 39°35′10″E / 39.907°K 39.586°D / 39.907; 39.586
Fay Kuzey Anadolu Fay Hattı
Tür Doğrultu atımlı
Maks. şiddet XII (Afetsel)[5]
Tsunami 0,53 m[6]
Artçı şok Evet
Etkilenen ülkeler/bölgeler Türkiye
Kayıplar 32.968 ölü
+100.000 yaralı
Zarar 20 milyon $ maddi kayıp[6]
116 bin 720 bina yıkıldı

Deprem, 1939 ile 1999 yılları arasında Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde meydana gelen ve batıya doğru göç eden bir dizi büyük depremin ilki olarak kabul edildi. Büyüklüğü itibarıyla dünyanın sayılı mega depremleri arasında gösterilen Erzincan depremi, 8,0 büyüklüğündeki 1668 Kuzey Anadolu depreminden sonra 7,8 Mw büyüklüğündeki 2023 Kahramanmaraş depremleri ile birlikte Anadolu'da meydana gelmiş en büyük ikinci depremdir. Bunun yanı sıra, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en çok can kaybı ile sonuçlanan ikinci depremi olarak kayıtlara geçti.

Tektonik durumDeğiştir

Kuzey Anadolu Fay Hattı, Avrasya levhasının küçük Anadolu levhasından geçtiği ana transform fayı sınırıdır. 1.600 km'den uzun olan fay, Doğu Anadolu'dan Marmara Denizi'ne kadar uzanır.[9] Kuzey Anadolu Fay Hattı, çok yüksek sismik aktivite gösterir. Türkiye’nin birinci derece deprem bölgesinde bulunan Erzincan, Kuzey Anadolu deprem kuşağının çok etkin bir bölümü olan Erzincan Ovası içindedir. Tarihi belgelere göre Erzincan son bin yılda 11 kez tümüyle yıkıma uğramıştır.[10][11] Yerleşmenin bulunduğu zemin, akarsu çökellerinden oluşmuştur. Bu malzeme kentin yukarı kesimlerinde konglomeralaşmıştır. Orta bölümlerde birbirini izleyen çakıl ve kum katmanlarına rastlanır. Bu katmanlar oldukça yerleşmiş ve sıkı yapılıdır. 1939 depreminden sonra yerleşim alanı dışında bırakılmış olan eski şehrin zemini, kalın bir tarihi enkaz örtüsüyle kaplı yerleşmemiş akarsu birikintilerinden oluşmuştur. Erzincan'da bilinen ilk deprem Pontus zamanında olmuştur.[kaynak belirtilmeli]

DepremDeğiştir

Odak derinliği 20 km olan depremin etkilediği alan doğuda Erzincan Ovası'ndan batıda Kelkit Vadisi'ne kadar uzanır. Yırtılmanın uzunluğu 400 km (Erzincan’ın doğusundan Amasya’ya kadar), genişliği ise (güneyde Sivas’tan kuzeyde Karadeniz'e kadar) 200 km'dir.[12] Bu depremde Erzincan’dan Kelkit Vadisi'ni izleyerek Niksar’a kadar uzanan yaklaşık 350 km’lik bir kırık sistemi oluşmuştur. Bu geniş alanı sarmış olan 35 deprem merkezi yaklaşık doğu-batı doğrultusunda dizilmiş başlıca dört sarsıntı çizgisi üzerinde etkinlik göstermiştir. Bunlar; Yukarı Yeşilırmak çizgisi, Kelkit-Deliçay çizgisi, Yaylalar ve Orta Yeşilırmak çizgisi ve kıyı çizgisidir. Bu çizgilerin hepsi de kırıklara karşılık gelmektedir. Kelkit Irmağı kırığı, Reşadiye’de doğu-güneydoğu ve batı-kuzeybatı doğrultusunda alçalmış ve yükselmiş ve böylece iki blok arasında 380 cm’lik bir düzey farkı doğmuştur. Deprem sırasında kıyı çizgisi Çarşamba ilçesinin kuzeyi ile Giresun arasında 15–100 m kadar geri çekilmiş ve Fatsa’da da bir deprem dalgası oluşmuştur.[kaynak belirtilmeli] Depremin yarattığı yırtılma, günümüzde de gözlemlenebilir. 2,3 metre ile 8,8 metre arasında ortalama yüzey yer değiştirmesi hesaplanmıştır.[13] Kırıklar boyunca 0.5-2 metrelik dikey hareketler gözlemlenmiştir.[14] Maksimum yatay atım 10,5 metre olarak hesaplanmıştır.[15]

Deprem 52 saniye sürdü.[1] Karadeniz kıyılarında 0,53 m uzunluğunda tsunamiye neden oldu.[6] 1939 depreminden kaynaklanan Coulomb gerilme transferi, Kuzey Anadolu Fayı boyunca batıya doğru ilerleyen kırılmaları tetikledi. 1939'dan beri bu fayda 6.7'den büyük 10 tane deprem yaşandı.[16]

Kayıplar ve hasarDeğiştir

Deprem, yaklaşık 116.720 binayı tamamen yıktı.[17] Başlangıçta, ölü sayısı yaklaşık 8.000 kişiydi. Daha sonra 20.000'e çıktığı bildirildi. Aynı gün içinde sıcaklık -30 °C'ye düştü. Acil kurtarma operasyonu başladı. 5 Ocak'a kadar, deprem ve düşük sıcaklıklar, kar fırtınası ve seller nedeniyle yaklaşık 33.000 kişi öldü.[18][19]

SonrasıDeğiştir

Depremin yarattığı hasar, Türkiye hükûmetini deprem yönetmeliklerini yürürlüğe koymaya sevk etti.[20] Erzincan'da yıkım o kadar büyüktü ki, şehrin eski yeri tamamen terk edildi ve biraz daha kuzeyde yeni bir yerleşim yeri kuruldu.[21]

Kültürel etkiDeğiştir

Deprem, Kelkit Çayı boyundaki tüm şehirleri vurmuş, en fazla[22] can kaybının yaşandığı yerleşim birimlerinden biri de Tokat'ın Reşadiye ilçesi olmuş, köy ve mahalleleriyle yerle bir olan kentte çoğu enkaz altında kalarak, bir kısmı da yanarak 2100 kişi ölmüştür.[23] Zorlu kış şartlarından dolayı depremden 15 gün sonra bir doktor, 25 gün sonra da Kızılay yardımı gelmiştir. Dönemin Reşadiye Belediye Başkanı Tahir Bey ailesiyle birlikte hayatını kaybetmiş, anısına ağıt yakılmıştır. Daha sonra ağıt, Sevda Gül tarafından "Reşadiye Irmağı" isimli türkü olarak seslendirilmiştir.[24]

Nâzım Hikmet, deprem üzerine "Kara Haber" adlı şiiri yazmıştır.[25]

KaynakçaDeğiştir

  1. ^ a b "Erzincan depreminin 80.yıl dönümü! Büyük Erzincan depremi kaç şiddetinde oldu?". Sabah. 27 Aralık 2019. 27 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2020. 
  2. ^ a b "Büyük Depremler". Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü. 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2023. 
  3. ^ "M 7.8 - 20 km NNE of Erzincan, Turkey". Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS). 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2023. 
  4. ^ ISC (2015), ISC-GEM Global Instrumental Earthquake Catalogue (1900–2009), Version 2.0, International Seismological Centre, 25 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 23 Şubat 2023 
  5. ^ National Geophysical Data Center / World Data Service (NGDC/WDS) (1972), Significant Earthquake Database, National Geophysical Data Center, NOAA, doi:10.7289/V5TD9V7K, 11 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 23 Şubat 2023 
  6. ^ a b c USGS (4 Eylül 2009), PAGER-CAT Earthquake Catalog, Version 2008_06.1, United States Geological Survey, 17 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 26 Şubat 2023 
  7. ^ "M 7.8 - 20 km NNE of Erzincan, Turkey". Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS). 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2023. 
  8. ^ "1939 Erzincan depremi yüzey kırığı haritalama çalışmaları (Reşadiye batısı - Koyulhisar arası): ilk gözlemlere ait bulgular" (PDF). 23 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Ocak 2016. 
  9. ^ "The North Anatolian Fault". Lamont–Doherty Earth Observatory. Columbia University. 25 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2021. 
  10. ^ 1939 Erzincan Büyük Depremi, dergipark.org.tr, 17 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Ekim 2020 
  11. ^ HAÇİN, İlhan (March 2014). "1939 ERZİNCAN BÜYÜK DEPREMİ". Cumhuriyet Üniversitesi. 17 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ H. Fuenzalida, L. Dorbath, A. Cisternas, H. Eyidogan, A. Barka, L. Rivera, H. Haessler, H. Philip, N. Lyberis (April 1997). "Mechanism of the 1992 Erzincan earthquake and its aftershocks, tectonics of the Erzincan Basin and decoupling on the North Anatolian Fault". Geophysical Journal International. 129 (1): 1-28. Bibcode:1997GeoJI.129....1F. doi:10.1111/j.1365-246X.1997.tb00935.x. 31 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2021. 
  13. ^ Gürsoy, Halil; Tatar, Orhan; Akpınar, Zafer; Polat, Ali; Mesci, Levent; Tunçer, Doğan (2013). "New observations on the 1939 Erzincan Earthquake surface rupture on the Kelkit Valley segment of the North Anatolian Fault Zone, Turkey". Journal of Geodynamics. Elsevier. 65: 259-271. Bibcode:2013JGeo...65..259G. doi:10.1016/j.jog.2012.06.002. 
  14. ^ Gürsoy, Halil; Tatar, Orhan; Akpınar, Zafer; Polat, Ali; Mesci, Levent; Tunçer, Doğan (2013). "New observations on the 1939 Erzincan Earthquake surface rupture on the Kelkit Valley segment of the North Anatolian Fault Zone, Turkey". Journal of Geodynamics. Elsevier. 65: 259-271. Bibcode:2013JGeo...65..259G. doi:10.1016/j.jog.2012.06.002. 
  15. ^ Ömer, Emre; Hisao, Kondo; Selim, Özalp; Hasan, Elmaci (2021). "Fault geometry, segmentation and slip distribution associated with the 1939 Erzincan Earthquake rupture along the North Anatolian Fault, Turkey". Geological Society, London, Special Publications. 501 (1): 23-70. Bibcode:2021GSLSP.501...23E. doi:10.1144/SP501-2019-141. 
  16. ^ Stein, Ross S.; Barka, Aykut A.; Dieterich, James H. (1997). "Progressive failure on the North Anatolian fault since 1939 by earthquake stress triggering". Geophysical Journal International. 128 (3): 594-604. Bibcode:1997GeoJI.128..594S. doi:10.1111/j.1365-246X.1997.tb05321.x. 
  17. ^ Flight, Tim (26 Aralık 2018). "The Erzincan Earthquake killed around 33, 000 people on December 26th 1939". History Collection. 12 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ Ranguelov, Boyko. "The Erzincan 1939 Earthquake" (PDF). Second Balkan Geophysical Conference and Exhibition. 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2012. 
  19. ^ Cowell, Alan (15 Mart 1992). "Turkey Digs Through Quake's Debris". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 11 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2023. 
  20. ^ Reitherman, R. (2012). Earthquakes and Engineers: An International History. American Society of Civil Engineers. ss. 226-228. ISBN 978-0-7844-1071-4. 
  21. ^ Cowell, Alan (15 Mart 1992). "Turkey Digs Through Quake's Debris". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 11 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2023. 
  22. ^ "Niksar ve Deprem". 23 Ekim 2012. 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2016. 
  23. ^ "Reşadiye İlçe Emniyet Amirliği, Tarihçe". Reşadiye Emniyet Amirliği. 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2016. 
  24. ^ "1939 Depremi ve Tahir Bey Türküsü". basciftlikblog.com. 5 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2016. 
  25. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2020. 

Dış bağlantılarDeğiştir

Konuyla ilgili yayınlarDeğiştir

  • Yalciner, A. C.; Pelinovsky, E. N. (2004), "The Source Mechanism of 1939 Black Sea Tsunami", AGU Spring Meeting Abstracts, cilt 2004, ss. OS13A-06, Bibcode:2004AGUSMOS13A..06Y 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=1939_Erzincan_depremi&oldid=29441832" sayfasından alınmıştır