Vikipedi

İsveçliler

İsveçliler (İsveççe: svenskar), ortak bir soy, kültür, tarih ve dili paylaşan İskandinav bölgesine özgü bir Kuzey Germen etnik grubudur. Çoğunlukla İsveç ve diğer İskandinav ülkelerinde,[6][7][8][9][10][11][12] özellikle Finlandiya'da, diğer ülkelerde, özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde önemli bir diasporada yaşarlar. İsveçliler Finlandiya ve Estonya'da resmi olarak tanınan bir azınlıktır.

İsveçliler
Svenskar
Önemli nüfusa sahip bölgeler
İsveç İsveç 7.712.376[1]
Amerika Birleşik Devletleri ABD 4.325.000[2]
Kanada Kanada 334.765[3]
Finlandiya Finlandiya 280.000[4]
Arjantin Arjantin 175.000[5]
Diller
İsveççe
Din
Lütercilik

EtimolojiDüzenle

İngilizce "İsveçli" terimi, 16.yüzyılın sonlarından beri İngilizce olarak onaylanmıştır ve orta Hollanda veya orta düşük Alman kökenlidir.[13] İsveççe'de, bu terim, Doğu orta İsveç'te Svealand'da yaşayan ve MS 1.yüzyıldan itibaren Tacitus'un Germania tarihinde Suiones olarak listelenen svear (veya İsveçliler) isminden türetildiğine inanılan svensk'tir.[14][15] Terimin, Latince suus olarak Proto-Hint-Avrupa dönüşlü pronominal kök, *s(w)e'den türetildiğine inanılmaktadır. Bu kelime "kendi (kabileler)" anlamına gelmelidir. Aynı kök ve orijinal anlam, Swabia isminde günümüze kadar korunmuş olan Germen kabilesi Suebi'nin etnonyminde bulunur.[16][17][18]

TarihçeDüzenle

KökenDüzenle

 
9. yüzyılda İsveç. Sarı Svealand, Mavi Götaland ve yeşil Gotland.

İsveç, MS 98'de Tacitus Germania ile proto-tarihe giriyor. Germania 44, 45'te İsveçlilerden (Suiones) güçlü bir kabile olarak (sadece silahları ve adamları için değil, aynı zamanda güçlü filoları için de ayırt edilir), her iki ucunda da (uzun gemiler) bir pruvaya sahip gemilerle bahseder. Hangi kralların (kuningaz) bu Suionları yönettiği bilinmemektedir, ancak İskandinav mitolojisi, M. ö.son yüzyıllara kadar uzanan efsanevi ve yarı efsanevi kralların uzun bir çizgisini temsil etmektedir. İsveç'teki okuryazarlığa gelince, runik yazı, en azından MS 2.yüzyıla kadar Güney İskandinav seçkinleri arasında kullanılıyordu, ancak Roma döneminden hayatta kalan her şey, esas olarak erkek isimlerinden oluşan eserler üzerinde, Güney İskandinavya halkının O zamanlar Proto-İskandinavca konuştuğunu gösteren, İsveç ve diğer Kuzey Germen dillerine atalarının bir dili.

6. yüzyılda Jordanes, Scandza'da yaşayan Suehans ve Suetidi olarak adlandırdığı iki kabileyi seçti. Bu iki ismin her ikisinin de aynı kabileye atıfta bulunduğu düşünülmektedir. Suehans, diyor, sadece Thyringi kabilesi (alia vero gens ıbi moratur Suehans, quae velud Thyringi equis utuntur eximiis) gibi çok iyi atları var. İzlandalı Snorri Sturluson (1179-1241), 6. yüzyıl İsveç Kralı Adils (Eadgils) hakkında günlerinin en iyi atlarına sahip olduğunu yazdı. Suehans, Roma pazarı için siyah tilki derileri tedarik etti. Daha sonra Jordanes, Svitjod'un Latince formu olarak kabul edilen Suetidi'yi adlandırır. Suetidi'nin en uzun erkek olduğunu yazıyor-aynı stokta olan Dani ile birlikte. Daha sonra diğer İskandinav kabilelerinden aynı yükseklikte olduğundan bahseder.

Semilegendary Scandza'dan (modern Götaland, İsveç'te bir yerde olduğuna inanılan) kaynaklanan Gotik bir nüfus, MS 2. yüzyıldan önce Baltık Denizi'ni geçti. Modern Ukrayna'da Karadeniz kıyısındaki İskit'e ulaşıyorlar, burada Gotlar arkeolojik izlerini Chernyakhov kültüründe bıraktılar. 5. ve 6. yüzyıllarda, Vizigotlar ve Ostrogotlar olarak bölündüler ve sırasıyla İber Yarımadası ve İtalya'da Roma İmparatorluğu'nun güçlü halefi Devletleri kurdular.[19] Kırım Gotik toplulukları, 18.yüzyılın sonlarına kadar Kırım'da sağlam bir şekilde hayatta kalmış gibi görünüyor.[20]

Viking ve Orta ÇağDüzenle

 
Odin'e dua eden muzaffer Eric, hem İsveçliler hem de Geats üzerinde hüküm süren ilk kraldı; 1895 illüstrasyonu, Jenny Nyström.

İsveç Viking Çağı kabaca 8. ve 11. yüzyıllar arasında sürdü. Bu dönemde, İsveçlilerin Doğu İsveç'ten genişlediğine ve Geats'i güneye dahil ettiğine inanılmaktadır. İsveçli Vikinglerin ve Gutar'ın çoğunlukla doğu ve güneyde seyahat ettiğine, Finlandiya, Baltık ülkeleri, Rusya, Belarus, Ukrayna Karadeniz'e ve Bağdat'a kadar ilerlediğine inanılmaktadır. Rotaları Dinyeper'den güneye doğru Konstantinopolis'e geçti ve üzerinde çok sayıda baskın yaptılar. Bizans İmparatoru Theophilos, savaştaki büyük yeteneklerini fark etti ve onları Varangian muhafızı olarak bilinen kişisel koruması olarak hizmet etmeye davet etti. "Rus" olarak adlandırılan İsveçli Vikinglerin de Kiev Rus'un kurucu babaları olduğuna inanılıyor. Arap gezgin İbn Fadlan bu Vikingleri şöyle tanımladı:

 
Viking seferleri (kırmızı): İsveçli Vikingler Rusya'ya gitti.

Rusları tüccar yolculuklarına geldiklerinde ve Itıl tarafından kamp kurduklarında gördüm. Hurma ağaçları gibi uzun boylu, sarışın ve pembe olan daha mükemmel fiziksel örnekleri hiç görmedim; ne tunikler ne de kaftanlar giyiyorlar, ama erkekler vücudun bir tarafını kaplayan ve elini serbest bırakan kıyafetler giyiyorlar. Her insanın bir balta, bir kılıç ve bir bıçağı vardır ve her zaman onun yanında tutar. Kılıçlar geniş ve yivli, Frenk usulü.

Bu İsveçli Vikinglerin Maceraları, Yunan Runestones ve Varangian Runestones gibi İsveç'teki birçok Runestones üzerinde anılmaktadır. İngiltere Runestones gibi taşlarla anılan batıya doğru yapılan seferlere de önemli bir katılım oldu. İsveçli Vikinglerin son büyük seferi, Hazar Denizi'nin güneydoğusundaki Serkland'a uzun zamandır seyahat eden Ingvar'ın talihsiz seferi gibi görünüyor. Üyeleri Ingvar Runestones üzerinde anılır, bunların hiçbiri herhangi bir kurtulan bahseder. Mürettebata ne olduğu bilinmiyor, ancak hastalıktan öldüğüne inanılıyor.

İsveç KrallığıDüzenle

İsveç Krallığı'nın ne zaman ve nasıl doğduğu bilinmemektedir, ancak İsveç hükümdarlarının listesi, hem Svealand'ı (İsveç) hem de Götaland'ı (Gothia) muzaffer Erik ile bir il olarak yöneten ilk krallardan alınmıştır. İsveç ve Gothia, antik çağlardan çok önce iki ayrı milletti. Ne kadar süredir var oldukları bilinmiyor, ancak Beowulf 6. yüzyılda yarı efsanevi İsveç-Geatish savaşlarını tanımladı.

Kültürel gelişmelerDüzenle

İskandinav Viking çağının ilk aşamalarında, Scania'daki Ystad ve günümüz İsveç'teki Gotland'daki Paviken, gelişen ticaret merkezleriydi. Büyük bir pazar olduğuna inanılan şeyin kalıntıları, MS 600-700 yılları arasında Ystad'da bulunmuştur. 9. ve 10. yüzyıllarda Baltık bölgesinde önemli bir ticaret merkezi olan Paviken'de, gemi inşa tersaneleri ve el sanatları endüstrisi ile büyük bir Viking Çağı limanının kalıntıları bulunmuştur. 800 ve 1000 arasında ticaret, Gotland'a bol miktarda Gümüş getirdi ve bazı bilim adamlarına göre, bu dönemin Gotlanders, İskandinavya nüfusunun geri kalanından daha fazla Gümüş biriktirdi.

Aziz Ansgar genellikle 829'da Hristiyanlığı tanıtmak için kredilendirilir, ancak yeni din 12.yüzyıla kadar putperestliğin yerini almaya başlamamıştır. 11. yüzyılda Hristiyanlık en yaygın din haline geldi ve 1050'den beri İsveç Hristiyan bir ulus olarak kabul edildi. 1100 ve 1400 arasındaki dönem, İskandinav krallıkları arasındaki iç güç mücadeleleri ve rekabet ile karakterize edildi. İsveç kralları ayrıca Finlandiya'daki İsveç kontrolündeki bölgeyi genişletmeye başladı ve artık İsveç ile hiçbir bağlantısı olmayan Rus ile çatışmalar yarattı.

İsveç'te feodal kurumlarDüzenle

İsveç'in en güney ucunda, bu süre zarfında Danimarka kontrolü altında olan Skane Eyaleti hariç, feodalizm İsveç'te Avrupa'nın geri kalanında olduğu gibi gelişmedi. Bu nedenle, köylülük, İsveç tarihinin çoğunda büyük ölçüde özgür bir çiftçi sınıfı olarak kaldı. Kölelik İsveç'te yaygın değildi ve Hristiyanlığın yayılması, Baltık Denizi'nin doğusundaki topraklardan köle elde etmenin zorluğu ve 16.yüzyıldan önce şehirlerin gelişmesiyle birlikte kölelik ve serflik, 1335'te Kral Magnus Erickson'un kararnamesiyle tamamen kaldırıldı. Eski köleler köylülüğe dalma eğilimindeydi ve bazıları kasabalarda işçi oldu. Yine de İsveç, takas aracının değiş tokuş aracı olduğu fakir ve ekonomik olarak geri kalmış bir ülke olarak kaldı. Örneğin, Dalsland eyaletinin çiftçileri tereyağını İsveç'in madencilik bölgelerine taşıyacak ve orada demir için değiştireceklerdi, daha sonra kıyıya çıkaracak ve demir Yurt dışına gönderilirken yiyecek için ihtiyaç duydukları balık için demir ticareti yapacaklardı.

İsveç'te VebaDüzenle

14. yüzyılda, İsveç Kara ölüm tarafından vuruldu. İsveç nüfusunun büyük bir kısmı yok oldu.[21] Bu dönemde İsveç şehirleri de daha fazla hak kazanmaya başladı ve özellikle Visby'de aktif olan Hansa Birliğinin Alman tüccarlarından güçlü bir şekilde etkilendi. 1319'da İsveç ve Norveç Kral Magnus Eriksson altında birleşti ve 1397'de Danimarka Kraliçesi Margaret I, Kalmar Birliği aracılığıyla İsveç, Norveç ve Danimarka'nın kişisel birliğini etkiledi. Bununla birlikte, egemenliği Danimarka'da da yoğunlaşan Margaret'in halefleri İsveç soylularını kontrol edemedi.

Reşit Olmayanlar ve VekillerDüzenle

 
Gustav Vasa, Dalarna'da bir devrim başlatır. İsveç Kurtuluş Savaşı'ndan sonra İsveç, 126 yıllık Danimarka egemenliğindeki Kalmar Birliği'nin ardından 1523'te özgür bir ulus oldu; 1836 Johan Gustaf Sandberg tarafından idealize edilmiş tasvir

Çok sayıda çocuk, krallığın dışında İsveç tacını miras aldı, sonuç olarak — gerçek güç, İsveç Parlamentosu tarafından yönetilenler (özellikle Sture ailesinin) tarafından uzun süre tutuldu. İsveç'i silah zoruyla iddia eden Danimarka Kralı Christian II, 1520'de Stockholm'deki İsveç soylularının katliamını emretti. Bu, "Stockholm kan banyosu" olarak bilinmeye başladı ve İsveç soylularını yeni direnişe karıştırdı ve 6 Haziran'da (şimdi İsveç'in ulusal Bayramı) 1523'te Gustav Vasa'yı kralları yaptılar. Bu bazen modern İsveç'in temeli olarak kabul edilir. Kısa bir süre sonra Katolikliği reddetti ve İsveç'i Protestan Reformasyonuna götürdü. Ekonomik olarak, Gustav Vasa, Hansa Birliği'nin İsveç Baltık Denizi ticareti üzerindeki tekelini kırdı.

Hansa Birliği, 1356 yılında Almanya'nın kuzeyindeki deniz kıyısında Lübeck'te resmen kuruldu. Hansa Birliği, Baltık Denizi kıyıları boyunca ülkelerin ve şehirlerin prenslerinden ve kraliyetlerinden sivil ve ticari ayrıcalıklar istedi. Karşılığında belli bir miktar koruma teklif ettiler. Kendi donanmasına sahip olan Hansa, Baltık Denizi'ni korsanlardan arındırmayı başardı. Hansa tarafından elde edilen ayrıcalıklar, yalnızca Hansa vatandaşlarının bulundukları limanlardan ticaret yapmasına izin verileceğine dair güvenceleri içeriyordu. Ayrıca, tüm gümrük ve vergilerden arındırılmış bir anlaşma istediler. Bu tavizlerle Lübeck tüccarları İsveç'in Stockholm kentine akın etti ve kısa bir süre sonra bu şehrin ekonomik yaşamına hakim oldu ve Stockholm liman kentini İsveç'in önde gelen ticari ve endüstriyel şehri haline getirdi. Hansa ticareti altında Stockholm'ün ithalatının üçte ikisi tekstil ve tuzun üçte birinden oluşuyordu. İsveç'ten yapılan ihracat demir ve bakırdan oluşuyordu.[22]

Bununla birlikte, İsveçliler Hansa'nın (çoğunlukla Alman vatandaşları) tekel ticaret pozisyonuna kızmaya ve Hansa'ya kaybettiklerini hissettikleri gelire kızmaya başladılar. Sonuç olarak, Gustav Vasa ya da Gustav I, Hansa Birliği'nin tekel gücünü kırdığında, İsveç halkı için bir kahraman olarak kabul edildi. Tarih şimdi Gustav'ı modern İsveç ulusunun babası olarak görüyor. Gustav tarafından atılan temellerin gelişmesi zaman alacaktır. Dahası, İsveç Hansa Birliği'nden kurtulup altın çağına girdiğinde, köylülüğün geleneksel olarak özgür olması, feodal bir toprak sahibi sınıfına gitmek yerine ekonomik faydaların daha fazlasının onlara geri aktığı anlamına geliyordu. Bu, köylülüğün hala serflik ve güçlü bir feodal toprak sahibi sistemle bağlı olduğu Polonya gibi diğer Avrupa ülkelerinde durum böyle değildi.

İsveç İmparatorluğuDüzenle

Bakınız: İsveç İmparatorluğu

17. yüzyılda İsveç, Avrupalı ​​büyük bir güç olarak ortaya çıktı. İsveç İmparatorluğu'nun ortaya çıkmasından önce İsveç, Avrupa medeniyetinin sınırında çok fakir ve nüfusu az olan bir ülkeydi, önemli bir gücü veya ünü yoktu. İsveç, Kral Gustavus Adolphus'un görev süresi boyunca, Otuz Yıl Savaşlarıda dahil olmak üzere çok sayıda çatışmada Rusya ve Polonya-Litvanya topraklarını ele geçirerek kıta ölçeğinde öne çıktı.

Otuz Yıl Savaşları sırasında İsveç, Kutsal Roma eyaletlerinin yaklaşık yarısını fethetti. Gustav Adolphus, birleşik İskandinavya ve Kutsal Roma devletlerini yöneten yeni Kutsal Roma İmparatoru olmayı planladı, ancak 1632'de Lützen Savaşı'nda öldü. Nördlingen Savaşı'ndan sonra, İsveç'in savaştaki tek önemli askeri yenilgisi. Alman devletleri arasındaki İsveç duygusu azaldı. Bu Alman illeri kendilerini İsveç gücünden birer birer dışladılar ve İsveç'i sadece birkaç Kuzey Alman bölgesi ile terk ettiler: İsveç Pomerania, Bremen-Verden ve Wismar. İsveç Orduları, tüm Alman şehirlerinin üçte biri olan Almanya'da 2.000 kaleyi, 18.000 Köyü ve 1.500 kasabayı tahrip etmiş olabilir.[23] 17. yüzyılın ortalarında İsveç, arazi alanı bakımından Avrupa'nın üçüncü büyük ülkesiydi, sadece Rusya ve İspanya'yı geride bıraktı. İsveç, 1658'de Roskilde Antlaşması'ndan sonra X.Charles yönetimi altında en büyük bölgesel boyutuna ulaştı.[24][25] İsveç'in bu dönemdeki başarısının temeli, I. Gustav'ın 16. yüzyılda İsveç ekonomisindeki büyük değişikliklerine ve Protestanlığı tanıtmasına borçludur.[26] 17. yüzyılda İsveç, Polonya-Litvanya Topluluğu gibi birçok savaşa girdi ve her iki taraf da bugünün Baltık devletlerinin toprakları için rekabet etti ve feci Kircholm Savaşı en önemli olaylardan biri oldu.[27] Finlandiya nüfusunun üçte biri, 1696'da ülkeyi sarsan yıkıcı kıtlıkta öldü.[28] Kıtlık İsveç'ide vurdu ve İsveç nüfusunun yaklaşık %10'unu öldü.[29]

İsveçliler, Tufan olarak bilinen Polonya-Litvanya Topluluğu'na bir dizi istila düzenlediler. Yarım asırdan fazla süren neredeyse sürekli savaştan sonra İsveç ekonomisi kötüye gitti. Ekonomiyi yeniden inşa etmek ve orduyu yeniden kurmak Charles'ın oğlu Charles XI'in ömür boyu görevi oldu. İsveç Charles XII'nin yaklaşan hükümdarı olan oğluna bıraktığı miras, dünyanın en iyi cephaneliklerinden biriydi, büyük bir sürekli ordu ve büyük bir filo. İsveç'in şu anda en büyük tehdidi olan Rusya, daha büyük bir orduya sahipti ancak hem ekipman hem de eğitim açısından çok geride kaldı.

 
Gustav II Adolf'un Lützen Savaşı'nda Ölümü

Büyük Kuzey Savaşı'nın ilk muharebelerinden biri olan 1700'deki Narva Muharebesi'nden sonra, Rus ordusu o kadar ciddi bir şekilde yok edildi ki, İsveç'in Rusya'yı işgal etme şansı açıktı. Ancak Charles, Rus ordusunun peşine düşmedi, bunun yerine Polonya-Litvanya aleyhine döndü ve Polonya kralı II. Augustus ve Sakson müttefiklerini 1702'deki Kliszow Savaşı'nda mağlup etti. Bu, Rusya'ya ordusunu yeniden inşa etmesi ve modernize etmesi için zaman verdi.

Polonya'yı işgal etmenin başarısından sonra Charles, 1709'da Poltova Muharebesi'nde belirleyici bir Rus zaferiyle sonuçlanan Rusya'yı işgal girişiminde bulunmaya karar verdi. Kazak baskınlarına maruz kalan uzun bir yürüyüşün ardından, Rus Çar Büyük Peter'in kavurucu toprak teknikleri ve 1709'un aşırı soğuk kışı, İsveçliler, Poltava'daki Rus ordusuna karşı, moral bozukluğuyla zayıflamış ve sayıca üstündüler. Yenilgi, İsveç İmparatorluğu için sonun başlangıcı anlamına geliyordu.

 
1709'da Poltava Savaşı. Poltava'yı izleyen yıllarda, Rusya, Baltık kıyısındaki ve hatta Finlandiya'daki tüm İsveç ilhaklarını işgal etti.

Charles XII, 1716'da Norveç'i işgal etmeye çalıştı; ancak, 1718'de Fredriksten kalesinde vurularak öldürüldü. İsveçliler, Fredriksten'de askeri olarak mağlup edilmediler, ancak Norveç seferinin tüm yapısı ve organizasyonu kralın ölümüyle dağıldı ve ordu geri çekildi.

1721'deki Nystad Antlaşması'nda geniş arazileri terk etmeye zorlanan İsveç, bir imparatorluk ve Baltık Denizi'ndeki egemen devlet olarak da yerini kaybetti. İsveç'in kaybedilen etkisiyle Rusya bir imparatorluk olarak ortaya çıktı ve Avrupa'nın egemen uluslarından biri haline geldi. Savaş nihayet 1721'de sona erdiğinde İsveç, 150.000'i günümüz İsveç bölgesinden ve 50.000'i İsveç'in Finlandiya bölgesinden olmak üzere tahmini 200.000 adam kaybetmişti.[30]

18. yüzyılda İsveç, İskandinavya dışındaki topraklarını korumak için yeterli kaynağa sahip değildi ve çoğu kaybedildi, bu da 1809'da doğu İsveç'in Rusya'ya kaybedilmesiyle sonuçlandı.

Baltık Denizi'nde İsveç hakimiyetini yeniden kurmak için İsveç, Napolyon Savaşlarında geleneksel müttefiki ve hayırsever Fransa'ya karşı ittifak kurdu. İsveç'in Leipzig Savaşı'ndaki rolü, İsveç'e Fransa'nın müttefiki olan Danimarka-Norveç'i Kiel Antlaşması ile 14 Ocak 1814'te kuzey Almanya eyaletleri karşılığında Norveç'i İsveç Kralı'na bırakmaya zorlama yetkisi verdi. Norveç'in egemen bir devlet olarak statülerini korumaya yönelik girişimleri, İsveç kralı Charles XIII tarafından reddedildi. 27 Temmuz 1814'te Norveç'e karşı askeri bir kampanya başlattı ve Norveç'i İsveç krallığı altında İsveç ile 1905'e kadar kişisel bir birliğe zorlayan Moss Konvansiyonu ile sona erdi. 1814 harekatı, İsveç'in katıldığı son savaştı.

Modern tarihDüzenle

 
1905'te Göteborg'da gemiye binen İsveçli göçmenler

18.ve 19. yüzyıllarda, yazar Esaias Tegnér'in 1833'te "barış, aşı ve patates" olarak adlandırdığı önemli bir nüfus artışı oldu.[31] 1750 ile 1850 arasında İsveç'teki nüfus ikiye katlandı. İsveç, Avrupa'daki son doğal nedenli kıtlıktan sarsıldı, 1867-69 Kıtlığı İsveç'te binlerce kişiyi öldürdü. Bazı akademisyenlere göre, kıtlık ve isyanı önlemenin tek yolu Amerika'ya kitlesel göç oldu; 1880'lerde her yıl nüfusun %1'inden fazlası göç etti. Yine de İsveç, Danimarka ve Batı Avrupa ülkeleri sanayileşmeye başladıkça neredeyse tamamen tarımsal bir ekonomiyi koruyarak fakir kaldı.[32][33]

Birçoğu bu süre zarfında daha iyi bir yaşam için Amerika'ya baktı. 1850 ile 1910 arasında bir milyondan fazla İsveçlinin Amerika Birleşik Devletleri'ne taşındığına inanılıyor. 20. yüzyılın başlarında, Chicago'da Göteborg'dakinden (İsveç'in en büyük ikinci şehri) daha fazla İsveçli yaşıyordu. İsveçli göçmenlerin çoğu, Minnesota'da büyük bir nüfusa sahip Orta Batı Amerika Birleşik Devletleri'ne taşındı ve birkaçı da Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'nın diğer bölgelerine taşındı.

19. yüzyıldaki yavaş sanayileşme hızına rağmen, yenilikler ve büyük nüfus artışı nedeniyle tarım ekonomisinde birçok önemli değişiklik meydana geliyordu. Bu yenilikler arasında hükümet destekli koruma programları, tarım arazilerinin agresif bir şekilde kullanılması ve patates gibi yeni mahsullerin piyasaya sürülmesi yer alıyordu. İsveç köylülüğü, Avrupa'nın başka yerlerinde olduğu gibi hiçbir zaman büyütülmemiş olduğu için, İsveç tarım kültürü, modern Tarım Partisi (şimdiki adı Merkez Parti) ile modern zamanlarda devam eden İsveç siyasi sürecinde kritik bir rol üstlenmeye başladı. 1870 ile 1914 arasında İsveç, bugün var olan sanayileşmiş ekonomiyi geliştirmeye başladı.[34]

19. yüzyılın ikinci yarısında İsveç'te güçlü taban hareketleri (sendikalar, ölçülü gruplar ve bağımsız dini gruplar) ortaya çıktı ve demokratik ilkeler için güçlü bir temel oluşturdu. 1889'da İsveç Sosyal Demokrat Partisi kuruldu. Bu hareketler İsveç'in I. Dünya Savaşı sırasında ulaşılan modern bir parlamenter demokrasiye göçünü hızlandırdı. 20. yüzyılda Sanayi Devrimi ilerledikçe insanlar yavaş yavaş fabrikalarda çalışmak üzere şehirlere taşınmaya başladı ve sosyalist sendikalara dahil oldu. Parlamentarizmin yeniden yürürlüğe girmesinin ardından 1917'de komünist bir devrimden kaçınıldı ve ülke, Nils Edén ve Hjalmar Branting'in ortak Liberal-Sosyal Demokrat kabinesi altında kapsamlı demokratik reformlar gördü.

Dünya savaşlarıDüzenle

 
İkinci Dünya Savaşı sırasında İsveçli bir asker

İsveç, İkinci Dünya Savaşı sırasındaki tarafsızlığı tartışılmış olsa da, I. Dünya Savaşı ve II. Dünya Savaşı sırasında resmi olarak tarafsız kaldı. İsveç, dünyanın geri kalanıyla bağları ablukalarla kesildiği için savaşın büyük bölümünde Alman etkisi altındaydı.[35] İsveç hükümeti, Almanya'ya açıkça itiraz edecek konumda olmadığını hissetti ve bu nedenle bazı tavizler verdi. İsveç ayrıca savaş boyunca Almanya'ya çelik ve işlenmiş parçalar tedarik etti. Ancak İsveç, Norveç direnişini destekledi ve 1943'te Danimarkalı Yahudilerin Nazi toplama kamplarına sürülmekten kurtarılmasına yardımcı oldu. İsveç ayrıca Finlandiya'yı Kış Savaşı ve Devam Savaşı'nda gönüllüler ve malzemelerle destekledi.

Savaşın sonuna doğru, İsveç insani çabalarda rol oynamaya başladı ve Nazi işgali altındaki Avrupa'dan birçok Yahudi de dahil olmak üzere birçok mülteci, kısmen İsveç'in gözaltı kamplarındaki kurtarma görevlerine katılımı ve kısmen İsveç'in başta İskandinav ülkeleri ve Baltık Devletleri olmak üzere mülteciler için bir sığınak olarak hizmet etmesi nedeniyle kurtarıldı. Bununla birlikte, iç ve dış eleştirmenler, İsveç'in Nazi savaşına direnmek için daha fazlasını yapabileceğini savundu, ancak bunu yapmak işgali riske atsa bile, muhtemelen daha fazla sayıda can kaybına neden olacak ve birçok insani çabayı engelleyecekti.[36]

Savaş Sonrası DönemiDüzenle

 
İsveç 1995'te Avrupa Birliği'ne katıldı ve 2007'de Lizbon Antlaşması'nı imzaladı

İsveç resmi olarak tarafsız bir ülkeydi ve Soğuk Savaş sırasında NATO veya Varşova paktı üyeliğinin dışında kaldı, ancak özel olarak İsveç liderliğinin Amerika Birleşik Devletleri ve diğer batılı hükümetlerle güçlü bağları vardı. Savaşın ardından İsveç, Avrupa'nın yeniden inşasını sağlamak için endüstrisini genişletmek için bozulmamış bir endüstriyel temeli, sosyal istikrarı ve doğal kaynaklarından yararlandı. İsveç, Marshall Planının bir parçasıydı ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü'ne (OECD) katıldı. Savaş sonrası dönemin çoğunda ülke, büyük ölçüde sendikalar ve sanayi ile işbirliği içinde İsveç Sosyal Demokrat Partisi tarafından yönetildi. Hükümet, esas olarak büyük şirketlerin uluslararası düzeyde rekabetçi bir imalat sektörünü aktif olarak takip etti.

İsveç, dünyanın dört bir yanındaki ülkeler gibi, 1973-74 ve 1978-79 petrol ambargolarını takiben bir ekonomik gerileme ve karışıklık dönemine girdi. 1980'lerde İsveç endüstrisinin sütunları büyük ölçüde yeniden yapılandırıldı. Gemi yapımı durduruldu, odun hamuru modernize edilmiş kağıt üretimine entegre edildi, çelik endüstrisi yoğunlaştırıldı ve uzmanlaştı ve makine mühendisliği robotlaştırıldı.[37]

1970 ile 1990 arasında genel vergi yükü %10'un üzerinde arttı ve büyüme Batı Avrupa'daki diğer ülkelere kıyasla düşüktü. İşçiler için marjinal gelir vergisi %80'in üzerine çıktı. Sonunda hükümet ülkenin gayri safi yurt içi hasılasının yarısından fazlasını harcadı. İsveç'in kişi başına düşen GSYİH sıralaması bu süre zarfında düştü.[38]

Yakın tarihDüzenle

 
İsveçliler 2010'da Yaz Ortasını kutluyor

Uluslararası bir durgunluk ve işsizlik karşıtı politikalardan enflasyon karşıtı politikalara bir politika değişikliği ile birlikte, krediler üzerindeki yetersiz kontrollerin neden olduğu patlayan bir gayrimenkul balonu, 1990'ların başında mali krize neden oldu. İsveç'in GSYİH'si yaklaşık %5 azaldı. 1992'de, merkez bankasının faiz oranını kısa bir süre için %500'e çıkardığı bir para birimi dalgalanması yaşandı.[39][40]

Hükümetin tepkisi, İsveç'in rekabet gücünü artırmak için harcamaları kısmak ve aralarında refah devletini azaltmak ve kamu hizmetlerini ve mallarını özelleştirmek için çok sayıda reform uygulamak oldu. Siyasi kurumların çoğu AB üyeliğini teşvik etti ve İsveç referandumu 13 Kasım 1994'te AB'ye katılım lehine %52 ile geçti. İsveç, 1 Ocak 1995'te Avrupa Birliği'ne katıldı.

İsveç, savunma teknolojisi ve savunma sanayi alanında diğer Avrupa ülkeleriyle kapsamlı işbirliğine ek olarak, NATO ve diğer bazı ülkelerle bazı ortak askeri tatbikatlara katılmasına rağmen, askeri açıdan bağlantısızdır. Diğerlerinin yanı sıra, İsveçli şirketler Irak'ta Amerikan ordusu tarafından kullanılan silahları ihraç ediyor. İsveç'in uluslararası askeri operasyonlara katılma konusunda da uzun bir geçmişi vardır; bunlardan en sonuncusu İsveç birliklerinin NATO komutası altında olduğu Afganistan ve Kosova, Bosna-Hersek ve Kıbrıs'ta AB sponsorluğundaki barışı koruma operasyonlarıdır. İsveç, 1 Temmuz - 31 Aralık 2009 tarihleri ​​arasında Avrupa Birliği başkanlığını yürüttü.

DilDüzenle

 
Avrupa'da Germen dillerinin günümüzdeki dağılımı: Kuzey Germen dilleri:
  İzlandaca
  Faroe
  Norveççe
  İsveççe
  Danca
Batı Germen dilleri:
  İskoçça
  İngilizce
  Frizce
  Felemenkçe
  Düşük Almanca
  Almanca

Hemen hemen tüm İsveçlilerin ana dili, özellikle İsveç ve Finlandiya'nın bazı bölgelerinde, özellikle kıyıları boyunca ve Åland Adaları'nda, yaklaşık 10 milyon kişi tarafından konuşulan İsveçli bir Kuzey Germen dilidir. Önemli ölçüde, Norveççe ile karşılıklı olarak anlaşılabilir ve daha az ölçüde konuşulan Danca ile anlaşılabilir. Diğer Kuzey Germen dilleriyle birlikte, İsveççe, Viking döneminde İskandinavya'da yaşayan Germen halklarının ortak dili olan eski İskandinavya'nın soyundan geliyor. Konuşmacıların sayısına göre Kuzey Germen dillerinin en büyüğüdür.

Çoğu İsveçli tarafından kullanılan standart İsveççe, 19. yüzyılda Orta İsveç lehçelerinden evrimleşen ve 20. yüzyılın başlarında iyi kurulmuş olan ulusal dildir. Eski kırsal lehçelerden gelen farklı bölgesel çeşitler hala mevcut olsa da, sözlü ve yazılı dil tekdüze ve standartlaştırılmıştır. Bazı lehçeler, dil bilgisi ve kelime dağarcığındaki standart dilden önemli ölçüde farklıdır ve standart İsveççe ile her zaman karşılıklı olarak anlaşılamaz. Bu lehçeler kırsal alanlarla sınırlıdır ve çoğunlukla düşük sosyal hareketliliğe sahip az sayıda insan tarafından konuşulmaktadır. Yakın bir yok olma ile karşı karşıya olmasa da, bu tür lehçeler, iyi araştırılmış olmalarına ve kullanımlarının genellikle yerel makamlar tarafından teşvik edilmesine rağmen, geçen yüzyılda azalmıştır.

GenetikDüzenle

Son genetik analize göre, hem mtDNA hem de Y kromozom polimorfizmleri, İsveçliler ve diğer Germen etnik gruplar arasında gözle görülür bir genetik yakınlık gösterdi.[41]

Babasal olarak, Y-DNA haplogrupları aracılığıyla İsveçliler oldukça çeşitlidir ve farklı çalışmalarda test edilen popülasyonun %40'ından fazlasında Haplogroup I1d1'i güçlü bir şekilde gösterirler, ardından R1a1a ve R1b1a2a1a1'in her biri %20'nin üzerinde ve haplogroup N1c1'de %5'in üzerinde farklı bölgesel varyans. Geri kalanlar J ve E1b1b1 haplogrupları ve diğer daha az yaygın olanlar içindedir.

İsveçliler, mtDNA haplogrupları aracılığıyla,%25-30 ile çok güçlü bir şekilde H haplogrup H'yi, onu %10 veya daha fazla bir oranda haplogroup U, haplogroup J ve T, K ise her biri yaklaşık %5 oranında gösteriyor.

Coğrafi DağılımDüzenle

Önemli kısmı günümüzde hala İsveç'te yaşayan İsveçliler bununla birlikte Botanik Körfezi' nin diğer kıyısındaki Finlandiya'da kökleşik bir ulus olarak barınmaktadırlar. Geleneksel yayılımın dışında ABD'de İsveç soylu insanlar bulunmakta ve sayıları 4 milyon civarı tahmin edilmektedir.

İsveçlilerin yaşadığı en büyük alan ve dilbilimsel atalarının yaşadığı bilinen en eski orijinal bölge, İskandinav Yarımadası'nın doğu tarafında ve Baltık Denizi'nin batısında yer alan ona bitişik adalarda yer alan İsveç ülkesindedir. Kuzey Avrupa'da. Baltık Denizi'nin kuzeydoğu ve doğu yakasındaki kıyı bölgelerine yakın bölgelerde yaşayan İsveççe konuşan insanlar, bu bölgelerin bazılarında muhtemelen yaklaşık bin yıl önce başlayan uzun bir sürekli yerleşim geçmişine sahiptir

Yeni İsveçlilerDüzenle

II. Dünya Savaşı'na kadar fazla göç almayan İsveç, savaş sonrası dönemde çalışmak ve yerleşmek üzere ülkesine yönelik bir akınla karşılaştı. 1980'lerde kuralların sıkılaşmasıyla işçi göçünde azalma yaşandı. Yine de 1980'lerden beri yaşanan göçler uluslararası ortalamanın üstündedir. Kültürel anlaşmazlıklar nedeniyle İsveç’te yabancı düşmanlığına yönelik akımlar gelişmiştir. Buna karşın, İsveç Hükûmeti etnik şiddetin engellenmesi ve yabancıların toplumla bütünleşmesinin sağlanmasına yönelik sıkı önlem paketleri yürürlüğe koymaktadır.

KaynakçaDüzenle

  1. ^ "Nüfus İstatistikleri Özeti 1960 - 2008". 23 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2011. 
  2. ^ "ABD Nüfus Sayım Bürosu". 11 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2011. 
  3. ^ "Etnik kökenlerine göre Kanadalılar (2006 sayımı)". 14 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2011. 
  4. ^ "Finlandiya Nüfus Kayıt Merkezi 31.12.2008". 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2011. 
  5. ^ Arjantin İsveçlileri (İngilizce Vikipedi)
  6. ^ Minahan, James (2000). One Europe, many nations: a historical dictionary of European national groups. Greenwood Publishing Group. s. 769. ISBN 0313309841. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020. Germanic nations:.. Swedes... 
  7. ^ Höffe, Otfried (2007). Democracy in an Age of Globalisation. Springer Science & Business Media. s. 124. ISBN 978-1402056628. 8 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020. Similarly homogenous are the countries of China (with 92% Han Chinese) and Korea, as well as Scandinavia, in particular Sweden (where more than 95% belong to the North Germanic people of the Swedes) 
  8. ^ Kessler, E. H.; Wong-MingJi, D. J. (2009). Cultural Mythology and Global Leadership. Edward Elgar Publishing. s. 178. ISBN 978-1848447387. 8 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020. Unlike other Germanic people, Swedes seem totally at ease with the complexity, vagueness, and opaqueness of the inner nature of humans and other beings) 
  9. ^ Pavlovic, Zoran (2007). Europe. Infobase Publishing. s. 53. ISBN 978-1-4381-0455-3. 9 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020. Germanic stock includes Germans, Swedes, Norwegians, Danes, Dutch (Flemish), and English (Anglo-Saxon) 
  10. ^ Wicherkiewicz, Tomasz (2003). The Making of a Language. Walter de Gruyter. s. 449. ISBN 311017099X. The Germanic [peoples] still include: Englishmen, Dutchmen, Germans, Danes, Swedes, Saxons. Therefore, [in the same way] as Poles, Russians, Czechs, Serbs, Croats, Bulgarians belong to the Slavic [peoples]... 
  11. ^ Marshall Cavendish (2010). World and Its Peoples: Scandinavia And Finland. s. 1186. ISBN 978-0761478973. Danes, Icelanders, Norwegians, and Swedes are Germanic, descendants of peoples who first moved northward from the North European Plain some 10,000 years ago, when the ice sheets of the last glacial period retreated. 
  12. ^ Homans, George Caspar (2017). Coming to My Senses: The Autobiography of a Sociologist. Routledge. s. 48. ISBN 978-1351527675. The English are ultimately of Germanic origin, as are the Flemish, Dutch, Frisians, Danes, Swedes, Norwegians, and Icelanders 
  13. ^ "the definition of Swede". Dictionary.com. 4 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020. 
  14. ^ "OSA – Om svar anhålles". g3.spraakdata.gu.se. 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020. 
  15. ^ "OSA – Om svar anhålles". g3.spraakdata.gu.se. 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020. 
  16. ^ Noreen, A. Nordens äldsta folk- och ortnamn (i Fornvännen 1920 sid 32).
  17. ^ "Indogermanisches Etymologisches Woerterbuch [Pokorny] : Query result". 13 Haziran 2011. 13 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2020. 
  18. ^ "915 (Svensk etymologisk ordbok)". Runeberg.org. 16 Ağustos 2017. 10 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2017. 
  19. ^ Goth (people) 2 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Britannica Online Encyclopedia.
  20. ^ Ingemar Nordgren (2004). "The Well Spring of the Goths: About the Gothic Peoples in the Nordic Countries and on the Continent". iUniverse. p. 520 0-595-33648-5
  21. ^ Scott, pp. 56–57.
  22. ^ Scott
  23. ^ "Population". History Learningsite. 14 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2008. 
  24. ^ "A Political and Social History of Modern Europe V.1./Hayes..." Hayes, Carlton J. H. (1882–1964), Title: A Political and Social History of Modern Europe V.1., 2002-12-08, Project Gutenberg, webpage: Infomot-7hsr110 17 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  25. ^ However, Sweden's largest territorial extent lasted from 1319 to 1343 with Magnus Eriksson ruling all of the traditional lands of Sweden and Norway.
  26. ^ "Gustav I Vasa – Britannica Concise" (biography), Britannica Concise, 2007, webpage: EBConcise-Gustav-I-Vasa 19 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  27. ^ "Battle of Kircholm 1605". Kismeta.com. 14 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2010. 
  28. ^ Finland and the Swedish Empire 9 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Source: U.S. Library of Congress
  29. ^ Elizabeth Ewan, Janay Nugent (2008) "Finding the family in medieval and early modern Scotland 5 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Ashgate Publishing. p. 153 0-7546-6049-4
  30. ^ "Indelta soldater - Indelningsverket (UTF-8)". Algonet.se. 30 Mayıs 2012. 30 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2017. 
  31. ^ Magocsi, Paul R.; Multicultural History Society of Ontario (1999), Encyclopedia of Canada's Peoples, University of Minnesota Press, ISBN 978-0-8020-2938-6 
  32. ^ Einhorn, Eric and John Logue (1989). Modern Welfare States: Politics and Policies in Social Democratic Scandinavia. Praeger Publishers, p. 9: "Though Denmark, where industrialization had begun in the 1850s, was reasonably prosperous by the end of the nineteenth century, both Sweden and Norway were terribly poor. Only the safety valve of mass emigration to America prevented famine and rebellion. At the peak of emigration in the 1880s, over 1% of the total population of both countries emigrated annually."
  33. ^ Koblik, Steven (1975). Sweden's Development from Poverty to Affluence 1750–1970, University of Minnesota Press, pp. 8–9, "In economic and social terms the eighteenth century was more a transitional than a revolutionary period. Sweden was, in light of contemporary Western European standards, a relatively poor but stable country. [...] It has been estimated that 75–80% of the population was involved in agricultural pursuits during the late eighteenth century. One hundred years later, the corresponding figure was still 72%."
  34. ^ Koblik, p. 90. "It is usually suggested that between 1870 and 1914 Sweden emerged from its primarily agrarian economic system into a modern industrial economy."
  35. ^ Koblik, pp. 303–313.
  36. ^ Nordstrom, pp. 313–319.
  37. ^ Krantz, Olle and Lennart Schön. 2007. Swedish Historical National Accounts, 1800–2000. Lund: Almqvist and Wiksell International.
  38. ^ Globalization and Taxation: Challenges to the Swedish Welfare State. By Sven Steinmo.
  39. ^ "Sweden's 'Crazy' 500% Interest Rate; Fails to Faze Most Citizens, Businesses; Hike Seen as Short-Term Move to Protect Krona From Devaluation". Highbeam.com. 18 Eylül 1992. 15 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2010. 
  40. ^ Lars Jonung; Jaakko Kiander; Pentti Vartia (2009). The Great Financial Crisis in Finland and Sweden. Edward Elgar Publishing. ISBN 978-1-84844-305-1. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2020. 
  41. ^ "Archived copy" (PDF). 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2011. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İsveçliler&oldid=23812861" adresinden alınmıştır.