İffet Halim Oruz
İffet Halim Oruz (d. Mart 1904 – ö. 20 Ağustos 1993), Türk şair, yazar ve kadın hakları savunucusu.
İffet Halim Oruz | |
|---|---|
| Doğum | 1904 Erenköy, Kadıköy, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 20 Ağustos 1993 (89 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Sahrayıcedid Mezarlığı |
| Milliyet | Türk |
| Eğitim | İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi |
| Meslek | Şair, yazar, aktivist |
| Evlilik | Halim Oruz (e. 1924) |
| Çocuk(lar) | 1 |
| Ebeveyn(ler) | Nizamettin Bey Saide Hanım |
| Akraba(lar) | Faruk Nafiz Çamlıbel (kuzeni) |
1930'lardan itibaren Türkiye'de kadın hareketi içinde aktif rol oynadı. Dönemin kadın hareketinde hâkim görüşleri ve yapılan çalışmaları Yeni Türkiye’de Kadın (1933) adlı kitapta anlattı. 1947-1979 arasında Kadın Gazetesi'ni çıkardı. Kahramanlık, Türklük, vatan sevgisi gibi temaları didaktik bir üslupla işlediği şiirler yayımladı.
Yaşamı değiştir
1904 yılının Mart ayında İstanbul'un Erenköy semtinde doğdu. Babası Maliye Nezareti memurluklarında bulunmuş olan Şair Hilmi Efendi’nin oğlu, maliye mümeyyizi Nizamettin Bey, annesi Moralı Rifat Efendi'nin kızı Saide Hanım'dır. Oruz aynı zamanda Faruk Nafiz Çamlıbel'in kuzenidir.
İffet Hanım, annesinin Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti’nde bulunmasının etkisiyle küçük yaşta kadın hakları hareketiyle tanıştı.[1]
Erenköy Lisesi'nde öğrenim gördü. On dört yaşından itibaren vezinli ve kafiyeli şiirler yazmaya başladı.[2] Ağır bir tifo geçirince ailesi tarafından on dört yaşında okuldan alındı, eğitimine evlenip çocuk sahibi olduktan sonra devam edebildi.
1924 yılında Albay Halim (Oruz) Bey'le evlendi. Çiftin bu evlilikten İsmet (d. 1925) adlı oğulları oldu. İffet Hanım, eşinin Diyarbakır'a tayini üzerine onunla birlikte Diyarbakır'a gitti. Kadın Hareketi içinde yer alması Diyarbakır'da başladı. 1927'de bu şehirde Kadınlar Halk Fırkası'nın bir şubesini kurdu. İlk yazıları 1927'de Diyarbakır'da Halk Sesi adlı gazetede yayımlandı. İlk şiir kitabı Füsun'u 1928 yılında yayımladı. İlk kitabında Diyarbakır, İstanbul ve kadın temalarını işleyen 19 şiiri yer verdi.[2]
Eşinin tayini ile İstanbul'a döndü, Türk Kadınlar Birliği'nin Cağaloğlu şubesinde görev aldı. Kadınların milletvekili seçilmesi konusunda arkadaşları ile birlikte cumhurbaşkanı Mustafa Kemal'le Ankara'da görüştü. Mustafa Kemal onlardan köylü kadınları aydınlatmalarını isteyince İstanbul'da bu konudaki çalışmalara katıldı. Eşinin Afganistan'da görevlendirilmesi üzerine onunla Afganistan'a seyahat etti. 1931 yılında yayımladığı ikinci şiir kitabı Tul Daireleri''nde Afganistan gözlemlerine yer verdi.[1]
Eşinin Ankara'da görevlendirilmesinden sonra çalışmalarını Ankara’da Halkevlerinde ve Yardımsevenler Derneği'nde sürdürdü. Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde kadın meseleleri hakkında düzenli yazılar yazdı. 1933 yılında Cumhuriyet'in onuncu yılı nedeniyle Burla adlı üç perdelik piyesini yayımladı. Aynı yıl, dönemin kadın hareketindeki hakim görüşler ve gerçekleştirilen çalışmaları anlatan Yeni Türkiye’de Kadın adlı eseri basıldı. 1927-1935 arasında çeşitli vesilelerle yaptığı konuşmalardan oluşan bir seçkiyi Arkadaşlar (1936) adı ile yayımladı.
Tahsilini tamamlamamış olduğu için eleştirilen İffet Halim, eşinin İstanbul’daki Harp Akademisi’ne tayini ile İstanbul'a gelince Erenköy Kız Lisesi'ni açıktan bitirdi.[3] 1936-1940 arasında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'nde yüksek öğrenim gördü. Fakültenin ilk mezunlarından biri oldu. Mezuniyetinden sonra İstanbul’da Ticaret Vekaleti’nin kurduğu Fiyat Murakebe Teşkilatı’nda çalışmak için başvurdu. Başvurusu başlangıçta kadın memur çalıştırılmadığı gerekçesi ile reddedildiyse de ısrarcı tutumu ile işe girdi ve uzun süre kurumda çalışmayı sürdürdü. Sırrı Yırcalı ile birlikte yazdığı Türkiye’de Fiyat Murakabesi, Mevzuat ve Tatbikat adlı çalışma 1944 yılında Maarif Derleme Müdürlüğü tarafından basıldı.[1]
Kadın hareketine hız vermek üzere 1947'de bir grup arkadaşı ile birlikte Kadın Gazetesi adlı dergiyi çıkarmaya başladı.[4] Bu yayının hem baş yazarlığını hem de sahipliğini üstlendi. Yakın arkadaşları Halide Nusret ve Şükûfe Nihal onunla birlikte çalıştı. İstanbul Fiyat Murakebe Teşkilatı'nda çalıştığı yıllarda karaborsaya karşı mücadele etmiş olan İffet Hanım, İstifçi adlı bir roman yazarak II. Dünya Savaşı esnasında devleti dolandıran organizasyonları ve karaborsayı ele aldı. Romanını Kadın gazetesinde tefrika etti.
1950'den sonra Kadınlar Birliği yeniden teşkilatlanınca Anadolu gezilerine katıldı. Türk Kadınlar Birliği İstanbul şubesinde başkan seçildi. Eşinin tayini ile yeniden Ankara'ya dönünce başkan vekilliği yaptı.[1] 1955'te Gazetecilik Lisesi ve Gazetecilik Yüksekokulu'nda çeşitli dersler verdi.[1] Kurduğu Kadın Dergisi, 1955'ten sonra Türk Kadınlar Birliği İstanbul Şubesi'nin yayın organı oldu ve 1979'a kadar yayımlandı.[3] İffet Hanım, Mart 1979'da derginin yönetimini Arslan Babal'a bıraktı ve dergi, Kasım 1979'da çıkan son sayısından sonra dergi kapandı.
Son yıllarında Türkiye’de Kadın Devrimi adlı kitabı yazdı. Bu kitap üzerine çalışırken alzheimer hastalığına yakalandı. 20 Ağustos 1993 tarihinde Fransız Hastanesi'nde 89 yaşında hayatını kaybetti.[1] Galip Paşa Camii'nde düzenlenen cenaze töreninin ardından Sahrayıcedid Mezarlığı'nda defnedildi.[3]
Konuyla ilgili yayınlar değiştir
- Köse, Erdal. "İffet Halim Oruz'un Hayatı, Sanatı, Eserleri 15 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2006.
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d e f "İffet Halim Oruz". tr.writersofturkey.net. 15 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2018.
- ^ a b Tonga, Necati. "İffet Halim Oruz". teis.yesevi.edu.tr. 2 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022.
- ^ a b c Köse, Erdal (2006). "İffet Halim Oruz`un hayatı, sanatı, eserleri". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 11 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022.
- ^ Serpil SANCAR, Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti: Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar