İbn küllab

İbn Küllab (Arapça: ابن كُلاَّب) (ö. Hicrî 241 / Miladi 855 civarı) 9. yüzyılın ilk yarısında Basra ve Bağdat'ta Mihne döneminde yaşamış erken dönem bir Sünni kelâmcıdır. Kullabiyye olarak da adlandırılan hareketi, Maturidilik ve Eserîlik ile birlikte Sünni İslam'ın teolojik temelini oluşturan Eş'arilik ile birleşmiş ve gelişmiştir.

İbn Küllab ابن كُلاَّب
Doğum	Basra
Ölüm	854
Din	Sünni İslam
Kariyeri
Dalı	Kelâm
Etkiledikleri	Ebü'l-Hasan Eşarî, Hâris el-Muhâsibî, Ebü’l-Abbas el-Kalânisî, Kādıssünne Ebû Muhammed, Muhammed b. Abdurrahman el-Atavî, Ebü’l-Münzir Sellâm el-Kārî, Abdullah b. Dâvûd, Ebû Ali Hüseyin b. Ali el-Kerâbîsî

Görüşleri

Halku’l-Kur’ân Konusundaki Görüşleri

İbn Küllâb, Halku’l-Kur’ân tartışmalarının yapıldığı dönemde yaşamıştır ve Mutezile'nin Kur'an'ın mahluk olduğu görüşüne (Kur'an Allah'ın bir parçası değildir sonradan yaratılmıştır görüşü) karşı Kur'an'ın yaratılmadığını söyleyen ilk âlimdir ve Selef itikadını aklî yöntemlerle delillendirmeye çalışan ilk kelâmcı olarak kabul edilir. Dönemin Halifesi Memûn'un huzurunda Ebü'l-Hüzeyl el-Allâf ve Abbâd bin Süleyman es-Saymerî ile cedel yaptı. İlâhî kelâmın zâttan ayrı olmadığını savunduğundan Hristiyan olmakla itham edildi. O'na göre kıraat (okumak) , okunandan (yani Kur'an'dan) başkadır. Okunan, Allah ile kaimdir. Kelam, kâdimdir ve ezelde vardır lâkin zikrin kıraati muhdes ve mâhluktur, insanın sonradan eldesidir.

Sıfatlar Konusundaki Görüşleri

Kendisi de Mu'tezile'den ayrıldığı ilk dönemde İbn Küllab'a ittisab etmiş bir âlim olan İmam Eşari Mâkâlâtü'l İslâmiyyîn isimli kitabında Abdullah bin Küllab'ın sıfatlar konusundaki görüşlerini ele aldı. Ona göre İbn Küllab şöyle dedi:

Allah, ezelde ilim, kudret, hayat, sem' , basar, izzet, azamet, celal, kibriya, cömertlik, kerem, beka, irade, kerahet, rıza, suht [kızma] ,hubb [sevgi] , buğz [kin besleme], muvalat [dostluk] ve mu'adat [düşmanlık]) ile; Alim, Kadir, Hayy, Semi, Basir, Aziz, Azim, Celil, Mütekebbir, Cebbar, Kerim, Cevad/Cömert, Vahid, Samed, Ferd, Baki, Evvel, Rabb, İlah, Mürit, Karih [istemeyen], -ömrünün çoğunu kafir olarak geçirse de mümin olarak öleceğini bildiği kimseden-Razı, -ömrünün çoğunu mümin olarak geçirse de, kafir olarak öleceğini bildiği kimseye- Sâhit [Kızan] , Muhibb [Seven] , Mubgiz [Nefret eden] , Muvali [Dost] , Muadi[Düşman] , Kail [Söyleyen], Mütekellim ve Rahman'dır. O, kadimdir; isimleri ve sıfatlarıyla ezelidir.

Allah'ın isimleri ve sıfatlarının zâtına zâit olduğunu, sıfatların Allah'ın aynı veya gayrı olmadığını söylüyordu (yani bu sıfatlar Allah değildir ama Allah ile kâimdir) ve ayrıyeten Allah'ın iki eli (yed) ve yüzü ve de görmesinin de Allah'ın sıfatlarından olduğunu söyledi. O'na göre Allah'ın sıfatları değişmez ve birbirinin yerine geçmez; örneğin İlim, Kudret değildir.

Sıfatlar bahsindeki bazı diğer görüşleri

• Allah, ezelde Cevâd'dır. (iyilik sahibi)
• Allah ezelîdir. (öncesi olmayan)
• Zamandan ve mekândan münezzehtir. (zamana ve mekana bağlı olmamak)
• Mâhluklardan (yaratılmışlardan) önce, ezelde olduğu şekli üzeredir.
• Arş'a istiva (ikamet etmek) etmiştir ve zâtıyla arşın fevkindedir ama temas etmez ve bitişmez.
• Kerîm (büyüklük) vasfı, fiili sıfatlardan değildir.

Muvâfât Konusundaki Görüşü

Muvâfât görüşünü Ehl-i sünnet kelâmcıları içinde ilk defa İbn Küllâb'ın savunduğu düşünülmektedir. O'na göre Allah ilmi ile Müslüman olarak öleceğini bildiği kulundan ezelden beri râzıdır. Aksi durumdaki kâfire ise ezelden beri gazapta bulunur. Yani O, hakikî kâfirliği ve müminliği Allah'ın kulun hangi durumda öleceğini ezelden bilmesi ile açıklamıştır. Bu görüşüne Eş'âriler'in çoğunluğu katılırken Maturidiler'in geneli karşı çıkar ve Mümin olmanın son nefesten ziyade dünyadaki tekil anlarla ilişkili olduğunu, yani belli bir anda Allah'a iman etmiş birinin hakikî olarak Mümin olduğunu belirtirler.