|
| website =
}}
'''Şeyh Rıza Talabani''' ([[Soranice]]: '''شێخ ڕەزای تاڵەبانی'''; d. 1835, Kerkük - ö. 1910, Süleymaniye), çok[[Kürtler|Kürt]] dillişair. Talabani ([[Kürtçe]], [[Türkçe]], [[Farsça]] ve [[Arapça]]) birşiirler şair ve çok yönlü bir kişiliktiryazmıştır. Kürtçe,Şiirlerinin Farsça,çoğu Arapçahiciv ve Türkçe şiirleri gerek yaşadığı dönemde gerekse ölümünden sonra oldukça ses getirmiş, birçok şairi etkilemiştir. Şairin hayattayken pek de önemsemediği ve toplama külfetine dahi katlanmadığı şiirleri ona Türkiye, İran ve yakın Arap coğrafyasına yayılan geniş biryaratıcı şöhretaşağılamalardan kazandırmıştıroluşur.
Yirmi beş yaşında şair, Osmanlı'nın başkenti İstanbul'a gitti ve yolculuğu sırasında Kürt sufi Şeyh Nureddin Birifkani'nin mezarını ziyaret etti.
Şeyh Rıza Talabani 1831 yılında bugünkü Irak Kürdistanı’nın Kerkük ile Süleymaniye şehirleri arasında yer alan Çemçemal/Çimçemal kasabasının Bazyan bölgesindeki Kerh/Qerx köyünde dünyaya gelmiştir. Babası Şeyh Ziyaüddin Abdurrahman Halis Talabani (1797-1859) annesi ise Safiye Hatun’dur. Şeyh Rıza ilk eğitimini babasından almıştır. Ardından Koy(a)/Koysancak, Kerkük ve Süleymaniye’deki çeşitli tarikat medreselerinde eğitimine devam etmiş, bölgenin ileri gelen hocalarından dersler almıştır. Şeyh Rıza, tekke kültüründe yetişmiş bir şairdir. Zamane ilimlerinden sarf, nahiv, mantık, bedii, beyan gibi ilimleri burada öğrendiği gibi Arapça, Farsça ve Osmanlıcayı da aynı muhitten kesbetmiştir. Şairin yirmi beş yaşına kadar söz konusu bölgede ilim ve irfan edindiğine dair farklı kaynakların verdiği bilgiler ortaktır.
Şeyh Rıza ilk olarak 1856 yılında Halep üzerinden İstanbul’a gitmiş orada iki yıl kaldıktan sonra tekrar Kerkük’e dönmüştür. 1858 yılında dönüş yolunda iken Musul ile Erbil arasındaki bir mevkide babasının vefat haberini alan şair, Kerkük’teki Talabani külliyesine defnedilen babasının defin işlemlerine katılmak istemişse de yetişememiştir. Babasının yerine postnişinliğe ağabeyi Şeyh geçmiştir. Talabani tekkesinin başına geçen ağabeyi Şeyh Ali, babasından miras kalan Karahasan, Leylan ve Talabani tekkesinin çevresindeki tüm mülkleri kendisi almış, kardeşi Şeyh Rıza’ya ise sadece Qiriç ve Talaban köylerini bırakmış, bu sebeple iki kardeşin arası açılmıştır. Kardeşi ve yakın akrabalarıyla arası açılan Şeyh Rıza Kerkük’ten Koysancak’a giderek burada bir süre hocası ve aynı zamanda Koysancak Kadiri Tekkesi şeyhi olan amcası Şeyh Gafûr’un evine yerleşmiştir. Bir süre amcası tarafından ağırlanan şair, tekrar İstanbul’a gitmek istemişse de amcası izin vermemiştir. Bu arada amcasının kızına da talip olmuştur. Amcası bu isteğine ilkin olumlu yaklaşmış ancak sonra bu kararından vazgeçmiştir. Kısa bir süre Kerkük’te kaldıktan sonra 1868 yılında ikinci kez İstanbul’a giden Şeyh Rıza, bu şehre vardığında farklı muhitlerde bazen çok iyi yerlerde bazen de basit hanlarda yatıp kalkmıştır. Arapgirli Yusuf Kâmil Paşa (1805-1876)<sup>’</sup>nın maddi durumu iyi olmayan şair ve yazarların konaklanması için yaptırdığı “Darûlkamil” adı da verilen Sarıyer Aşiyan semtindeki konağında bir süre konaklamıştır.
Şeyh Rıza, Yusuf Kâmil Paşa’nın konağında ikamet ederken Türk şair ve yazarlarla, aynı şekilde İstabul’un önemli aydınları ile de yakından tanışma fırsatı bulmuştur. Ünlü şair Namık Kemal (ö.1888) ve Osman Nevres (ö.1876) gibi şairler ile bu konakta müaşerette bulunmuş, aynı şekilde Osmanlı devlet ricali ile de münasebetleri olmuştur. Şeyh Rıza Kürtçe, Türkçe, Arapça ve Farsça’yı çok iyi bildiğinden İstanbul’da Osmanlı devlet ricalinden pek çok kişiye ve bunların çocuklarına dil ve edebiyat dersleri de vermiştir.
Şeyh Rıza’nın İstanbul’daki ikameti sırasında en büyük yardımcıları ise kuşkusuz Süleymaniyeli Kürt aydınlar ve başta Babanzâdeler olmak üzere Kürt elitleridir. Şeyh Rıza İstanbul’da mukim bürokratik Kürt elitlerin yardımıyla Yemen, Hicaz, Mısır ve Şam gibi merkezlere gitmiş, bu münasebetle Hac farizasını da yerine getirmiştir.
Birçoğu Emin Feyzi Bey’den rivayetle şairin biyografisine dair bilgi vermiş olan Türkçe kaynaklar, İstanbul’da iken bir türlü kabına sığmayan Şeyh Rıza’nın bir kıta ile Ali Paşa’yı hicvettiğinden beş yüz kuruş maaş ile Kerkük’e gönderildiğini yazmıştır. Kâkêi Kürtlerinden Edib ve Tarihçi Mahmud Hicri Dede (ö. 1952) ise şairin İstanbul’da Harbiye Mektebi’ni hicvettiğinden ötürü bin kuruş maaşla Kerkük’e sürüldüğünü belirtmiştir.
Şeyh Rıza 1874 yılında İstanbul’dan Kerkük’e döndükten sonra bir süreliğine ailesine ait tekkede kendisine tahsis edilmiş hücrede yaşamak zorunda kalmıştır. sözkonusu dönemde, “Kerkük’e gelen ne kadar memur varsa, idaresizlik, cehalet, irtikap gibi bir maluliyeti olanlar Şeyh Rıza’nın tiş-i hicvinden kurtulamamışlardır.
Şeyh Rıza 1900 yılında ağabeyi Şeyh Ali tarafından Bağdat’taki Kadiriler Tekkesine postnişin olarak tayin edilmesi üzerine Bağdat’a giderek oraya yerleşmiştir. Bağdat’a yerleşen şairin Bağdat’taki devlet ricali ve ileri gelenleri ile de münasebetleri olmuştur. Bağdat Müftüsü Muhammed Fevzi Zehavi ve oğlu Cemil Sıtkı Zehavi, İbrahim Paçacızade, İsa Cemilzade, Ata el-Hatib, Hamdi ve Selim Babanzade, Abdülgani Şarebanî, Seyid Mahmud Nâkib-i Gilani gibi Kürt, Arap ve Türkmen önemli eşrafla ilişkileri olmuştur. Ebubekir Hâzim Tepeyran ''Hatıralarında''; Şeyh Rıza’nın Bağdat’ta mukim olduğu yıllarda dahi fakir bir hayat sürdüğünü belediyeden ona kendisinin maaş tahsis ettirdiğini belirtmiştir.
Şeyh Rıza Talabani hayatının sonlarına doğru dizanteri hastalığına yakalanarak 1910 yılında Bağdat’ta ölmüştür. Türbesi, Şeyh Abdülkadir Geylanî (ö.1166)’nin gömülü olduğu cami mezarlığındadır.
----
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
{{Kürt-taslak}}
[1] Veysel Başçı, Şeyh Rıza Talabani ve Türkçe Şiirleri, Avesta, İstanbul 2020. {{Kürt edebiyatı}}
{{Kürt edebiyatı}}
[[Kategori:1835 doğumlular]]
|
