Vikipedi

Ferdinand Macellan: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
düzeltme, değiştirildi: 10 Ağustos → 10 Ağustos (11), 1480 → 1480 (25) AWB ile
5. satır:
| başlık =
| doğum_adı =
| doğum_tarihi = [[1480]]
| doğum_yeri = [[Sabrosa]], [[Portekiz]]
| kaybolma_tarihi =
| kaybolma_yeri =
| kaybolma_durumu =
| ölüm_tarihi = 27 Nisan [[1521]] (40–41 yaşlarında)
| ölüm_yeri = [[Maktan|Mactan Adası]], [[Cebu (il)|Cebu]], [[Filipinler]]
| ölüm_sebebi =
64. satır:
}}
:→''Macellan adının diğer kullanımları için [[Macellan (anlam ayrımı)]] sayfasına bakınız.''
'''Ferdinand Macellan''' ([[Portekizce]]: '''''Fernão de Magalhães''''', [[İspanyolca]]: '''''Fernando''''' ya da '''''Hernando de Magallanes'''''); (d. [[1480]] [[İlkbahar]]ı, [[Sabrosa]], [[Portekiz]] – ö. 27 Nisan [[1521]], [[Maktan Adası]], [[Cebu (il)|Cebu]], [[Filipinler]]), [[Portekizliler|Portekizli]] denizci, gezgin ve kâşif. [[İspanyol İmparatorluğu]]'nun desteğiyle denize açıldı. Hikâyesi, bu seyahate eşlik eden [[Antonio Pigafetta]]'nın anılarını yazması sayesinde günümüze ulaşmıştır.
 
Macellan son yolculuğunu tamamlayamadan [[Filipinler]]'deki [[Mactan Savaşı]]'nda öldürüldü. Ancak daha önce ziyaret ettiği [[Doğu Hindistan Adaları|Baharat Adaları]]'nın ötesine giderek tüm [[meridyen]]lerden geçen ilk insanlardan olmayı başardı. [[Büyük Okyanus]]'a seferi esnasında okyanusu çok sakin gördüğü için "pasifik" (sakin) ismini veren, ayrıca Güney Amerika’da keşfettiği boğaza kendi ismi verilen Portekizli denizci Macellan, [[Büyük Okyanus]]'u aşan bir araştırma gezisi yapmış ilk insandır.
71. satır:
 
== İlk Yolculuklar ==
Macellan ilk deniz yolculuğuna [[1505]] yılında, henüz 25 yaşındayken çıktı. Görevi [[Francisco de Almeida]]'yı Portekiz genel valisi olarak [[Hindistan]]'a götürmekti. Yerel bir kral üç yıl önce [[Vasco da Gama]]'ya vergi verdiği halde Almedia'ya vermeyi reddedince Macellan bu yolculuğunda ilk kez bir savaş görmüş oldu. Almedia bugünkü [[Tanzanya]]'da bulunan dönemin başkenti [[Kilwa]]'ya saldırıp bu bölgeyi ele geçirdi.
 
[[1506]] yılında Macellan doğu Hindistan'a giderek [[Doğu Hindistan Adaları|Baharat Adaları]]'na keşif gezilerinde bulundu. Şubat [[1509]]'da, [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]]'nin bölgedeki gücünün gerilemesinin başlangıcı olarak da görülen [[Diu Muharebesi (1509)|Diu Muharebesi]]'ne katıldı. [[1510]] yılında kaptanlığa getirildi, fakat bir yıl içinde doğuya izinsiz gemi götürmek yüzünden bu yetkisini kaybetti ve [[Portekiz]]'e geri dönmeye zorlandı.
 
[[1511]]'de [[Fas]]'a gönderildi ve burada [[Azamor Savaşı]]'na katıldı. Bu savaşta dizinden ciddi biçimde yaralandı. İzin almadan savaşı terk edince Almedia'nın gözünden düştü, ayrıca Emevilerle yasadışı ticaret yapmakla suçlandı. Suçlamaların birçoğu zamanla etkisini kaybetse de, Macellan Portekiz kralı I. Manuel'in gözünden düştü. Kral, Macellan'ın ücretini artırmayı reddetti ve 15 Mayıs [[1514]]'ten sonra yeni iş teklifinde bulunmayacağını bildirdi. Bunun üzerine Macellan hizmetini İspanya Krallığına sunmaya karar verdi.
 
== Seyahati ==
[[Dosya:AndalusAndMorocco.png|thumb|sol|Ok [[Sanlúcar de Barrameda]]'yı göstermektedir.]]
[[10 Ağustos]] [[1519]]'da Macellan'ın emrindeki beş gemi [[Sevilla]]'dan ayrıldı ve [[Guadalquivir Nehri]]'ni geçerek nehrin ağzında yer alan ''Sanlúcar de Barrameda''{{'}}ya ulaştı. Gemiler burada beş haftadan daha uzun süre bekledi. İspanyol yöneticiler Portekizli [[amiral]] konusunda şüpheci ve ihtiyatlıydı, neredeyse Macellan'ın denize açılmasına karşı çıktılar ve Portekizli gemi tayfasının hemen hemen tamamını İspanyol denizcilerle değiştirdiler. Ama sonunda Macellan, [[20 Eylül]]'de emrindeki yaklaşık 270 denizciyle birlikte Sanlúcar de Barrameda'dan yola çıktı.
 
Kral Manuel Ferdinand, yakalamak üzere bir deniz müfrezesi yolladıysa da Macellan Portekiz güçlerinden kaçmayı başardı. [[Kanarya Adaları]]'nda bir mola verdikten sonra [[Yeşil Burun Adaları]]na ulaştı, buradan [[Brezilya]]'daki [[Cape St. Augustine]]'ye doğru yola çıktı. [[20 Kasım]]'da [[ekvator]]u geçtiler ve [[6 Aralık]]'ta Brezilya göründü.
 
Brezilya Portekizlilere ait olduğundan Macellan burada durmaktan kaçındı ve [[20 Aralık]]'ta bugünkü [[Rio de Janeiro]] yakınlarına demir attı. Burada çeşitli takviyeler yapıldı ama kötü koşullar yüzünden gecikmeler oldu. Daha sonra, [[Güney Amerika]]'nın doğu kıyılarına doğru yelken açarak, Macellan'ın Baharat Adaları'na ulaştığını düşündüğü [[boğaz]]ı aradılar. Filo 10 Ocak [[1520]]'de [[Río de la Plata]]'ya ulaştı.
 
[[Dosya:Strait of Magellan.jpeg|thumb|sağ|300px|Macellan'ın güzergâhı [[Güney Amerika]]'nın güney ucunu keserek [[Atlas Okyanusu|Atlas]] ve [[Büyük Okyanus]]'u birleştiriyordu.]]
90. satır:
Yolculuk devam etti. ''Santiago'' gemisi gözlem yapmak için kıyılara yaptığı bir gezide fırtınaya yakalanarak battı. Tüm mürettebatı karaya çıkmayı başaran gemiden iki kişi Macellan'a haber ulaştırdı, kıyıdakilere yardım geldi. Ancak Macellan bu maceradan sonra yeniden yola koyulmadan önce birkaç hafta beklemeyi tercih etti.
 
Filo, [[24 Ağustos]] [[1520]]'de 52° güney enleminde [[Cape Virgenes]]'e ulaştı. Deniz tuzlu ve derin olduğu için geçişi buldukları kanısına vardılar. Dört gemi çetin bir yolculuk sonunda, Macellan'ın [[1 Kasım]] [[Tüm Azizler Günü]]'nde aştıkları için ''Estreito de Todos los Santos'' (''Bütün Azizler Kanalı'') adını verdiği 373 mil uzunluğundaki kanalı geçtiler. Bu boğazın günümüzde adı [[Macellan Boğazı]]'dır. Macellan öncelikle ''Concepcion'' ve ''San Antonio''{{'}}yu boğazı keşfetmekle görevlendirdi, ancak Gomez tarafından yönetilen ''San Antonio'' kaçarak İspanya'ya döndü. [[28 Kasım]]'da kalan üç gemi [[Büyük Okyanus]]'a ulaştı. Macellan buranın adını suyun durağanlığından ötürü ''Mar Pacifico'' ([[Büyük Okyanus|Pasifik Okyanusu]] → pasif, durağan deniz) koymuştur.
 
Kuzeybatıya giden ekip 13 Şubat [[1521]]'de [[ekvator]]a ulaştı. 6 Mart'ta [[Marianas]]'ta, 16 Mart'ta ise kalan 150 kişi ile [[Filipinler]]'deki [[Homonhon]] adasındaydılar. Macellan [[Malay]] tercümanı sayesinde yerli halkla anlaşabiliyordu. [[Limasawa Adası]]'ndan ''Rajah Kolambu'' ile karşılıklı hediyeler alıp verdiler ve onun önderliğinde 7 Nisan'da [[Cebu Adası]]'na gittiler. Cebu Adası'ndan [[Rajah Humabon]] onlara dostça davrandı, hatta [[Hıristiyanlık|Hıristiyanlığa]] geçmeyi bile kabul etti.
 
[[Dosya:Lapu-Lapu.jpg|sağ|thumb|220px|Magellan anıtının önünde [[Lapu Lapu]] onuruna yapılmış olan başka bir anıt da bulunmaktadır]]
Filipinli yerlilerle geçen ilk dostluk günlerinin aldatıcı olduğu kısa zamanda anlaşıldı. Macellan 27 Nisan [[1521]]'de [[Lapu-Lapu]] önderliğindeki yerlilerle girdiği [[Mactan Savaşı]]'nda öldü. Yolculuğa para vererek katılan [[Antonio Pigafetta]] adlı zengin turist Macellan'ın ölümü ile sonuçlanan olaylara tanıklık etmiştir ve bunu anılarında yazar:
 
::''Sabah olduğunda 49 kişi belimize kadar gelen suya atladık ve suyun içinden kıyıya ulaşana değin iki ok atımı mesafe kadar yürüdük. Botlarımız suyun içindeki kayalardan ötürü daha ileri gidemiyordu. 11 adamı botları korumak üzere geride bırakarak devam ettik. Kıyıya ulaştığımızda 1500 kadar yerli üç bölüm halinde gruplanmıştı. Bizi gördüklerinde savaş çığlıkları atmaya başladılar. Tüfekli adamlar ve okçular yarım saat kadar savaştılar, ancak bir işe yaramadı. Kaptanı tanıyan bazıları üzerine saldırdı ve kafasından miğferini düşürdüler. Bir yerli yüzüne doğru [[bambu]] bir mızrak savurdu, fakat kaptan [[kargı]]sıyla onu derhal öldürdü, kargıyı vücudunda bırakarak. Sonra kılıcına el attı fakat yarıya kadar çekebildi, çünkü bambu mızrakla kolundan yaralanmıştı. Bunu gören yerliler topluca üstüne çullandılar. Biri sol bacağına bir [[pala]] ile vurdu, bu, kaptanın yüzüstü düşmesine sebep oldu. Derhal üzerine bambu ve demir mızraklarla, palalarla saldırdılar. Bizim ışığımızı, aynamızı, yardımcımızı, gerçek önderimizi öldürene değin. Onu yaraladıklarında hepimizin botlara bindiğinden emin olmak için birçok kez geriye dönüp baktı. Sonra onu ölü bir şekilde geride bırakarak biz yaralanmışlar, yenilmişler, elimizden geldiğince, hareket etmeye başlayan botlara doğru çekildik..''
106. satır:
Enrique 1 Mayıs'ta Rajah Humabon'un yardımı ile 30 kadar ölü denizcinin arasına karışarak kaçmayı başardı. Antonio Pigafetta dille ilgili notlar tutmaktaydı ve görünüşe göre yolculuğun geri kalanında iletişimi sürdürebildi.
 
Filipinler'de uğradıkları kayıplar keşif ekibinin sayısını ciddi biçimde azalttı, kalan üç gemiyi idare edemez hale geldiler. Bu sebeple 2 Mayıs [[1521]]'de ''Concepción''{{'}}u terk ettiler ve kendilerine karşı kullanılmasını önlemek amacıyla yaktılar. Artık sadece ''Trinidad'' ve ''Victoria''{{'}}dan ibaret kalan filo batıya, [[Palawan]]'a doğru ilerledi. 21 Haziran [[1521]]'de bu adadan ayrıldılar ve sığ sularda yol bulabilen Moro rehberler yardımı ile [[Brunei]] - [[Borneo]]'ya ulaştılar.
 
Brunei'nin dalgakıranlarında 35 gün demir attılar. Venedikli Pigafetta burada gördüğü Rajah Siripada'nın altınlarından ve yumurta büyüklüğündeki incilerden bahseder. Brunei ayrıca övündüğü evcil fillere ve 62 toptan oluşan bir kuvvete sahipti, ki bu Macellan'ın gemilerinin gücünü beşe katlıyordu. Pigafetta ayrıca Avrupa'da henüz çok nadir bulunan [[porselen]] ve [[gözlük]] gibi örnekler aracılığıyla krallığın sahip olduğu teknolojiden de sözeder.
 
Maluku Adaları'na (Baharat Adaları) [[6 Kasım]] [[1521]]'de ulaştıklarında 115 kişi kalmışlardı. Portekizlilere yakın olan [[Ternate]] sultanının rakibi [[Tidore]] sultanı ile biraz ticaret yapmayı başardılar.
 
Kalan iki gemi değerli baharatlarla dolu olarak batıya, İspanya'ya doğru yola çıkmaya çalıştı. Ancak Molucca'yı terk ettiklerinde ''Trinidad''{{'}}ın su aldığını keşfettiler. Mürettebat deliği bularak onarmaya çalıştı fakat başaramadı. ''Trinidad'' için çok zaman harcamak zorunda kalacaklarını anladılar, daha küçük olan ''Victoria'' ise kalan denizcilerin hepsini alacak durumda değildi. Sonuç olarak bir grup denizciyle birlikte ''Victoria'' İspanya'ya doğru yola çıktı. Birkaç hafta sonra da ''Trinidad'' Büyük Okyanus rotasını izleyerek İspanya'ya varmak amacıyla Molucca'yı terketti, fakat gemi Portekizliler tarafından yakalandı ve onların gözetimi altındayken fırtına sonucu battı.
 
''Victoria'' [[Hint Okyanusu]]'ndan eve doğru [[21 Aralık]] [[1521]]'de yola çıktı. 6 Mayıs [[1522]]'de [[Juan Sebastián Elcano]] yönetimindeki gemi [[Ümit Burnu]]'nu geçerken tayın olarak sadece pirinç kalmıştı. Yeşil Burun Adalarına ulaşamadan 20 denizci açlıktan ve [[C vitamini]] eksikliğinde ortaya çıkan [[skorbüt]] hastalığından öldü. Oysaki gemide bugün [[c vitamini]] içerdiği bilinen tonlarca [[karanfil]] bulunuyordu. 9 Haziran'da, 26 tonluk [[baharat]], [[karanfil]] ve [[tarçın]]dan oluşan kargoyu kaybetme korkusuyla 13 denizciyi daha Portekiz yönetimindeki bu adada bıraktı.
 
[[6 Eylül]] [[1522]]'de yola çıkışlarından neredeyse tam üç sene sonra Juan Sebastián Elcano ve kalan denizcileri taşıyan ''Victoria'' İspanya'ya ulaştı. Keşif gezisi aslında az da olsa kâr getirmişti, ancak denizciler tam ücretlerini alamadılar. [[1522]] sonbaharında mürettebat [[Valladolid]]'de krallığın huzuruna çıktığında [[Maximilianus Transylvanus]] ile görüştü ve yolculuğa dair ilk rapor [[1523]] yılında yayımlandı. Pigafetta'nın yazdıkları [[1525]]'e kadar ortaya çıkmadı, hatta tam olarak yayımlanması 18. yüzyıl sonlarını bulmuştur.
 
''Trinidad'' gemisindeki 55 mürettebatın dördü [[1525]]'te İspanya'ya ulaşmayı başardı. Kalan 51 kişi çeşitli savaşlar ya da hastalıklar yüzünden ölmüştü.
 
=== Keşifleri ===
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Ferdinand_Macellan" sayfasından alınmıştır