Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
→1924-1933: Partinin Büyümesi ve Seçimler: düzeltme AWB ile |
Maddede gözüme çarpan propaganda cümlelerini sildim. Madde şu anki haliyle objektif görünmüyor. Ayrıca SPD'nin silahlı kanadı için bakınız: Reichsbanner Schwarz-Rot-Gold. |
||
1. satır:
{{Uzman}}
{{Siyasi parti bilgi kutusu
| isim = Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi
Satır 4 ⟶ 5:
| colorcode = #964B00
| kısaltma = NSDAP
| amblem = NSDAP-Logo.svg
| amblem = Parteiadler der Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (1933–1945) (andere).svg▼
| genel başkanı = [[Anton Drexler]] {{küçük|(1920-1921)}}<br />[[Adolf Hitler]] {{küçük|(1921-1945)}}<br />[[Martin Bormann]] {{küçük|(1945)}}
| genel sekreteri =
Satır 38 ⟶ 39:
== Tarihçe ==
=== Kuruluş
:''Bakınız: [[Alman İşçi Partisi]]''
24 Şubat 1920'deki [[Nasyonal Sosyalist Program|25 maddelik parti programının]] açıklanmasından önce, 5 Ocak 1919 tarihinde 6 kişi tarafından küçük bir siyasî oluşum olarak kurulmuştu. Partinin kurucusu olan 6 kişinin arasından 2 kişi öne çıkıyordu: Gazeteci [[Karl Harrer]] ve çilingir [[Anton Drexler]]. Bu ikili, partinin asıl kurucuları idiler.
Satır 49 ⟶ 50:
[[Dosya:Bundesarchiv Bild 119-5519, Coburg, "Deutscher Tag", NSDAP-Delegation.jpg|thumb|<div style="text-align: center;">1922'de NSDAP üyeleri.</div>]]
=== Hitler'in
Hitler, etkileyici hitabet yeteneği sayesinde parti başkanı olabilecek kadar ön plana çıkmıştı. Böylelikle 29 Temmuz 1921 tarihinde parti başkanlığını Anton Drexler'den devraldı. Üye olduğu zamanlardan itibaren kendi görüşlerini diğer parti üyelerine kabul ettiren Hitler, Alman İşçi Partisi'nin 1919'da benimsemiş olduğu milliyetçi ve sosyalist ilkeleri daha ileri bir boyuta taşıyan [[nasyonal sosyalizm]]i resmî parti ideolojisi yaptı. Nasyonal sosyalistler siyasal rakipleri olan komünistler ve sosyal demokratlar tarafından kısaca "Nazi" olarak isimlendirildiler.
=== Darbe
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin üye sayısı 1923 yılına gelindiğinde daha da artmıştı. Üye sayısının artışıyla birlikte parti merkezinin bulunduğu Münih'le beraber [[Bavyera]] eyaletinin yönetimini ele geçirmek isteyen Hitler, partinin silahlı kanadı olan [[Sturmabteilung]] örgütü ve sivil nasyonal sosyalistlerle beraber ayaklanma çıkardı. Bu ayaklanmayı I. Dünya Savaşı'nda görev yapmış eski bir komutan olan [[Erich Ludendorff]] da destekledi. Tarihe "[[Birahane Darbesi]]" olarak geçen bu darbe girişimi başarısızlıkla sonuçlandı ve Hitler 5 yıl hapis cezası aldı. 5 yıl ceza almasına rağmen 9 ay hapis yattı ve bu süre zarfında kendi hayatını anlattığı, siyasî düşüncelerini açıkladığı ve [[nasyonal sosyalizm]]in doktrini niteliğindeki [[Kavgam]] (''Mein Kampf'') kitabını [[Rudolf Hess]]'e dikte etti. Bu kitap, partinin bundan sonraki faaliyetlerine yön verdi.
=== 1924-1933: Partinin
[[Adolf Hitler]], 1924 Kasımında serbest bırakıldı. İzleyen yıllarda, tartışmasız liderliğinde Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'ni yeniden kurdu ve organize etti. Yeni NSDAP artık yarı askerî bir organizasyon değildi ve zorla güç elde etmeyi reddediyordu. Ne olursa olsun, ekonomik ve politik durum dengelenmişti ve aşırıcılığın yükselmesi zayıflamıştı. Bu sebeple daha fazla devrim macerasına ihtimal verilmiyordu. 1925'te parti Hitler tarafından atanan "liderlik kolordusu" ve "genel üyelik" olarak ikiye ayrıldı. Parti ve [[Sturmabteilung]] (SA) ayrı tutuldu. Partinin yasal yönüne vurgu yapıldı. Bunun bir işareti olarak, parti kadınları kabul etmeye başladı. SA ve [[Schutzstaffel]] (SS) destek grubu olarak tanımlandılar ve bu grubun tüm üyeleri ilk düzenli parti üyeleri oldular.
<table border="2" class="prettytable" align="right">
Satır 112 ⟶ 113:
</table>
Parti, yerel örgütlenmelere önem verdi ve ''[[Gauleiter]]'' sistemiyle birlikte, Almanya'da idari birimler açtı. Almanya'da 98 tane, Avusturya'da ise 7 tane ''Gau'', yani yerel NSDAP birimi vardı. Bu yerel birimlerden Çekoslovakya'daki Almanların yaşadığı Südetland'a, Polonya'da Almanların yoğunlukta olduğu Danzig'e ve Fransız işgali altındaki Saar Havzası'na da kurulmuştu. Parti, 1924 ve 1929 yılları arasında seçimlerde başarısız oldu, ancak kitlesel gösteriler ve politik duruştan dolayı önem kaybetmediler. Hitler'in 1920'li yılların ikinci yarısındaki politik faaliyetleri hız kesmeden devam ediyordu ki, ismi tüm Almanya'da duyulmuştu. Popülaritesinin artmasıyla birlikte Alman siyasetinin önemli figürlerinden birisi haline gelmişti. 1918 yenilgisi sonucu onuru kırılan ve büyük bunalımlara sebep olan bu yenilgiyi hazmedemeyen milyonlarca Alman'a, 1919'da dış güçlerin baskısı altında kurulan yeni devletten memnun olmayanlara, anti-Marksist Alman emekçilerine, iş ve ekmek isteyen yurttaşlara büyük bir Almanya vadediyordu. Hitler, politik fikirlerini ilk olarak, insanların kolayca toplanacağı bir mekan olan barlarda, daha sonraları ise daha büyük toplantı salonlarında halka açıklamaya başlamıştı. En nihayetinde, daha çok insana hitap etmek için meydanlarda geniş çaplı mitingler yapma fırsatını bulmuştu. Onun fikirleri çoğu insana ümit veriyordu, sözlerinde ''“Alman halkı için”'' ifadesi eksik olmuyordu. “Eğer haklarımızda ısrar etmezsek hiçbir anlayış mümkün olmayacaktır” diyen Hitler, zaman içerisinde, kitleleri Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin saflarında birleştiriyordu, parti tabanını ulusal pozisyonda, Yahudi karşıtı ve
{{Quote|''Eğer nasyonal sosyalist hareket tarih karşısında milletimiz yararına gerçekten büyük bir görev almak istiyorsa, Alman milletinin dünya üzerindeki gerçek durumunu çok iyi bilmeli, acı duymalı ve tam bir şekilde bu şuura varmalıdır. Açık bir görüş ve cesaretle Alman milletinin dış politikasını bugüne kadar yürütmüş olan kabiliyetsizlik ve şuursuzlukla mücadele etmelidir. Gelenekleri ve peşin hükümleri dikkate alınmadan, milletimizi ve onun gücünü toplamak, onu şimdiki dar hayat alanından çıkaracak ve yeni topraklara götürecek sevk etme cesaretini bulmalı, böylece bu dünyada yok olup gitmek veya başkalarına esir olmak tehlikesinden kurtarmalıdır.''}}
NSDAP [[1929 Dünya Ekonomik Bunalımı
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi 14 Eylül 1930 seçimlerinde ilk büyük seçim başarısını elde ederek parlamentoda bulunan milletvekili sayısını 12'den 107'ye çıkardı ve çoğunluğu sağladılar. Parti, 31 Temmuz 1932'de yapılan genel seçimlerde kendi çapında en büyük ikinci oy oranını elde etti. Seçim sonuçlarından yine parlamentoda çoğunluğu sağlayabilen bir parti çıkmamıştı. Toplam oyların %
▲[[1929 Dünya Ekonomik Bunalımı|Dünya Ekonomik Krizinden]] sonra daha fazla oy kazanabildiler (1929). NSDAP, 14 Eylül 1930 seçimlerinde % 18.3 oy ile [[Almanya Sosyal Demokrat Partisi]]'nden sonra ikinci büyük parti oldu. Hitler'in oyları [[Katolik Kilisesi|Katoliklerden]] daha fazla [[Protestanlık|Protestan]]lardan, şehirlerden daha fazla kırsal bölge ve kasabalardan, işçilerden daha fazla orta ve üst kesimden geldi.
▲Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi 14 Eylül 1930 seçimlerinde ilk büyük seçim başarısını elde ederek parlamentoda bulunan milletvekili sayısını 12'den 107'ye çıkardı ve çoğunluğu sağladılar. Parti, 31 Temmuz 1932'de yapılan genel seçimlerde kendi çapında en büyük ikinci oy oranını elde etti. Seçim sonuçlarından yine parlamentoda çoğunluğu sağlayabilen bir parti çıkmamıştı. Toplam oyların % 37.4'ünü alan Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi, parlamentoda çoğunluğu sağlayamamakla birlikte en çok sandalye sayısına sahip partiydi. 1919'dan beri yıllar boyunca siyasal bir istikrar sağlanamıyordu, hükûmeti kurması için atanan başbakanların görev süresi birkaç ay veyahut 1 yıl sürüyordu. Siyasal istikrarsızlığı çözecek tek liderin Hitler olduğu sonucuna varan bazı milliyetçi önderler, onu denetleyebileceklerini düşünerek şansölye (başbakan) olmasında anlaştılar. Böylece Alman Cumhurbaşkanı [[Paul von Hindenburg]], 30 Ocak 1933 tarihinde [[Adolf Hitler|Hitler]]'i Reichskanzler (İmparatorluk Şansölyesi) olarak atadı. Birkaç ay sonra yapılan 5 Mart 1933 seçimlerinde ise Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi oyların % 43.9'unu aldı ve iktidarda kalmaları kesinleşti. Almanya'nın ikinci en büyük partisi % 18.3 oy oranı ile [[Almanya Sosyal Demokrat Partisi]], üçüncü parti ise % 12.3 oy oranı ile [[Almanya Komünist Partisi]] oldu.
<gallery widths="200" heights="200" perrow="4">
Satır 142 ⟶ 141:
Hitler, iktidara geldikten 1 yıl sonra, "[[Uzun Bıçaklar Gecesi]]" olarak isimlendirilecek olan 30 Haziran 1934'ü 1 Temmuz 1934'e bağlayan gece üst düzey [[Sturmabteilung|SA]] elemanlarının öldürülmesini emretti. Bu görevi [[SS]]'e bağlı askerler gerçekleştirdi. [[Ernst Röhm]] başta olmak üzere önemli pek çok SA yöneticisi öldürüldü. Hitler, SA'nın liderliğine ise [[Viktor Lutze]]'yi atadı. Bu olaydan sonra Hitler ordu üzerinde tam otorite kurmayı başarmış, önce Avrupa sonra da dünya fethi için güçlü bir Alman ordusu yaratma hazırlıklarına hız vermiştir.
[[Dosya:Bundesarchiv Bild 183-2006-0315-500, Berlin, Reichstagssitzung.jpg|thumb|sol|<div style="text-align: center;">1941'de [[Reichstag]]'da NSDAP'nin savaşla ilgili yaptığı toplantı.</div>]]
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi, Alman ekonomisinin ve halkın moralinin düzelmesi için devletçi bir politika izleyerek yeni iş imkanları yaratmaya başladı. İşçi örgütlenmesi üzerinde kontrol sağlandı: 2 Mayıs 1933'te tüm sendikalar kapatıldı ve 24 Ekim 1934'te işçi ve işverenlerin bir arada bulunup uzlaştığı [[korporatizm|korporatif]] [[Alman Emek Cephesi]] kuruldu. Alman halkının ekonomik durumu böylece zaman ilerledikçe düzeliyordu ama aynı zamanda ortamda bir kargaşa hakimdi. Nasyonal sosyalist yönetim toplum üzerinde etkin bir propaganda çalışması yürütüyor, [[Yahudiler]] ve [[Bolşevizm]] düşman addedilerek hedef gösteriliyordu. Alman halkının çoğu, nasyonal sosyalizmi büyük bir bağlılıkla benimsemişti ve halkın Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'ne verdiği destek giderek artıyordu. Öyle ki, o dönemin Alman gençlerinin %
Alman nasyonal sosyalistlerin aşağı ırk olarak niteledikleri Yahudiler ile siyasal karşıtlarını gönderdikleri ilk toplama kampı 1933'te Dachau'da kurulmuştu. Hitler'in emriyle aynı yıl Yahudilere karşı boykot başlatıldı. 1933'ten 1940'a kadar Almanya'da yaşayan Yahudiler tüm vatandaşlık haklarından men edildiler. 1939'a gelindiğinde Almanya'da altı toplama kampı vardı. 1938'deki [[Kristal Gece]]'den sonra, Yahudilere karşı ilk soykırım girişimi 1940'ta başladı. Almanlar işgal ettikleri bölgelerde aşağı ırk olarak niteledikleri Yahudilerin yanı sıra savaş tutsaklarını, boyunduruk altına aldıkları halkların içerisinde isyan eden sivilleri, komünistleri, sosyal demokratları buralarda kurdukları kamplarda topladılar. Aralarında Polonya'daki Auschwitz'in de bulunduğu bu kamplardaki tutsakları köle gibi çalıştırdılar. Özellikle Yahudiler ve Çingeneler, soylarını yok etmeyi hedefleyen nasyonal sosyalist rejim tarafından, toplu halde gaz odalarında öldürüldü ve cesetleri ölü yakma fırınlarında yakıldı.
=== II. Dünya Savaşı ve
[[Dosya:Bundesarchiv Bild 183-2000-0110-502, Einrücken von Kriegsfreiwilligen, Ritterkreuzträger.jpg|thumb|<div style="text-align: center;">Partinin gençlik kolu olan Hitler Gençliği örgütüne bağlı gönüllü askerler. (Kasım 1944)</div>]]
Parti, [[II. Dünya Savaşı]] boyunca [[Nazi Almanyası|Almanya]] içindeki faaliyetlerini hız kesmeden devam ettirdi. Savaşın sonuna kadar parti tarafından yapılan propagandalarla Alman halkı topyekün bir savaş için örgütlendi ve halkın büyük çoğunluğu savaşı destekledi. 1945'te Sovyet birliklerinin [[Berlin]]'e girmesiyle başkentin savunulmasında partiye bağlı [[SS]] birliklerinin ve [[Hitler Gençliği]] (''Hitlerjugend'') üyeleriyle [[Wehrmacht]]'a bağlı [[Volkssturm|Yurt Muhafızları]] (''Volkssturm'') üyelerinin büyük payı oldu. Nisan 1945'in sonlarına doğru Berlin'in düşmesi kesinleşti ve umutsuzluğun iyice artması üzerine [[Adolf Hitler]] intihar etti. Hitler'in intiharıyla birlikte [[Joseph Goebbels|Goebbels]] gibi önemli NSDAP liderleri de intihar etmiştir. Hitler intihar ettikten sonra parti başkanlığını birkaç günlüğüne özel sekreteri [[Martin Bormann]] sürdürmüş ancak o da intihar etmiştir.
Satır 156 ⟶ 153:
II. Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıkan nasyonal sosyalist hareketlere "[[neo-Nazizm]]" denmektedir. 1949'da [[Otto Ernst Remer]] tarafından [[Sosyalist Reich Partisi]] kuruldu ancak parti 1952 yılında [[Neo-Nazizm|neo-Nazi]] olduğu için kapatıldı. Sosyalist Reich Partisi'nden sonra onlarca siyasî parti daha kuruldu ancak ya kapatıldılar, ya da kendilerini feshettiler. Günümüz Almanya'sında neo-Nazi olduğu bilinen ve 1964'ten beri faaliyetlerini sürdüren [[Almanya Ulusal Demokratik Partisi|Ulusal Demokrat Parti]] (NPD) ile beraber birkaç ufak siyasî grup bulunmaktadır. Bu siyasî oluşumlar günümüz Almanya'sında fazla destek görmemekte ve hoş karşılanmamakta ise de, neo-Naziler siyasal varlıklarını sürdürmektedirler.
== Parti
{{ana|Nasyonal Sosyalist Program}}
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin resmî parti programı 24 Şubat 1920 tarihinde [[Adolf Hitler]] ve [[Anton Drexler]] tarafından yazılmış olan 25 maddeden oluşmaktaydı. Programın ilk 6 maddesi şöyledir:
Satır 168 ⟶ 165:
== Teşkilatlanma ==
=== Bölgesel
{{ana madde|Gauleiter}}
NSDAP, Almanya'nın tüm eyaletlerinde yerel birimler oluşturmuştu. Eyaletlerdeki ''Gauleiter'' (bölge yöneticisi) unvanına sahip yöneticiler, görevli oldukları eyaletteki parti teşkilatlanmasından ve propagandadan sorumlu olarak NSDAP'yi temsil ediyorlardı. Bölgesel idare uygulaması ilk olarak 1925'te partinin tüm Almanya genelinde daha düzenli bir teşkilatlanma içerisine girmesi için yürürlüğe kondu ve 1945'e kadar devam etti. Adolf Hitler, üst düzey bir parti mensubunu bölge yöneticisi olarak görevlendirmek veya görevden almakla yetkili olan tek kişiydi.
=== Parti
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin teşkilatlanma yapısı o dönemin diğer siyasî partilerine göre sıra dışı ve sıkı bir disipline sahipti. Parti üyeleri üniforma giyer ve asker gibi davranırdı. Ellerindeki parti bayraklarıyla büyük geçit törenleri yapar, bu sayede halkın dikkatini çekerlerdi. Halkın katılımıyla yapılan coşkulu propaganda törenlerinde binlerce kişi meydanları doldurur ve Hitler'in konuşmalarını dinlerdi. "[[Reichsparteitag]]" isimli bu törenler boyunca binalara NSDAP bayrakları ve flamaları asılır, üstünde üniforma ve başında miğfer bulunan yüzlerce, bazen de binlerce milis kuvveti sıraya girerek meydanlarda bulunurdu.
=== Alt
Partinin iki silahlı kanadı vardı. Bunlar: [[Sturmabteilung|SA]] ve [[SS]]'tir. SA (Taarruz Bölüğü, ''Sturmabteilung''), partinin ilk silahlı milis kuvvetiydi. Sarı ve kahverengi üniformalar giyerlerdi. 1920'li yılların başlarında parti toplantılarının komünistlerce basılmasını önleyip toplantıların başarıyla sürdürülmesi için görev yapan güvenlik teşkilatı olarak faaliyetlerini sürdüren bir örgüttü, daha sonraları nasyonal sosyalistlere muhalefet eden Yahudi-komünist kesimlerin baskı altına alınmasında önemli rol oynadılar. SA öyle büyük bir oluşumdu ki mevcutları 3.5 milyona kadar çıkmıştı ve sadece 100.000 kişiden oluşan [[Weimar Cumhuriyeti]]'ne bağlı resmî Alman ordusu [[Reichswehr]]'den kat kat fazlaydılar. Bu durumları onları ordudan da güçlü yapmıştı. SA'nın baş sorumlusu ve lideri [[Ernst Röhm]]'dür. Uzun bir süre boyunca bu görevi yürüten Röhm, [[Uzun Bıçaklar Gecesi]]'nde öldürülmüştür. Onun yerine SA liderliğine [[Viktor Lutze]] atanmıştır.
Satır 187 ⟶ 184:
</gallery>
<gallery widths="220" heights="220" perrow="
Dosya:Bundesarchiv Bild 102-14393, Ernst Röhm.jpg|SA'nın baş sorumlusu ve lideri [[Ernst Röhm]] (sağda), 1933.
Dosya:Bundesarchiv Bild 152-11-12, Dachau, Konzentrationslager, Besuch Himmlers.jpg|SS'in baş sorumlusu ve lideri [[Heinrich Himmler|Himmler]], Dachau'daki esir kampını ziyaret ediyor. (1936)
Dosya:NS-Frauenschaft.svg|NS-Frauenschaft amblemi
</gallery>
Silahlı milis kuvvetlerinin dışında partiye bağlı olan sivil ve yarı askerî yapıdaki alt kuruluşlar da vardı:
Satır 233 ⟶ 231:
</gallery>
== Parti
* [[Adolf Hitler]] (1889–1945)
* [[Ernst Röhm]] (1887–1934)
Satır 253 ⟶ 251:
== Galeri ==
<gallery>
▲
Resim:ParteiabzeichenGold.jpeg|Parti üyelik rozeti▼
Resim:Nsdap01.jpg|Üyelik kitapçığı
▲Resim:ParteiabzeichenGold.jpeg|Parti üyelik rozeti
Resim:Gauleiter 1937.svg|1937 tarihli Gauleiter amblemi
Resim:NSDAP Hoheitsfahne Verwaltungsbehörde 1930.svg|Parti yönetim ofislerinin sancağı
Satır 263 ⟶ 261:
Resim:DHM - NSDAP poster.jpg|Propaganda afişi
Resim:Hitler-Jugend (1933).jpg|Hitler Gençliği üyesi çocuklar
Resim:Bundesarchiv Bild 119-0289, München, Hitler bei Einweihung "Braunes Haus".jpg|1930'da Münih'teki "Braunes Haus"ta Hitler ve diğer partililer
Resim:Bundesarchiv Bild 183-R97782, Berlin, Wahlwerbung der NSDAP in.jpg|NSDAP seçim arabası
Resim:Bundesarchiv B 145 Bild-P046281, Berlin, Reichstagswahl, Wahlkampf der NSDAP.jpg|"''Kampf dem Marxismus''" afişi ve partililer
Resim:Plakette Reichsparteitag 1933.jpg|1933 tarihli Reichsparteitag için parti plaketi
</gallery>
== İlgili
* ''[[Horst-Wessel-Lied]]
* ''Wir sind das Heer vom Hakenkreuz: Kampflied der Nationalsozialisten'' (''Biz gamalı haçın birliğiyiz: Nasyonal sosyalistlerin mücadele şarkısı)'', 1922) [http://www.youtube.com/watch?v=ZPPKE8UUPLg Dinle]
| |||