Samsun: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Teacher0691 (mesaj | katkılar) düzeltme AWB ile |
k Teacher0691 tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, YBot tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. Etiket: Geri döndürme |
||
80. satır:
Yerleşim geçmişi MÖ 60.000 yılına dek uzanan Samsun'a yerleşen ilk topluluk MÖ 5000-3500 arasında buraya gelen [[Kaşkalar]]dır. Kaşkaların ardından [[Hititler|Hitit]] dönemini yaşayan şehir, MÖ 1182 ile MÖ 546 yılları arasında birkaç kez el değiştirmiş ve devamında [[Ahameniş İmparatorluğu|Pers]] hâkimiyetine girmiştir. Perslerin ardından [[Makedonya (antik krallık)|Makedonya]], [[Pontus Krallığı|Pontus]], [[Antik Roma|Roma]], [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] egemenliği gören Samsun, bunların ardından bir [[Ceneviz Cumhuriyeti|Ceneviz]] kolonisi haline gelmiştir. Bu dönemde [[Dânişmendliler Beyliği]] tarafından kuşatılan şehir alınamamış ve şehrin hemen yanına "Müslüman Samsun" adıyla yeni bir şehir kurulmuştur. [[I. Mehmed]] dönemine dek iki Samsun şehri de varlığını sürdürmüş, bu dönemde her iki şehir de [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]] topraklarına katılarak birleştirilmiştir. 1422-1428 yılları arasında Osmanlı hâkimiyetinden çıkan Samsun tekrar Osmanlı toprağı olmuş ve 1923 yılında [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|Türkiye Cumhuriyeti'nin ilânı]]na dek bu durumunu sürdürmüştür. Türkiye'nin kurulmasına dek uzanan ve 19 Mayıs 1919'da [[Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı]]yla başlayan sürecin başlangıç durağı olması nedeniyle özel bir konumu bulunan Samsun "19 Mayıs Kenti" olarak anılmakta ve [[19 Mayıs Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı]]'na ev sahipliği yapmaktadır.
9.725 km
Cumhuriyetin ilk yıllarında ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanan ilin topraklarının %47'lik kısmı hâlen tarım amaçlı kullanılmakta olup ekonomik etkinlik büyük oranda [[Samsun ekonomisi#Sanayi ve ticaret|ticaret ve sanayi]]ye dayalıdır. Tarım ve hayvancılığın ağırlığı ise giderek azalmaktadır. Karayollarıyla Karadeniz Bölgesi'ni [[İç Anadolu Bölgesi]] ve [[Doğu Anadolu Bölgesi]]'ne bağlayan Samsun aynı zamanda bir liman şehridir ve geniş hinterlandı ile bir lojistik noktasıdır. Samsun ve civarındaki gerek kamu sektörü gerek özel sektör yatırımları, başka illerden büyük bir nüfus göçünü teşvik etmiştir. 1927 yılındaki cumhuriyet döneminin ilk nüfus sayımından günümüze nüfusu %20,87 oranında artan ildeki en kalabalık ilçe [[İlkadım]], en seyrek ilçe ise [[Yakakent]]'tir.
90. satır:
== Etimoloji ==
[[Dosya:Monnaie en bronze, Pont Amisos, 85-65 BCE, revers.jpg|250px|küçükresim|Üzerinde [[Grekçe]] ΑΜΙΣΟΥ yazan ve yaklaşık MÖ 85-65 yıllarına tarihlenen [[Pontus Krallığı]] devri tunç sikkesi.]]
Şehrin [[Hititler]] döneminde Eneti adını taşıdığı düşünülmekteyse de buna dair kesin bir kanıt yoktur.<ref>{{kitap kaynağı|yazar=Homeros|yazarbağı=Homeros|diğerleri=A. Kadir, Azra Erhat, çev.|başlık=İlyada|basım=24|yıl=2008|yayıncı=Can Yayınları|yer=İstanbul|isbn=9789755103778|sayfa=116|alıntı=Erkek yürekli Pylaimenes komuta eder Paphlagonialılara, gelmişler yabankatırlarıyla ünlü Enetlerin yurdundan...}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Strabo, Geography, Book 12, chapter 3|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0198:book=12:chapter=3&highlight=eneti|yayıncı=tufts.edu|erişimtarihi=10 Ocak 2014|dil=İngilizce|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NLGjQQzG|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref>{{kdş|Strabon|2000|s=34}}{{Kdş|Kolağasıoğlu|Şirin|2016|s=4}} Yaklaşık MÖ 670 yılında [[Yunanlar|Greklerin]] kolonize ettiği bölgeye [[Perikles]]'in onuruna Peiraieus ({{Dil|grc|Πειραιεύς|dil_adı=e}}) adı verilmiş,{{kdş|Jones|1971|s=148}}<ref>{{dergi kaynağı|soyadı=Emir|ad=Osman|başlık=
1100'lerin ilk çeyreğinde [[Melik Gazi]] tarafından Amisos'un yanına yeni bir şehir kurulmuş ve Türk akıncıları yeni kurulan kente kendi aralarında "Amisos'un yanındaki şehir" anlamına gelen İsamisos adını vermişlerdir.{{kdş|Sarısakal|2002|s=12}} 1200'lerin ilk çeyreğinde [[Ceneviz Cumhuriyeti|Cenevizliler]]in yerleştiği Amisos çeşitli kaynaklara göre Amisum, Simissi, Sinuso, Semiso ad varyasyonlarıyla anılmıştır.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Ussher|ad=James|başlık=The Whole Works|yıl=1864|yayıncı=Hodges and Smith|sayfalar=564|soyadı2=Elrington|ad2=Charles Richard|yazarbağı=James Ussher|yazarbağı2=Charles Richard Elrington|dil=İngilizce|cilt=9}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Schiltberger|ad=Johannes|başlık=The Bondage and Travels of Johann Schiltberger|yıl=2013|yayıncı=Adegi Graphics|yer=Londra|isbn=9780543013989|yazarbağı=Johannes Schiltberger|editör=Karl Friedrich Neumann|bölüm=VIIII|dil=İngilizce}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Kurtoğlu|ad=Fevzi|başlık=Türk Bayrağı ve Ay Yıldız|yıl=1992|yayıncı=Türk Tarih Kurumu Yayınları|yer=Ankara|erişimtarihi=10 Ocak 2014|sayfa=54}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|soyadı=Danişmend|ad=Nazan|başlık=Anadolu Türk Bayrakları|dergi=Türklük|yıl=1939|sayı=1|erişimtarihi=10 Ocak 2014|sayfa=18-19}}</ref> Aynı dönemlerde şehrin ismi Türkler tarafından {{dil|ar|صاميسون}} şeklinde yazılmaya ve Samisun şeklinde söylenmeye başlamıştır.<ref>{{dergi kaynağı|soyadı=Dilcimen|ad=Kâzım|başlık=Samsun Kelimesi|dergi=19 Mayıs Samsun Halkevi Dergisi|yıl=1942|sayı=56|sayfa=18}}</ref> [[İbn Bîbî]]'nin ''[[el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye]]''sinde, [[Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî]]'nin kaleme aldığı ''[[Müsâmeretü'l-Ahbâr]]''{{'}}da<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Mahmud-i Aksarayî|ad=Kerimüddin|başlık=Müsameretü'l-Ahbar|sayfalar=183-206-293-302-306|dil=Osmanlı Türkçesi|yazarbağı=Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî}}</ref> ve erken dönem Osmanlı tarihçilerinden [[Şükrullah]]'ın ''[[Behcetü't Tevârîh]]''<ref>{{kitap kaynağı|başlık=Behcetü't Tevârîh|sayfalar=534-544|yazar=Şükrullah|dil=Osmanlı Türkçesi|yazarbağı=Şükrullah}}</ref> ile Nişancı Mehmed Paşa'nın ''Risâle-i Selâtîn-i Osmâniyye''<ref>{{dergi kaynağı|soyadı=Yinanç|ad=Mükrimin Halil|başlık=Millî Tarihimize Dair Bir Vesika|dergi=Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası|sayfa=97-103|yazarbağı=Mükrimin Halil Yinanç|yer=İstanbul|sayı=3|yıl=1913|dil=Osmanlı Türkçesi}}</ref> adlı eserlerinde kentin ismi Samisun şeklinde geçmektedir.
137. satır:
[[Dosya:Samsun Kalesi.PNG|thumb|sağ|250px|[[Dânişmendliler Beyliği|Dânişmendliler]] tarafından inşa edilen [[Samsun Kalesi]]'nden bir görünüm.]]
[[Malazgirt Meydan Muharebesi]] sonrasında Anadolu'ya giriş yapan Türk ailelerinden olan Dânişmendliler Orta Karadeniz'e doğru akınlar yapmaya başlamışlar<ref>{{tez kaynağı|soyadı=Demir|ad=Dilek|başlık=Danişmendli Sahasındaki Konar-Göçerler ve Faaliyetleri (XI.-XV.
Bir hafta sürdükten sonra 3 Temmuz 1243'te sonlanan [[Kösedağ Muharebesi]] sonucunda [[Moğol İmparatorluğu]]'na bağlı bir devlet hâline gelen Anadolu Selçuklu Devleti [[II. İzzeddin Keykâvus]], [[IV. Kılıç Arslan]] ve [[II. Alâeddin Keykubad]]'ın üçlü yönetimiyle yönetilmeye başlamıştır.{{kdş|Dilcimen|1940|s=17}} Samsun II. Alâeddin Keykubad'ın yönetim bölgesi içerisinde yer almış, onun ölümünden sonra ise bölge IV. Kılıç Arslan'a kalmıştır.{{kdş|Sarısakal|2002|s=22}} 1260 yılında Trabzon İmparatorluğu tarafından işgal edilen kent kısa süre içerisinde tekrar Türklerin hâkimiyetine girmiştir.{{kdş|Dilcimen|1940|s=18}} Bu dönemde Samsun, Canik mıntıkasının idaresi için Moğollarca görevlendirilen [[Mücîrüddin Emîrşah]]'a bağlı olan Nizâmüddîn Yahyâ ve yine ona bağlı olan Rükneddin Rahad tarafından idare edilmekteydi.{{kdş|Dilcimen|1940|s=18}} Moğolların en önemli limanlarından biri olan Samsun 14. yüzyılın ortalarında [[Eretna Beyliği]]'ne geçmiş, [[Alâeddin Eretna]]'nın ölümünden sonra başta [[Kubadoğulları Emirliği]] olmak üzere [[Canik beylikleri]] arasında sık sık el değiştirmiştir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun'un Türkler'in Eline Geçmesi|url=http://www.samsunkulturturizm.gov.tr/TR,59621/samsunun-turklerin-eline-gecmesi.html|yayıncı=samsunkulturturizm.gov.tr|erişimtarihi=11 Ocak 2014|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NLHeJyUi|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref> 1395 yılında [[Candaroğulları Beyliği]]'nin elinde bulunan Samsun kısa bir süreliğine [[Kadı Burhâneddin Devleti]] tarafından ele geçirilmiş, [[Kadı Burhâneddin]]'in ölümünün ardından 1398 yılında [[I. Bayezid]] Samsun'u Osmanlı topraklarına katmış ve Bulgar çarının oğlu [[İskender (Aleksandr Şişman)|İskender]]'i vali tayin etmiştir.{{kdş|Dilcimen|1940|s=36}}<ref>{{ansiklopedi kaynağı|soyadı=Yinanç|ad=Mükrimin Halil|ansiklopedi=İslâm Ansiklopedisi|başlık=Bayezid I|yıl=1979|yayıncı=Millî Eğitim Bakanlığı|cilt=2|yer=İstanbul|sayfalar=378}}</ref> Hristiyanların bulunduğu eski Samsun'a ise Ceneviz ile barış içerisinde bulunulması nedeniyle dokunulmamıştır.{{kdş|Uzunçarşılı|1988|s=298}}
1402'de I. Bayezid'in [[Ankara Muharebesi]]'nde [[Timur]]'a yenilmesi sonrası [[Fetret Devri]]'ne giren Osmanlı Devleti'nin zayıflığından yararlanan Kubadoğulları tekrar Samsun'da hâkimiyet kurmuşlardır.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı1=Öz|ad1=Mehmet|editör1-soyadı=Yılmaz|editör1-ad=Cevdet|başlık=Geçmişten Geleceğe Samsun|tarih=2006|yayıncı=Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları|yer=Samsun|cilt=1|isbn=9759229617|sayfalar=3-30|bölüm=XV.
[[Dosya:Canik Starboard.svg|250px|küçükresim|15. ve 16. yüzyıllarda [[Canik (sancak)|Canik]] sancağının idari bölünüşü.]]
Osmanlı egemenliğinde geçen 15, 16 ve 17. yüzyıllarda önemsiz bir iskele kentine dönüşen Samsun, bu dönemlerde çevre bataklıklarda imâl edilen kendir ve halatlar ile savaşlarda orduya erzak yardımı yapması dışında unutulmuş bir kent görünümündeydi.{{kdş|Altaylı|1967|s=22}}<ref>{{kitap kaynağı |soyadı1=Ertaş |ad1=Mehmet Yaşar |başlık=Sultanın Ordusu: 1715 Mora Seferi'nde Organizasyon ve Lojistik |tarih=2018 |yayıncı=Kronik Kitap |yer=İstanbul |isbn=9789752430532 |sayfa=252 |basım=2}}</ref> Bu nedenle de birçok kez eşkıya saldırılarına maruz kalmıştır.{{kdş|Sarısakal|2002|s=23}} [[Küçük Kaynarca Antlaşması]] ile [[Kırım Hanlığı]] Osmanlı İmparatorluğu'nun elinden çıkınca Karadeniz'deki Osmanlı hâkimiyeti son bulduğundan şehrin ticareti de iyice gerilemiştir.{{kdş|Yolalıcı|1998|s=13}} Şehir bu dönemde [[Trabzon Eyaleti|Trabzon eyaleti]]ne bağlanmıştır.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Baykara|ad=Tuncer|başlık=Anadolu'nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I: Anadolu'nun İdari Taksimatı|yıl=1988|yayıncı=Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü|yer=Ankara|isbn=9754560072|sayfalar=117|yazarbağı=Tuncer Baykara}}</ref> Osmanlı devrindeki en zor zamanlarını 17. yüzyılda yaşayan şehir, [[III. Mehmed]]'in saltanatı sırasında [[Kazaklar (Slav)|Kazaklar]]ın saldırısına uğramış, büyük zarar görmüştür.{{kdş|Sarısakal|2002|s=23}} Zamanla halkın kenti terk etmesiyle Samsun nüfusu 1642 ve 1643 yıllarında köy düzeyine kadar inmiştir.{{Kdş|Yurt Ansiklopedisi|1981|s=6560}}
19. yüzyıl ortalarından itibaren Samsun, tütün ekiminin yaygınlaşması ve buharlı gemi ticaretinin Karadeniz'de de başlaması ile tekrar gelişmeye başlamıştır.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı1=Kodaman|ad1=Bayram|başlık=İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (1-3 Haziran 1998, Samsun)|tarih=1990|yayıncı=Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü|yer=Samsun|sayfa=92-97|cilt=5|bölüm=XVIII.
Bir Helen imparatorluğu kurma ülküsünü güden [[Megali İdea]]'nın somutlaştırılması yolunda verilen mücadele nüfusunun neredeyse yarısını Rumların oluşturduğu Samsun'da da verilmiş olup buna ilk defa Amasya Metropoliti [[Germanos Karavangelis]]'in 1908'de örgütlediği Rum çetelerinin faaliyetleriyle birlikte rastlanmaktadır.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Karpat|ad=Kemal|başlık=Osmanlı Nüfusu (1830-1914): Demografik ve Sosyal Özellikleri|yıl=2003|yayıncı=Tarih Vakfı Yurt Yayınları|yer=İstanbul|isbn=975333169X|yazarbağı=Kemal Karpat|sayfa=311|diğerleri=Bahar Tırnakcı, çev.}}</ref> Rumlar Megali İdea yolunda yalnızca silahlı mücadeleye girişmemiş, ekonomik alanda da çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Ekonomik açıdan şehrin güçlü tarafı olan Rumlar, dönemin Samsun Şehremini [[Papasoğlu Yorgaki Efendi]]'nin de desteğiyle çeşitli yollarla Türklerin elindeki tütün tarlalarına el koymuş, satın almış ya da tefecilik yoluyla ele geçirmişlerdir.<ref>{{haber kaynağı|gazete=Aks-ı Sâdâ|tarih=25 Ağustos 1908|sayfa=4|dil=Osmanlı Türkçesi|başlıkyok=evet}}</ref> [[I. Dünya Savaşı]] sırasında Osmanlı İmparatorluğu'nun hasmı olan [[Rus İmparatorluğu]] 28 Mayıs ve 10 Haziran 1915'te Karadeniz kıyısındaki diğer Osmanlı liman kentleriyle birlikte Samsun'u da bombalamıştır. 1916 yılında tekrar saldıran Ruslar bu sefer [[Samsun Limanı]]'nı hedef almış, 25 Mayıs 1917 tarihinde de [[Romanya Krallığı]]'na ait uçaklar kent üzerinde denetim uçuşları yapmışlardır.{{kdş|Akçakayalıoğlu|1976|s=331}}{{kdş|Akçakayalıoğlu|1976|s=364}} Rus bombardımanlarıyla geçen yıllarda Rum çetelerinin faaliyeti azalsa da tamamen durmamıştır.
162. satır:
Cumhuriyetle birlikte il olan Samsun il merkezi hâricinde [[Bafra]], [[Çarşamba, Samsun|Çarşamba]], [[Havza, Samsun|Havza]], [[Terme]] ile [[Vezirköprü]] olmak üzere beş farklı ilçeye bölünmüştür.<ref>{{web kaynağı|başlık=İl ve İlçe Kuruluş Tarihleri|url=http://www.illeridaresi.gov.tr/kurumlar/illeridaresi.gov.tr/İstatistiki%20Bilgiler/İl%20İdaresi%20ve%20Mülki%20Bölümler/TARİH(1).pdf|yayıncı=illeridaresi.gov.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=http://www.webcitation.org/709iqLT5i|arşivtarihi=14 Haziran 2018|sayfa=72}}</ref> Cumhuriyet öncesinde de var olan bu idari birimler dışında ilk olarak 1 Haziran 1928 tarihinde [[Ladik]]'in ilçe yapılmasıyla<ref>{{Web kaynağı | başlık = On kaza teşkiline dair kanun | url = http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc006/kanuntbmmc006/kanuntbmmc00601282.pdf | yayıncı = tbmm.gov.tr | erişimtarihi = 4 Şubat 2014 | tarih = 24 Mayıs 1928 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160427172514/https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc006/kanuntbmmc006/kanuntbmmc00601282.pdf | arşivtarihi = 27 Nisan 2016}}</ref> Samsun'daki ilçe sayısı altıya yükselmiş; 1934'te [[Kavak, Samsun|Kavak]],<ref>{{Web kaynağı | başlık =Yeniden beş kaza teşkiline ve iki vali muavinliği ihdasına ve Maliye, Dahiliye vekâletlerile Tapu ve kadastro umum müdürlüğü kadro cetvellerinde tadilât yapılmasına dair kanun| url = http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc013/kanuntbmmc013/kanuntbmmc01302529.pdf | yayıncı = tbmm.gov.tr | erişimtarihi = 4 Şubat 2014 | tarih = 28 Haziran 1934 |arşivurl=http://web.archive.org/web/20160427183625/https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc013/kanuntbmmc013/kanuntbmmc01302529.pdf | arşivtarihi = 27 Nisan 2016}}</ref> 1944'te de [[Alaçam]]<ref>{{Web kaynağı | başlık = Yeniden 16 kaza teşkiline ve 3656 sayılı kanuna bağlı cetvel ile 1944 mali yılı Muvazenei Umumiye Kanununa bağlı (D) ve (L) işaretli cetvellerde değişiklik yapılmasına dair kanun | url = http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc026/kanuntbmmc026/kanuntbmmc02604642.pdf | yayıncı = tbmm.gov.tr | erişimtarihi = 4 Şubat 2014 | tarih = 2 Ağustos 1944 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160427224615/https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc026/kanuntbmmc026/kanuntbmmc02604642.pdf | arşivtarihi = 27 Nisan 2016}}</ref> ilçelerinin kurulmasıyla şehirdeki toplam ilçe sayısı sekiz olmuştur. 19 Haziran 1983 tarihinde kabul edilen 3392 numaralı kanun ile de [[Salıpazarı]], [[Asarcık]], [[19 Mayıs, Samsun|Ondokuzmayıs]] ve [[Tekkeköy]] ilçeleri kurulmuştur.<ref>{{Web kaynağı | başlık = 103 İLÇE KURULMASI HAKKINDA KANUN | url = http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3392.pdf | yayıncı = mevzuat.gov.tr | erişimtarihi = 12 Ocak 2014 | tarih = 19 Haziran 1987 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20140315184505/http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3392.pdf | arşivtarihi = 15 Mart 2014}}</ref> 9 Mayıs 1990'da kabul edilen 3644 numaralı kanunla ise [[Ayvacık, Samsun|Ayvacık]] ve [[Yakakent]] adında iki ilçe daha kurulmuştur.<ref>{{Web kaynağı | başlık = 130 İLÇE KURULMASI HAKKINDA KANUN | url = http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3644.pdf | yayıncı = mevzuat.gov.tr | erişimtarihi = 12 Ocak 2014 | tarih = 9 Mayıs 1990 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160304192058/http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3644.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016}}</ref> 2 Eylül 1993 tarihinde kabul edilen 504 numaralı kanun hükmünde kararname ile [[büyükşehir belediyesi]] kapsamına alınan Samsun'un merkez ilçesi de büyükşehir ilçesi statüsü almıştır.<ref>{{Web kaynağı | başlık = YEDİ İLDE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KURULMASI HAKKINDA KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME | url = http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/4.5.504.pdf | yayıncı = mevzuat.gov.tr | erişimtarihi = 12 Ocak 2014 | tarih = 2 Eylül 1993 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160304132936/http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/4.5.504.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016}}</ref> 6 Mart 2008'de 5747 numaralı kanun ile Atakent, Kurupelit, Altınkum, Çatalçam ve Taflan beldelerinin birleşerek Atakum beldesine katılmasıyla [[Atakum]]; Gazi ve Yeşilkent beldelerinin İlkadım'a katılmasıyla [[İlkadım]] adında bir ilçe kurulması ve [[Canik]] beldesinin de ilçe yapılması karara bağlanmıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ SINIRLARI İÇERİSİNDE İLÇE KURULMASI VE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASI HAKKINDA KANUN|url=http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5747.html|yayıncı=tbmm.gov.tr|erişimtarihi=4 Şubat 2014|tarih=6 Mart 2008|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NLI05zlQ|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ SINIRLARI İÇERİSİNDE İLÇE KURULMASI VE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASI HAKKINDA KANUN | url = http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5747.pdf | yayıncı = mevzuat.gov.tr | erişimtarihi = 12 Ocak 2014 | tarih = 6 Mart 2008 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160304192538/http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5747.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016}}</ref> Bu değişiklik ile büyükşehir ilçeleri Atakum, İlkadım, Canik, Tekkeköy olarak belirlenmiştir. 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile de [[2014 Türkiye yerel seçimleri]]nin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları ile eşitlenmiş, merkez ilçe kavramı kaldırılmıştır.<ref>{{haber kaynağı |başlık=On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun |eser=T.C. Resmî Gazete |sayı=28489 |tarih=6 Aralık 2012 |sayfalar=1-85}}</ref> İlçelerin ardından gelen alt idari birim mahalle olup mevcûden il genelindeki 17 ilçeye bağlı olarak toplam 1.247 mahalle bulunmaktadır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Türkiye Mülki İdare Bölümleri Envanteri|url=https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx|yayıncı=e-icisleri.gov.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|biçim=Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır|arşivengeli=evet}}</ref>
Cumhuriyetin ilk yıllarından 1950'li yıllara kadar demiryolu atılımı yapılan Samsun'da bu yıllarda karayolu ağına öncelik verilmeye başlanmıştır. 1928'de elektrik santralinin hizmete başladığı şehrin merkezî su şebekesine kavuşması 1929 yılını bulmuş, ilk doğalgaz ise 2005 yılında verilmiştir.<ref>{{tez kaynağı|soyadı=Özdemir|ad=Naziye|başlık=Türkiye’de elektriğin tarihsel gelişimi (1900-1938)|tip=Yüksek lisans|yıl=2011|yayıncı=Ankara Üniversitesi|yer=Ankara|sayfa=123}}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = CUMHURİYET DÖNEMİNDE
== Coğrafi yapı ve konum ==
{{Ana madde|Samsun coğrafyası}}
Samsun, [[Karadeniz Bölgesi]]'nin Orta Karadeniz Bölümü içerisindeki Canik Dağları Yöresi'nde yer almaktadır.<ref>{{web kaynağı|başlık=DSİ 7. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ /
İlin toplam yüzölçümü 9.725 [[Kilometrekare|km
[[Dosya:Kunduz ormanı 4.JPG|250px|küçükresim|[[Vezirköprü]]'deki [[akçaağaç]], [[gürgen]], [[kayın]], [[Sarıçam (bitki)|sarıçam]] gibi farklı ağaç örtülerinin bulunduğu [[Kunduz Dağları]]ndan bir görünüm.]]
Bitki örtüsü ve biyolojik çeşitlilik açısından zengin bir yapıya sahip olan Samsun'daki kuş varlığı da [[kuş bilimi]] açısından uluslararası öneme sahiptir.{{kdş|Seçilmiş Göstergelerle Samsun|2014|s=XIII}} Çoğunlukla dağlık ve ormanlık bir yapıya sahip olması nedeniyle ilin bitki örtüsünün önemli bir kısmı ağaçlardan oluşmaktadır.{{kdş|Seçilmiş Göstergelerle Samsun|2014|s=XIII}} Ovalık yerlerde orman örtüsü yok denecek kadar az olmasına karşın Alaçam, Ayvacık, Çarşamba, Kavak, Vezirköprü ve [[Samsun Kent Ormanı]]'nı barındıran [[19 Mayıs, Samsun|19 Mayıs]] önemli bir orman kesimine sahiptir.{{kdş|Seçilmiş Göstergelerle Samsun|2014|s=XIII}}<ref>{{web kaynağı |başlık=Kent Ormanları |url=https://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/Yayinlar/Kent%20Ormanlar%C4%B1.pdf |yayıncı=ogm.gov.tr |erişimtarihi=19 Ağustos 2018 |arşivURL=http://web.archive.org/web/20180819100507/https://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/Yayinlar/Kent%20Ormanlar%C4%B1.pdf|arşivtarihi=19 Ağustos 2018}}</ref> İl coğrafyasının %62'sine tekabül eden 586.283 [[Hektar|ha]]'lık kısımsa ormansız alan olup normal orman olarak kategorilendirilen 317.653 ha'lık kısım %31, bozuk ormanlardan oluşan 71.168 ha'lık kısım ise %7'lik bir alanı kaplamaktadır.<ref>{{web kaynağı |başlık=Orman varlığımız: Samsun |url=https://www.ogm.gov.tr/Lists/Orman%20varlmz/DispForm.aspx?ID=55&ContentTypeId=0x01003EE3700B53E8B64B8D07228D5B7B1F3E |yayıncı=ogm.gov.tr |erişimtarihi=19 Ağustos 2018 |arşivURL=https://archive.is/7KBpu |arşivtarihi=19 Ağustos 2018 |tarih=6 Haziran 2018}}</ref>
174. satır:
İlin Karadeniz kıyıları düzlük olup güney yönüne uzanan iç kesimleri fazla yüksek olmayan sıradağlar ile sarılmış durumdadır.{{kdş|Seçilmiş Göstergelerle Samsun|2014|s=XII}} Ünye-Çarşamba kesiminde doğu-batı, Samsun-Bafra kesiminde doğu-güney ve batı-kuzeybatı yönünü takip eden dağ sıralarından [[Canik Dağları]] ilin doğu tarafında, [[Çangal Dağları]] ise batı tarafında yer almaktadır.{{kdş|Seçilmiş Göstergelerle Samsun|2014|s=XII}} Ladik'in Amasya sınırında bulunan ve zengin ormanlık alanları bulunan [[Akdağ (Samsun)|Akdağ]] ise 2062 [[Metre|m]]'lik yüksekliği ile Samsun'un en yüksek dağıdır.{{kdş|Seçilmiş Göstergelerle Samsun|2014|s=XII}}
[[Kuzey Anadolu Fay Hattı]]'nın kuzey ve güneyindeki iki farklı tektonik ünite üzerinde yer alan Samsun'un büyük kısmı Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın yanı sıra Erikli Fay Hattı'nın da etkisiyle birinci ilâ üçüncü derece tehlike skalasında yer almaktadır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun deprem haritası|url=http://www.deprem.gov.tr/sarbis/depbolge/samsun.gif|yayıncı=deprem.gov.tr|erişimtarihi=12 Şubat 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140212122642/http://www.deprem.gov.tr/sarbis/depbolge/samsun.gif|arşivtarihi=12 Şubat 2014}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun İlinin Deprem Riski ve Alınabilecek Önlemler|url=http://www.omu.edu.tr/samsun-ilinin-deprem-riski-ve-alinabilecek-onlemler-9948-html|yayıncı=omu.edu.tr|erişimtarihi=12 Şubat 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140212122655/http://www.omu.edu.tr/samsun-ilinin-deprem-riski-ve-alinabilecek-onlemler-9948-html|arşivtarihi=12 Şubat 2014}}</ref> Özellikle güney bölgeleri birinci derece riskli durumda olan ilin kuzey uçlarında ikinci ile üçüncü derece bölgeler bulunmasına karşın değişen fay hatları nedeniyle bu bölgelerin de birinci dereceye kayacağı<ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun birinci derece deprem bölgesi!|url=http://www.ntvmsnbc.com/id/25011166/|yayıncı=ntvmsnbc.com|erişimtarihi=12 Şubat 2014|tarih=16 Ekim 2009|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NLIpJXdl|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref> ve geçmişte de depremler yaşayan<ref name=s'dad>{{Web kaynağı | başlık =
2013 yılında Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından dönemin büyükşehir ilçeleri olan Atakum, Canik, İlkadım ve Tekkeköy kapsamında hazırlanan Samsun Hava Kalitesi Değerlendirme Raporu'na göre ısınma amacıyla kullanılan yakıtlardan, sanayide kullanılan hammaddelerden ve motorlu araçların yarattığı kirlilik nedeniyle açığa çıkan [[azot oksit]], [[kükürt dioksit]] ve [[partikül]]ler Samsun'un en önemli hava kirliliği sorununu teşkil etmektedir.<ref name=shkdr>{{web kaynağı|başlık=
Samsun iklimi şehrin konumu ve coğrafyası dolayısıyla sahil ve iç kesimlerde değişiklik göstermektedir.{{kdş|Geçmişten Günümüze Kültür Değerleriyle Samsun|1997|s=39}} [[Köppen iklim sınıflandırması]]na göre cfa türünde [[ılıman dönencealtı iklimi]] görülen ilin tipik [[Türkiye'de Karadeniz iklimi|Karadeniz iklimi]]nin yaşandığı sahil şeridinde yaz ayları çok sıcak ve nemli, kışlar ise ılık-serin geçmekte; buna karşın Akdağ ve Canik Dağlarının etkisiyle [[karasal iklim]]e sahip olan iç kesimlerde kışlar soğuk, yağmurlu ve kar yağışlı, yazlar ise serin geçmektedir.<ref name=sifda>{{Web kaynağı | başlık = Samsun İlinin Fiziki Durumu ve Avantajları | url = http://samsuntarim.gov.tr/yayinlar/kitap/kitap_pdf/samsun_ilinin_fiziki_durumu_ve_avantajlari.pdf | yayıncı = samsuntarim.gov.tr | erişimtarihi = 4 Şubat 2014|yıl=2007|arşivurl=http://web.archive.org/web/20140315174409/http://samsuntarim.gov.tr/yayinlar/kitap/kitap_pdf/samsun_ilinin_fiziki_durumu_ve_avantajlari.pdf | arşivtarihi = 15 Mart 2014}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Köppen İklim Sınıflandırmasına Göre Türkiye İklimi|url=https://www.mgm.gov.tr/FILES/iklim/iklim_siniflandirmalari/koppen.pdf|yayıncı=mgm.gov.tr|erişimtarihi=12 Ağustos 2018|arşivURL=https://archive.is/cXDmR|arşivtarihi=12 Ağustos 2018}}</ref> [[Meteoroloji Genel Müdürlüğü]]nün 1929-2017 yılları arasındaki ölçüm değerlerine göre Samsun'un yıllık sıcaklık ortalaması 14.5 [[Santigrat|°C]] olup ölçülen en yüksek sıcaklık 15 Ağustos 1938 günü kayda geçen 39.0 °C, en düşük sıcaklık ise 9 Şubat 1929 günü kayda geçen -9.8 °C'dir.<ref>{{web kaynağı|başlık=İllere Ait Mevsim Normalleri - Samsun|url=https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=undefined&m=
{{İklim bilgi kutusu
224. satır:
|}}
Sınırlı maden çeşitliliği ve rezervine sahip olan Samsun genelinde yatakları bulunan [[çinko]], [[kurşun]], [[manganez]], [[tuğla]], [[kireç taşı]], doğal taş ve [[kiremit]] endüstriyel hammadde olarak çıkarılmaktadır.<ref name=simvek>{{Web kaynağı | başlık =
Samsun'da önemli derecede su varlığı taşıyan [[Terme Çayı]], [[Mert Irmağı]], [[Kürtün Çayı]], [[Miliç Irmağı]], [[Tersakan Çayı]], Karaboğaz Deresi, Akçay, [[Uluçay]], Esenli, İncesu, Hızırilyas ve Ballıca dereleri bulunmakla birlikte Yeşilırmak ve Kızılırmak ilin asıl su zenginliğini oluşturmaktadır.{{kdş|Seçilmiş Göstergelerle Samsun|2014|s=XIII}}<ref>{{Web kaynağı | başlık =
== Demografi ==
232. satır:
Samsun nüfusuna dair saptamalar Osmanlı devrinden itibaren vergi mükelleflerinin ve miktarının tespit edilebilmesi amacıyla tutulan tapu tahrir defterlerine dayanılarak yapılabilmektedir.<ref name=odnsvbsikt>{{dergi kaynağı|ad1=Mehmet|soyadı1=Güneş|başlık=Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili|dergi=Gazi Akademik Bakış|tarih=Kış 2014|cilt=8|sayı=15|sayfalar=221-240|yayıncı=Ankara Stratejik Araştırmalar Vakfı|issn=1307-9778}}</ref> Ancak bu defterlerde yalnızca erkek hane reisi ve erkek çocukların kaydı tutulduğundan kesin bir veri elde edilememekte olup yaklaşık nüfus tahminleri yapılabilmektedir.<ref name=odnsvbsikt/> Bu tahminlere göre 1485'te 70-80 bin bandında olan şehir nüfusu 1520'de 67-76 bin seviyesine inmiş, 56 yıl sonra ise Anadolu'daki diğer yerleşimlere paralel olarak 110-125 bin bandına çıkmıştır.<ref name=csndbd>{{dergi kaynağı|ad1=Nedim|soyadı1=İpek|başlık=Canik Sancağı'nın Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme|dergi=Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi|yıl=1999|cilt=12|sayı=1|sayfalar=35-51|yayıncı=Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi|issn=1300-302X}}</ref> 1831 yılında tamamlanan [[1831 Osmanlı İmparatorluğu nüfus sayımı|ilk nüfus sayımı]]nda da yine kadınlar sayılmamış, [[1893 Osmanlı İmparatorluğu nüfus sayımı]]na kadın, çocuk ve yaşlıların da nüfus bilgilerine dâhil edilmesiyle ilk kesin veriler elde edilmiştir.<ref name=odnsvbsikt/> 1831'de 55.743 erkek nüfusu bulunan Samsun 1869'da 182.154, 1901'de 323.758, 1914'te ise 393.292 kişiye ulaşmıştır.<ref name=csndbd/> Nüfusun özellikle 19. yüzyılda hızla artmasının en önemli sebebi Rusya'nın politikaları sonucu Balkanlar, Kafkasya ve Kırım'da meskûn halkın Anadolu içlerine göç etmeye zorlanmalarıdır.<ref name=kkbvdkgskma>Kafkas, Kırım, Balkan ve Doğu Karadeniz göçleri, [[Samsun Kent Müzesi]] arşivi</ref> Bu dönemde hem iskân noktası hem de Karadeniz yoluyla Anadolu içlerine geçiş kapısı olarak işlev gören Samsun 1912'de 4 bin Rumelili göçmen almış, I. Dünya Savaşı sırasında Rusların Trabzon'u ele geçirmeleriyle ise buradan gelen göçmen sayısı 100 bini aşmıştır.<ref name=kkbvdkgskma/> Cumhuriyet döneminde [[Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi|mübadele]] ile 22.668 Rum'un Yunanistan'a gönderildiği, 32.290 mübadilinse iskân edildiği Samsun'da yapılan [[1927 Türkiye nüfus sayımı|ilk nüfus sayımı]]na göre değişen idari sınırların da etkisiyle yaşayan kişi sayısı önceki sayımlardan daha az, 274.065 kişi çıkmıştır.<ref name=csndbd/><ref name=kkbvdkgskma/>
2018 sayımına göre 1.335.716 kişilik nüfusuyla Samsun, Karadeniz Bölgesi'nin en kalabalık ikinci ili olan [[Trabzon]]'dan 527.813 kişi daha kalabalıktır ve bölgenin en kalabalık ilidir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Türkiye'nin nüfusu 82 milyonu geçti|url=https://tr.sputniknews.com/turkiye/201902011037421590-turkiye-yeni-nufus-belli-oldu/|yayıncı=sputniknews.com|erişimtarihi=27 Şubat 2019|arşivURL=https://archive.is/sU1jy|arşivtarihi=27 Şubat 2019|tarih=1 Şubat 2019}}</ref> En fazla nüfusa sahip olan ilçesi 332.230 kişiyle [[İlkadım]] olup ardından 202.618 kişi ile [[Atakum]] ve 142.210 kişi ile [[Bafra]] ve 138.840 kişi ile [[Çarşamba, Samsun|Çarşamba]] gelmektedir.<ref name=sn137o>{{web kaynağı|başlık=Samsun nüfusu 1 milyon 335 bin 716 oldu|url=https://www.yenisafak.com/ekonomi/samsun-nufusu-1-milyon-335-bin-716-oldu-3444383|yayıncı=yenisafak.com|erişimtarihi=27 Şubat 2019|arşivURL=https://archive.is/RcXDR|arşivtarihi=27 Şubat 2019|tarih=1 Şubat 2019}}</ref> En az nüfusa sahip olan ilçesi ise 8.864 kişilik nüfusu ile [[Yakakent]]'tir.<ref name=sn137o/> 2018 yılında 48.543 göç veren Samsun buna karşın 53.228 göç almış, %3,5 net iç göç hızı ile 4.685 kişi il nüfusuna eklenmiştir.<ref>{{web kaynağı|başlık=İllerin aldığı göç, verdiği göç, net göç ve net göç hızı, 2008-2018|url=http://tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=163|yayıncı=tuik.gov.tr|erişimtarihi=27 Şubat 2019|arşivURL=https://web.archive.org/web/20180613182220if_/http://tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=163|arşivtarihi=27 Şubat 2019}}</ref> Samsun'un en fazla göç verdiği il 8.263 kişi ile İstanbul olurken en fazla göç aldığı il ise 15.794 kişi ile yine İstanbul olmuştur.<ref name=adnkss>{{web kaynağı|başlık=Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları|url=https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95|yayıncı=biruni.tuik.gov.tr|erişimtarihi=27 Şubat 2019|biçim=Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır|arşivengelli=evet}}</ref> Yine 2017 yılında 16.807 kişinin doğduğu şehirde 8.700 kişi ölmüş, net nüfus artışı 8.107 kişi olmuştur. Yıllık ortalama nüfus artış hızı ‰13,1 ile Türkiye ortalamasının üzerinde olan Samsun nüfusunun 2023 yılında 1.389.725 olacağı öngörülmektedir.<ref>{{web kaynağı|başlık=İllere göre il/ilçe merkezi, belde/köy nüfusu ve yıllık nüfus artış hızı, 2016, 2017|url=http://www.tuik.gov.tr/HbGetir.do?id=27587&tb_id=1|yayıncı=tuik.gov.tr|erişimtarihi=25 Haziran 2018|arşivengelli=evet|tarih=1 Şubat 2018}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=İllere Göre Nüfus ve Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızları|url=http://tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1634|yayıncı=tuik.gov.tr|erişimtarihi=12 Haziran 2018|arşivURL=https://web.archive.org/web/20180612132842if_/http://tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1634|arşivtarihi=12 Haziran 2018}}</ref> Sahip olduğu 9.725 [[Kilometrekare|km
Şehir sakinlerinin konut, sağlık, eğitim, altyapı, sosyal yaşam gibi farklı değişkenlere bağlı olarak hesaplanan yaşam memnuniyeti oranı %61 olup yaşam endeksinde aldığı 0,5746 puan ile Samsunlular Türkiye genelinde 33. sırada bulunmaktadır.<ref name=iyegdtuik/><ref name=iyeisvedtuik/>
245. satır:
İl genelinde ikisi Tekkeköy, diğerleri ise Bafra, Çarşamba, Havza ve Kavak sınırları içerisinde olmakla beraber altı organize sanayi bölgesi bulunmaktadır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun İlinde Bulunan Organize Sanayi Bölgeleri|url=https://osbbs.sanayi.gov.tr/citydetails.aspx?dataID=245|yayıncı=osbbs.sanayi.gov.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/7EjXU|arşivtarihi=14 Haziran 2018}}</ref> Bu bölgelerdeki 160 işletmede toplam 6.246, diğer küçük [[Sanayi sitesi|sanayi siteleri]]nde ise 6.430
işyerinde 21.956 çalışan bulunmaktadır.<ref name=8isdr>{{web kaynağı|başlık=81 İl Sanayi Durum Raporu (2016)|url=https://sgm.sanayi.gov.tr/Handlers/DokumanGetHandler.ashx?dokumanId=3a70ca53-cc87-483f-969f-cd62c3fd3019|yayıncı=sgm.sanayi.gov.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivengelli=evet}}</ref> Sanayi kuruluşlarının dışında şehirde 1995 yılında faaliyete başlayan bir de serbest ticaret bölgesi yer almaktadır.<ref>{{Web kaynağı | soyadı = Dikici | ad = Ali | başlık = TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ | url = http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2011125_alison.pdf | yayıncı = orsam.org.tr | erişimtarihi = 31 Ocak 2014 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160304194414/http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2011125_alison.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun Serbest Bölgesi|url=http://www.sasbas.com/sasbaspages.asp?cat=2|yayıncı=sasbas.com|erişimtarihi=31 Ocak 2014|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NLJKNUR8|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref> [[Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı|Ticaret Bakanlığı]]nın 2017 verilerine göre Samsun Serbest Ticaret Bölgesinin yıllık ticaret hacmi [[Amerikan doları|$]]81.829 olup<ref>{{web kaynağı|başlık=SERBEST BÖLGELER
Konvansiyonel üretimin yanı sıra teknoloji üslerine de sahip olan ilde [[Ondokuz Mayıs Üniversitesi]]nin öncülüğünde kurulan [[Samsun Teknopark]] ile Samsun Büyükşehir Belediyesinin öncülüğünde kurulan İŞGEM öne çıkan [[araştırma ve geliştirme]] ile [[iş geliştirme merkezi|iş geliştirme merkezleri]]dir.<ref name=srar>{{web kaynağı|başlık=Samsun Rekabet Analizi Raporu|url=http://www.oka.org.tr/Documents/SamsunRekabetAnaliziRaporu.pdf|yayıncı=oka.org.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://web.archive.org/web/20180614133258/http://www.oka.org.tr/Documents/SamsunRekabetAnaliziRaporu.pdf|arşivtarihi=14 Haziran 2018}}</ref> Samsun Teknopark'ta 41 firma bulurken bunların büyük kısmı yazılım alanında faaliyet göstermekte olup Türkiye'nin en başarılı ilk üç iş geliştirme merkezinden biri olan İŞGEM'deki 26 firmanın ise %50'si sağlık sektörüne yönelik imalat yapmaktadır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Hakkımızda|url=https://www.samsunteknopark.com/tr/hakkimizda|yayıncı=samsunteknopark.com|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://web.archive.org/web/20180614143743/https://www.samsunteknopark.com/tr/hakkimizda|arşivtarihi=14 Haziran 2018}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun Sabek İŞGEM, en başarılı ilk 3 arasında|url=http://www.milliyet.com.tr/samsun-sabek-isgem-en-basarili-ilk-3-samsun-yerelhaber-1595293/|yayıncı=milliyet.com.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/gSuiz|arşivtarihi=14 Haziran 2018|tarih=13 Ekim 2016}}</ref> 2017 yılında 35 [[patent]], 26 [[faydalı model]] başvurusunun yapıldığı<ref>{{web kaynağı|başlık=Patent Başvurularının İllere Göre Dağılımı|url=http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/istatistik/patent/Patent_basvuru_illere_gore_dagilim.xls|yayıncı=turkpatent.gov.tr|erişimtarihi=3 Temmuz 2018|arşivURL=https://web.archive.org/web/20180703110836/http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/istatistik/patent/Patent_basvuru_illere_gore_dagilim.xls|arşivtarihi=3 Temmuz 2018}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Faydalı Model Başvurularının İllere Göre Dağılımı|url=http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/istatistik/patent/FM_basvuru_illere_gore_dagilim.xls|yayıncı=turkpatent.gov.tr|erişimtarihi=3 Temmuz 2018|arşivURL=https://web.archive.org/web/20180703111202/http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/istatistik/patent/FM_basvuru_illere_gore_dagilim.xls|arşivtarihi=3 Temmuz 2018}}</ref> Samsun bu alanlarda Türkiye'de 18 ve 16. sırada gelmektedir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Patent Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralanması|url=http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/istatistik/patent/p_bsv.xls|yayıncı=turkpatent.gov.tr|erişimtarihi=3 Temmuz 2018|arşivURL=https://web.archive.org/web/20180703111543if_/http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/istatistik/patent/p_bsv.xls|arşivtarihi=3 Temmuz 2018}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Faydalı Model Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralanması|url=http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/istatistik/patent/fm_bsv.xls|yayıncı=turkpatent.gov.tr|erişimtarihi=3 Temmuz 2018|arşivURL=https://web.archive.org/web/20180703111713if_/http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/istatistik/patent/fm_bsv.xls|arşivtarihi=3 Temmuz 2018}}</ref>
251. satır:
2016'da $589.775.777 ithalata karşı $367.591.710 ihracat yapılan Samsun'un dış ticaret hacmi $957.367.487 seviyesinde gerçekleşmiş, ihracatın %19,52'lik kısmının yapıldığı Hollanda en önemli dış ticaret pazarı olmuştur.<ref name=8isdr/> İthalatta ise Rusya %43,18'lik oran ile başı çekmiştir.<ref name=8isdr/> $81.119.000 ile Samsun'un ihracat şampiyonu Sampa Otomotiv kendi sektöründe 41. Türkiye'de ise 180. sırada yer almaktadır.<ref>{{web kaynağı|soyadı1=Atik|ad1=Gülsüm|başlık=Samsun'dan 6 artı 3 şampiyon çıktı|url=https://www.gazetegercek.com.tr/samsun-dan-6-arti-3-sampiyon-cikti/71608/|yayıncı=gazetegercek.com.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/MElB1|arşivtarihi=14 Haziran 2018|tarih=13 Haziran 2018}}</ref> 2011 yılından bu yana [[Avrupa Birliği]] ile ortak proje kapsamında sağlık ekipmanları, mobilya ve işlenmiş gıda alanlarında kümelenme çalışmalarının yürütüldüğü Samsun, [[Tuttlingen]] ve [[Sialkot]] birlikte cerrahi el aletleri üretiminde dünyanın önemli kümelenme merkezlerinden biri olarak gösterilmektedir.<ref name=8isdr/> Hâlihazırda Türkiye'de faaliyet gösteren 183 cerrahi el aleti üreticisi firmanın 37'si Samsun'da bulunmakta olup 1956 yılında Anadolu'daki ilk ilaç fabrikası olarak kurulan Samsun merkezli [[Adeka]] da hâlen faaliyettedir.<ref name=8isdr/>
Son yıllarda yapılan yatırımlarla birlikte enerji kaynaklarının Türkiye'ye giriş kapılarından biri durumuna gelen Samsun zengin enerji kaynaklarına yakınlığı ve uluslararası ticari ilişkileriyle çok yönlü bir merkez görünümdedir.<ref name=8isdr/> Samsun, 2003'te açılan [[Mavi Akım]] ile birlikte Rusya doğalgazının Türkiye'ye giriş ve dağıtım noktası olmuş olup Çin, Güney Afrika gibi ülkelerden ithal edilen kömürler de Karadeniz, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerine Samsun'dan gitmektedir.<ref name=8isdr/> Günümüzde yaygın olarak kullanılan doğalgaz ve [[sıvılaştırılmış petrol gazı]] ile çalışan cihazlarda yapılan ufak değişikliklerle değerlendirilebilen [[biyogaz]] üretimi Samsun'da ciddi potansiyel taşımaktadır.<ref name=t8byer>{{web kaynağı|başlık=TR 83 BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU|url=http://oka.org.tr/Documents/TR83%20BÖLGESİ%20YENİLENEBİLİR%20ENERJİ%20RAPORU.pdf|yayıncı=oka.org.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/leNxj|arşivtarihi=14 Haziran 2018}}</ref> Çevre ve sağlık sorunlarının kaynaklarından biri olan [[organik atık]]ların enerjiye çevrilerek artı değer olarak kullanılabilmesiyle öne çıkan biyogaz günümüzde atıkların bekletilip [[gübre]] olarak ya da [[tezek]] hâline getirilerek daha verimsiz bir enerji kaynağı olarak kullanılmasına bağlı olarak potansiyeli oranında değerlendirilememektedir.<ref name=t8byer/> Organik atıkların anında kullanılarak yüksek enerji değerine sahip bir yakıt olarak değerlendirilmesini mümkün kılan biyogaz bu mânâda tezekten daha avantajlı olmakla birlikte biyogaz üretiminden arta kalan ürünlerin gübre olarak kullanılması mümkün olduğundan bu alanda da bir avantaj sağlamaktadır.<ref name=t8byer/> Toplam biyogaz potansiyeli 45.472.025,55 m
== Folklor ==
311. satır:
Amisos Tepesi'nin yamacında oluşturulan [[Amazon Adası]]'nda Amazon Heykeli, Amazon kanalı, suni kayak pisti, balık restaurantları ve piknik sahaları yer almaktadır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Amazon Adası ve Kanal|url=http://www.kultur.samsun.bel.tr/Mekanlar/amazon_adasi.htm|yayıncı=samsun.bel.tr|erişimtarihi=5 Şubat 2014|arşivurl=http://archive.is/MAdiV|arşivtarihi=5 Şubat 2014}}</ref> Ayrıca Amazon Adası'nda [[Amazon Köyü]] adıyla bir köy oluşturulmuş ve temsili Amazon balmumu heykelleri, kabartmaları, günlük eşyaları yerleştirilmiştir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Amazon Köyü|url=http://www.kultur.samsun.bel.tr/Mekanlar/amazon_Koyu.htm|yayıncı=samsun.bel.tr|erişimtarihi=5 Şubat 2014|arşivurl=http://archive.is/v16Vs|arşivtarihi=5 Şubat 2014}}</ref> Yine Amazon Adası'nda yer alan Amazon Heykeli'nin sağ ve sol taraflarına Anadolu Aslanları adı verilen iki heykel yerleştirilmiştir. Heykellerin içerisinde asansör olup aslanların ağız kısmına çıkılabilmekte ve Amazon Adası yüksekten izlenebilmektedir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Anadolu Aslanları|url=http://www.kultur.samsun.bel.tr/Mekanlar/Anadolu_Aslanlari.htm|yayıncı=samsun.bel.tr|erişimtarihi=5 Şubat 2014|arşivurl=http://archive.is/BnTMy|arşivtarihi=5 Şubat 2014}}</ref>
1941'de ilk kez kazılmaya başlanan ve 1977 yılında sit alanı ilân edilen Tekkeköy Mağaralarında da son yıllarda turizm ekonomisine kazandırılması amacıyla çalışmalar yapılmış<ref>{{web kaynağı|başlık=Tekkeköy Mağaraları Çevre Düzenlemesi|url=http://www.tekkekoy.bel.tr/projelerimiz-detay.asp?ContentId=36|yayıncı=tekkekoy.bel.tr|erişimtarihi=6 Şubat 2014|arşivurl=http://archive.is/3S69n|arşivtarihi=6 Şubat 2014}}</ref> ve 2013 yaz sezonunda [[Tekkeköy Mağaraları Arkeoloji Vadisi]] şeklinde adlandırılarak ziyaretçilere açılmıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Tekkeköy Mağaraları'ndaki Çalışmaların Sonuna Gelindi|url=http://www.haberler.com/tekkekoy-magaralari-ndaki-calismalarin-sonuna-4435572-haberi/|yayıncı=haberler.com|erişimtarihi=6 Şubat 2014|arşivurl=http://archive.is/j6IZo|arşivtarihi=6 Şubat 2014|tarih=17 Mart 2013}}</ref> Turizme açıldıktan sonra Fransız arkeologların da dikkatini çeken<ref name=tdmai>{{web kaynağı|başlık=Taş Devri mağaralarını arkeologlar inceleyecek|url=http://www.sabah.com.tr/Turizm/2013/06/21/tas-devri-magaralarini-arkeologlar-inceleyecek|yayıncı=sabah.com.tr|erişimtarihi=6 Şubat 2014|tarih=21 Haziran 2013|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NLJj1FlO|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref> mağaralardaki yerleşim geçmişi MÖ 60000'e dek uzanmakta ve [[Eski Taş Çağı]] ile Bakır Çağı yerleşimlerine rastlanmaktadır.<ref name=kiiytk>{{web kaynağı|başlık=Karadeniz'deki ilk insan yerleşkesi turizme kazandırılıyor|url=http://www.sabah.com.tr/Turizm/2013/04/27/karadenizdeki-ilk-insan-yerleskesi-turizme-kazandiriliyor|yayıncı=sabah.com.tr|erişimtarihi=6 Şubat 2014|tarih=27 Nisan 2013|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NLJkq2VR|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref> 360.000 m
==== Müzeler ====
326. satır:
| caption3 = [[Onur Anıtı]] ve önünde hatıra fotoğrafı çekilen turist kafilesi.
}}
Kültür turizminin en önemli yapı taşlarından olan müzelerin Samsun'daki ilk örneği 1930'lu yıllarda açılan Samsun Müzesi'dir. Arkeolojik eserlerin sergilendiği bu müze daha sonraları [[Samsun Arkeoloji ve Etnografya Müzesi]]ne yerini bırakmıştır.<ref name=smm>{{web kaynağı|başlık=Samsun Müzesi Müdürlüğü|url=http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,43923/samsun-muzesi-mudurlugu.html|erişimtarihi=5 Şubat 2014|arşivurl=http://archive.is/MntJz|arşivtarihi=5 Şubat 2014}}</ref> Günümüzde [[23 Nisan Ortaokulu (Samsun)|23 Nisan Ortaokulu]]nun bulunduğu alanda yer alan müze binası terk edilerek 1976 yılında Samsun Valiliği yanındaki yeni binasının inşasına başlanmış ve 1981 yılında burada faaliyete geçmiştir.<ref name=smm/> Bakır Çağı, İlk Tunç Çağı, Hitit, Helenistik ve Roma dönemlerine ait eserlerin sergilendiği müzenin en değerli değerli koleksiyonu [[Karun Hazinesi]]'nden sonra Türkiye'deki en değerli koleksiyon olan [[Amisos Hazinesi]]'dir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Amisos hazinesin görkemi|url=http://www.bkg.com.tr/museum/41/Samsun%20Arkeoloji%20ve%20Etnografya%20M%C3%BCzesi/|yayıncı=bkg.com.tr|erişimtarihi=11 Mart 2014|arşivurl=http://www.webcitation.org/6O0Hjk4LI|arşivtarihi=11 Mart 2014}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Müzeler|url=http://www.samsunkulturturizm.gov.tr/TR,59859/muzeler.html|yayıncı=samsunkulturturizm.gov.tr|erişimtarihi=5 Şubat 2014|arşivurl=http://archive.is/sHoj1|arşivtarihi=5 Şubat 2014}}</ref> Zamanla ihtiyaçlara cevap verememeye başlayan müze envanterindeki eserlerin sergilenemeden depoda bekletilmeleri nedeniyle bu müze binası da 2016 yılında ziyaretçilere kapatılarak yeni bina inşa edilmeye başlanmıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun Arkeoloji ve Etnografya Müzesi'nin Ziyarete Kapatılması|url=http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,152415/samsun-arkeoloji-ve-etnografya-muzesinin-ziyarete-kapat-.html|yayıncı=kulturvarliklari.gov.tr|erişimtarihi=28 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/iBufv|arşivtarihi=28 Haziran 2018}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Yeni müze inşaatı hızla yükseliyor|url=http://www.hurriyet.com.tr/yeni-muze-insaati-hizla-yukseliyor-40777365|yayıncı=hurriyet.com.tr|erişimtarihi=28 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/tn0O8|arşivtarihi=28 Haziran 2018|tarih=19 Mart 2018}}</ref> Müzenin kuruluşundan itibaren üçüncü binası olacak yeni sergi alanı 18 bin eseri aynı anda teşhir edilebilecek büyüklükte ve Türkiye'nin en modern müzelerinden biri tasarlanmış olup XVI. [[Ulusal Mimarlık Ödülleri]]nde proje dalında ödüle layık bulunmuştur.<ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun'da Yapılan Müzeye Mimari Ödül|url=http://www.yapi.com.tr/haberler/samsunda-yapilan-muzeye-mimari-odul_165115.html|yayıncı=yapi.com.tr|erişimtarihi=28 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/EZLKo|arşivtarihi=28 Haziran 2018|tarih=20 Nisan 2018}}</ref> Hâlen inşa aşamasında olan yeni müzenin Şubat 2019'da tamamlanması hedeflenmektedir.<ref>{{web kaynağı|başlık=MÜZE
Samsun'da açılan ikinci müze olan 19 Mayıs Müzesi, Mustafa Kemal'in 19-25 Mayıs 1919 tarihleri arasında Samsun'da kaldığı ve daha sonraki üç ziyaretinde de kullandığı binanın ikinci katının düzenlenerek 5 Ekim 1940'ta ziyarete açılmasıyla hizmet vermeye başlamıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun Gazi Müzesi|url=http://www.samsev.org.tr/samsun-tarihi-eserleri/samsun-gazi-muzesi/|yayıncı=samsev.org.tr|erişimtarihi=30 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/FGtSA|arşivtarihi=30 Haziran 2018}}</ref> Odanın özgün şekliyle teşhir edildiği müze 1968'de ziyarete açılan ve Mustafa Kemal'e ait 114 eşyanın sergilendiği Atatürk Müzesi ile birleştirilerek [[Gazi Müzesi]] adını almış olup 1998 yılından bu yana bu şekliyle hizmet vermektedir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Gazi Müzesi|url=https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/samsun/gezilecekyer/gazi-muzesi|yayıncı=kulturportali.gov.tr|erişimtarihi=30 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/81tZD|arşivtarihi=30 Haziran 2018|tarih=13 Mart 2013}}</ref> [[Havza Atatürk Evi]] de yine Mustafa Kemal'in Samsun'u ilk ziyaretinden sonra geçtiği Havza'da kaldığı otelin 1994 yılında müze olarak açılması ile oluşmuştur.<ref name=havzaae>{{web kaynağı|başlık=Havza Atatürk Evi|url=http://www.havza.gov.tr/havza-ataturk-evi|yayıncı=havza.gov.tr|erişimtarihi=30 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/H9tPL|arşivtarihi=30 Haziran 2018|tarih=20 Şubat 2014}}</ref> Bina müze olarak açılmadan önce ise Mustafa Kemal'in çalışma odası olarak kullandığı oda 1920'li yıllarda binayı satın alan Havza Kaymakamlığı tarafından Gazi Odası adıyla düzenlenerek ziyarete açık tutulmuştur.<ref name=havzaae/> 26 Haziran 2006 tarihinde ziyaretçilere açılan ve Tekkeköy'ün ilk müzesi olan [[Tekkeköy Atatürk Evi]] de ildeki bir diğer [[Atatürk müzesi]] olup [[Atatürk Evi Müzesi (Selanik)|Atatürk'ün Selanik'te doğduğu ev]]in birebir kopyası olarak inşa edilmiş, dekorasyonu da bu doğrultuda yapılmıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Atatürk Evi|url=http://www.tekkekoy.bel.tr/ataturk-evi.asp|yayıncı=tekkekoy.bel.tr|erişimtarihi=11 Mart 2014|arşivurl=http://www.webcitation.org/6O0Foaku4|arşivtarihi=11 Mart 2014}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=
Millî Mücadele'nin başlangıç noktası olan Samsun'da 1999 yılında projesine başlanılan Bandırma Vapuru Müzesi orijinal vapurun boyutlarına sadık kalınarak tekrar inşa edilmesiyle oluşmuş ve 2003 yılında ziyarete açılmıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Bandırma Vapuru"nun Yeniden İnşaa Edilmesi|url=http://www.kultur.samsun.bel.tr/bandirma_site/bandirmaturkce/tarihce/yapimi.htm|yayıncı=samsun.bel.tr|erişimtarihi=5 Şubat 2014|arşivurl=http://archive.is/dkqKS|arşivtarihi=5 Şubat 2014}}</ref> 2005-2008 yıllarında ise müzede ve çevresinde yenileme çalışmaları yapılarak açık hava müzesi olarak yeniden düzenlenmiş ve [[Bandırma Vapuru ve Millî Mücadele Parkı Açık Hava Müzesi]] adını almıştır.<ref name=2ysvsbbd>{{web kaynağı|başlık=2005 yılı sonrası ve Samsun Büyükşehir Belediyesi Dönemi|url=http://www.kultur.samsun.bel.tr/bandirma_site/bandirmaturkce/tarihce/belediye.htm|yayıncı=samsun.bel.tr|erişimtarihi=5 Şubat 2014|arşivurl=http://archive.is/kC3PJ|arşivtarihi=5 Şubat 2014}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Bandırma Vapuru Ve Müzesi Projesi|url=http://www.samsun.bel.tr/proje-detay.asp?SayfaId=23|yayıncı=samsun.bel.tr|erişimtarihi=5 Şubat 2014|arşivurl=http://archive.is/iEr8S|arşivtarihi=5 Şubat 2014}}</ref> Müzede Mustafa Kemal ile onunla Samsun'a gelen silah arkadaşları ve mürettebatın balmumu heykellerinin yanı sıra Mustafa Kemal'e ait bazı eşyalar sergilenmektedir.<ref name=2ysvsbbd/> Millî Mücadele Parkı'nda ise ise Millî Kurtuluş Anıtı ile birlikte Millî Mücadele panoraması ve Samsunlu şehitler levhası gibi bilgilendirici yapılar yer almaktadır.<ref name=2ysvsbbd/> İldeki Millî Mücadele odaklı bir diğer müze olan [[Kuva-i Milliye Müzesi]], Samsun'da karargâh olarak kullanılan binanın restore edilmesi ile 2016 yılında ziyarete açılmış olup balmumu heykeller ile yapılan canlandırmaları içermekte ve sinevizyon gösterileri ile Millî Mücadele'ye dair bilgi verilmektedir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Milli Mücadele'nin gizli karargahı Kuvay-ı Milliye Müzesi oldu|url=http://www.milliyet.com.tr/milli-mucadele-nin-gizli-karargahi-kuvay-samsun-yerelhaber-1603819/|yayıncı=milliyet.com.tr|erişimtarihi=30 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/9MPRd|arşivtarihi=30 Haziran 2018|tarih=19 Ekim 2016}}</ref> 2018'de tamamlanan [[Panorama 1919 Müzesi]]yse bir gösterim merkezi olarak tasarlanmış dijital ve diagromik iki bölümden oluşmaktadır.<ref name=91mbab>{{web kaynağı|başlık=Panorama 1919 Müzesi Bitti, Açılışı Bekleniyor|url=https://www.samsun.bel.tr/haber-detay.asp?haber=3989-panorama-1919-muzesi-bitti-acilisi-bekleniyor|yayıncı=samsun.bel.tr|erişimtarihi=30 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/NpYhz|arşivtarihi=30 Haziran 2018|tarih=12 Ocak 2017}}</ref> Türkiye'nin en büyük yağlı boya tablosunu bulunduran müzede gösterimlerin haricinde balmumu heykeller ile yapılan canlandırmalar yer almaktadır.<ref name=91mbab/>
Bu müzelere ek olarak [[Tarihi Kentler Birliği]] Jüri Özel Ödüllü [[Samsun Kent Müzesi]], Türkiye'nin ilk imitasyon müzesi [[Tekkeköy Mağaraları Arkeoloji Vadisi Müze Evi]], Türkiye'nin ilk tütün müzesi [[Bafra Tütün Müzesi]], dünyanın en büyük üçüncü oyuncak müzesi [[Canik Oyuncak Müzesi]], Türkiye'nin ilk doğal oyuncak müzesi [[Ekolojik Oyuncak Müzesi]], [[Alaçam Mübadele Müzesi]], [[Dönüşüm Müzesi]], [[Bafra Arkeoloji ve Etnografya Müzesi]] ve [[Yaşar Doğu Anı Evi Müzesi]]ne ev sahipliği yapan<ref>{{web kaynağı|başlık=
Müzelerin hâricinde özellikle ilin simgesi hâline gelen [[Onur Anıtı]] başta olmak üzere [[İlkadım Anıtı]], [[Saathane Meydanı]] gibi tarihî noktalar da turistik olarak değerlendirilmektedir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Onur Anıtı|url=https://www.samsun.bel.tr/samsun-altdetay.asp?samsun=2-onur-aniti|yayıncı=samsun.bel.tr|erişimtarihi=5 Ağustos 2018|arşivURL=https://archive.is/X3Kkn|arşivtarihi=5 Ağustos 2018|tarih=14 Temmuz 2015}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=İlkadım Anıtı'nda Atatürk ve yeniden doğuş tasvirleri|url=https://www.haberturk.com/samsun-haberleri/61540528-ilkadim-anitinda-ataturk-ve-yeniden-dogus-tasvirleri|yayıncı=haberturk.com|erişimtarihi=5 Ağustos 2018|arşivURL=https://archive.is/NLB04|arşivtarihi=5 Ağustos 2018|tarih=14 Haziran 2018}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=SAATHANE AÇIK HAVA MÜZESİ OLACAK|url=http://www.milliyet.com.tr/saathane-acik-hava-muzesi-olacak-samsun-yerelhaber-1067742/|yayıncı=milliyet.com.tr|erişimtarihi=5 Ağustos 2018|arşivURL=https://archive.is/JTG2E|arşivtarihi=5 Ağustos 2018|tarih=17 Kasım 2015}}</ref>
359. satır:
=== Sinema ===
[[Dosya:Boduroğlu Sineması.png|250px|küçükresim|sağ|Samsun'daki ilk sinema salonu olan Boduroğlu Sineması.]]
Samsun'daki ilk fotoğraf çekimleri [[Yıldız Albümleri]]nin hazırlandığı dönemde yapılmış, film gösterimleriyse gezici [[sinematograf]]lar aracılığıyla 1909 yılında gerçekleşmiştir.<ref>Samsun'un ilk fotoğrafları, [[Samsun Kent Müzesi]] arşivi</ref><ref name=sstskma>Samsun sinema tarihi, [[Samsun Kent Müzesi]] arşivi</ref> Şehrin ilk sinema salonu ise 1910 yılında açılan Boduroğlu Sineması'dır.<ref name=sarısakalzaferbodur>{{Web kaynağı | soyadı = Sarısakal | ad = Baki | başlık =
1932 yılında eski adı Boduroğlu Sineması olan Zafer Sinemasında Samsun tarihinin ilk sesli filmi gösterilmiştir.<ref name=sarısakalzaferbodur/> Zamanla sessiz film gösteren sinema salonları müşteri kaybetmiş ve Zafer Sineması şehrin tek salonu haline gelmiştir.<ref name=sarısakalzaferbodur/> 1950'li yıllardan itibaren ise Samsun Halkevi desteğiyle Ferhan, Sümer, Renkli, Kent, Konak ve Selçuk sinemaları açılmıştır.<ref name=sstskma/> 1957 yılında yazlık sinema olarak açılan 1.600 koltuk kapasiteli Yıldız Sineması zamanla şehrin popüler salonu olmayı başarmış ve 1962 yılında da 1.200 kişilik kapalı sinema salonuyla hizmet vermeye başlamıştır.<ref name=sstskma/> Aynı dönemde 800 koltuklu Emek Sineması da şehrin bir diğer gözde salonu durumundaydı.<ref name=sstskma/> 1970'lerde [[Yeşilçam seks furyası]]nın etkisine, 1980'li yıllarda televizyonun yaygınlaşmasına bağlı olarak sinemalar eski popülerliğini yitirmiş ve salonlar kapanmaya başlamış, 1990'lı yıllarla birlikte ise daha az kapasiteli salonlar açılmaya başlamıştır.{{kdş|Geçmişten Günümüze Kültür Değerleriyle Samsun|1997|s=185}} Buna bağlı olarak zaman içerisinde il genelindeki 40'a kadar yükselen salon sayısı 5'e kadar düşmüştür.{{kdş|Geçmişten Günümüze Kültür Değerleriyle Samsun|1997|s=185}}
369. satır:
Samsun'da yapılan kazılarda [[Dionysos|Dionisos]] masklarının bulunması tiyatro kültürünün antik dönemlere dek uzandığını göstermekte olup klasik dönemdeki anlayış [[kukla]], [[meddah]], [[Karagöz ve Hacivat]], [[orta oyunu]] gibi geleneksel seyirlik oyunlara yöneliktir.<ref name=açavçyhdiref/>{{kdş|Geçmişten Günümüze Kültür Değerleriyle Samsun|1997|s=179}} Şehirde modern tiyatroya geçiş İkinci Meşrutiyet ve cumhuriyetin ilk yıllarındaki iki farklı evrede ivme göstermiştir.{{kdş|Geçmişten Günümüze Kültür Değerleriyle Samsun|1997|s=179}}
Samsun'da açılan ilk tiyatro binası Ermeni Kulübü olup 1883 yılında kurulan Ermeni Tiyatrosu burada gösterilerini sergilemekteydi.<ref name=stitarskm>Samsun'da tiyatro sahneleri ve toplulukları, [[Samsun Kent Müzesi]] arşivi</ref> Aynı dönemde gezici kumpanyalar ve topluluklar da Samsun'da temsil vermekteydi.<ref name=stitarskm/> Şehrin ikinci tiyatrosu ise 1907'de Nemlizâde Hamdi Bey tarafından yaptırılan ve [[Ahmet Fehim]]'in de performans sergilediği bin kişilik Meşrutiyet Tiyatrosu'dur.{{kdş|Geçmişten Günümüze Kültür Değerleriyle Samsun|1997|s=179}}<ref>{{Web kaynağı | soyadı = Sarısakal | ad = Baki | başlık =
Günümüzde il genelinde 2009'da açılan [[Samsun Devlet Tiyatrosu]]nun yanı sıra özel kuruluşlar olan Düşevi Oyuncuları Tiyatrosu, Küçükler Kukla Tiyatrosu, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tiyatro Kulübü, Samsun Tiyatro Temaşa, Samsun Sanat Tiyatrosu, Samsun Seyir Tiyatrosu, Samsun Söz Tiyatrosu, Tiyatro Amisos ve Tiyatro Tiyatro faal olarak gösterilerini sürdürmektedir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun Devlet Tiyatrosu|url=http://www.devtiyatro.gov.tr/programlar-sehirler-samsun.html|yayıncı=devtiyatro.gov.tr|erişimtarihi=5 Şubat 2014|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NLK65ghH|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Tiyatrolar|url=http://www.samsunkulturturizm.gov.tr/TR,172682/tiyatrolar.html|yayıncı=samsunkulturturizm.gov.tr|erişimtarihi=30 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/x5SiJ|arşivtarihi=30 Haziran 2018}}</ref> Bu tiyatrolardaki toplam koltuk kapasitesi 2.119 olup 2017 yılı verilerine göre 167 gösterimde perdelenen 60 yerli 12 yabancı eser için toplam 45.585 bilet satılmıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Tiyatro istatistikleri|url=http://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=105&locale=tr|yayıncı=tuik.gov.tr|erişimtarihi=30 Haziran 2018|arşivengelli=evet|biçim=Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır}}</ref> Ayrıca 2015'te kurulan Karadeniz'in tek tiyatro okulu Canik Tiyatro Okulu ve ilk kez 2017'de düzenlenen Canik Tiyatro Festivali de ildeki tiyatroya dair diğer aktivitelerdir.<ref>{{web kaynağı |soyadı1=Kılıç |ad1=Yunus |başlık=Haydi Samsunlular Tiyatro Okulu'na |url=https://www.hedefhalk.com/haber/haydi-samsunlulartiyatro-okuluna-1479369 |yayıncı=hedefhalk.com |erişimtarihi=2 Eylül 2018 |arşivURL=https://archive.is/UGo0n |arşivtarihi=2 Eylül 2018 |tarih=1 Eylül 2018}}</ref><ref>{{web kaynağı |başlık=Canik Tiyatro Festivali büyüledi |url=http://www.hurriyet.com.tr/canik-tiyatro-festivali-buyuledi-40787231 |yayıncı=hurriyet.com.tr |erişimtarihi=2 Eylül 2018 |arşivURL=http://web.archive.org/web/20180902082359/http://www.hurriyet.com.tr/canik-tiyatro-festivali-buyuledi-40787231 |arşivtarihi=2 Eylül 2018 |tarih=28 Mart 2018}}</ref>
380. satır:
Samsun'da ayrıca [[yüzme]], [[yelken]], [[atletizm]], [[tenis]], [[jimnastik]] ve [[eskrim]] kulüpleri de bulunmaktaydı. Su sporlarında bölgenin öncüsü olan Samsun'da, Samsun İdman Yurdu kurduğu yüzme takımıyla Karadeniz Bölgesi'nde bir ilke imza atmıştı.<ref name=sstskm/> Bunu 1930'lu yıllarda Samsun Belediyesinin düzenlediği atletizm ve denizcilik yarışmaları izlemiştir. Yüzme ve [[sutopu]] yarışmalarının yapıldığı Samsun'da 1933 yılında Samsun Su Sporu Kulübü, 1961'de ise Samsun Yelken Kulübü kurulmuştur.<ref name=sstskm/>
[[Dosya:ODTÜ Ragbi vs Samsun 1919 Ragbi, 9 Mart 2014.jpg|250px|küçükresim|[[Orta Doğu Teknik Üniversitesi (erkek ragbi takımı)|Orta Doğu Teknik Üniversitesi]] ve [[1919 Samsun Ragbi SK|1919 Samsun Ragbi]] takımları arasında 9 Mart 2014 tarihinde gerçekleşen mücadeleden bir enstantane.]]
Günümüzde çeşitli ulusal ve uluslararası şampiyonalara ev sahipliği yapan<ref>{{web kaynağı|başlık=
Samsun'da [[satranç]], güreş, [[golf]], [[taekwondo]], [[binicilik]], [[briç]], futbol, [[okçuluk]], [[kayak]], [[bilardo]] gibi çeşitli spor branşlarında binlerce lisanslı sporcu bulunmakta<ref name=ssss>{{Web kaynağı | başlık = GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ
== Siyaset ==
408. satır:
Samsun'da basılıp yayınlanan ilk gazete Sıtkı Avni Bey'in sahibi olduğu ve 2 Ağustos 1908'de [[:wikisource:tr:İhtiyaç|İhtiyaç]] başlıklı manifestosuyla yayın hayatına başlayan ''Aks-ı Sâdâ''{{'}}dır.{{kdş|Sarısakal|2003|s=17}} Cumartesi ve salı günleri çıkan gazete 20 paradan satılıyor olup başyazarlığını İbnü'l Hilmi İsmail yapmaktaydı.{{kdş|Sarısakal|2003|s=17}} [[İttihat ve Terakki]]ye yakınlığı ile bilinen gazete 1908, 1912 ve 1914 yıllarındaki [[Meclis-i Mebûsan]] seçimlerinde İttihat ve Terakki adaylarına yönelik propagandasıyla öne çıkmıştır.{{kdş|Duman|2015|s=27}}{{kdş|Duman|2015|s=28}} Sıtkı Avni Bey'in ölümüyle birlikte 7 Mayıs 1918 tarihindeki 1022. sayısı ile yayın hayatına ara veren gazete kardeşi Şefik Avni Bey'in devralmasıyla 20 Ocak 1920 tarihinde yeniden yayınlanmaya başlamış, Millî Mücadele yanlısı bir tutum izlemiştir.<ref>{{web kaynağı|soyadı1=Sarısakal|ad1=Baki|başlık=Samsun'da Çıkan İlk Türkçe Gazete: Aks-ı Sadâ (Anadolu Sesleri)|url=http://www.bakisarisakal.com/aksiseda.pdf|yayıncı=bakisarisakal.com|erişimtarihi=3 Temmuz 2018|arşivURL=http://www.webcitation.org/70cvAEHji|arşivtarihi=3 Temmuz 2018}}</ref> 1949 yılına kadar Şefik Avni Bey'in idaresinde çıkan gazete gayrimenkulleriyle birlikte maddi sorunlar nedeniyle satılmış, yeni sahipleri gazeteyi çıkarmamış ve ''Aks-ı Sâdâ''{{'}}nın yayın hayatı 41 yılın sonunda nihayete ermiştir.{{kdş|Sarısakal|2003|s=31}}
1909 yılında Rumca yayın yapan ''Pontos'', ''Ortodoksia'', ''Eko tu Pontos'', ''Anhor'' ve ''Fos'' gazeteleri yayına başlamış; 1910 yılında ''Aks-ı Sâdâ''{{'}}nın ardından yayınlanmaya başlayan ''Nevzâd'' şehirde basılan ikinci Türk gazetesi olmuş, aynı yıl ''Aks-ı Sâdâ''{{'}}ya rakip olarak ''Doğru Sâdâ'' gazetesi yayına başlamıştır.{{kdş|Sarısakal|2003|s=34}}{{kdş|Sarısakal|2003|s=35}} 1911 yılında Nersesyan Koleji öğrencilerinin çıkardığı şehrin ilk Ermenice gazetesi ''Tbrots'' basılmaya başlanmış, şehirdeki Rumca basın da gelişmeye devam etmiş, 1910-1918 yılları arasında 11 yayın daha hayata başlamıştır.<ref name=svtrvebbs>{{web kaynağı|soyadı1=Sarısakal|ad1=Baki|başlık=Samsun'da ve Trabzon'da Rum ve Ermeni basını|url=http://www.bakisarisakal.com/
1919 yılında Samsun'un ilk dergisi olan ''Lâle'' edebiyat odaklı yayın anlayışıyla Samsun basınında yerini almış, cumhuriyetin ilânıyla birlikte dergi ve gazete çeşitleri artmaya başlamıştır.<ref name=sgskma>Samsun'da gazetecilik, [[Samsun Kent Müzesi]] arşivi</ref> 1922 yılında şehrin ilk çocuk gazetesi ''Mektepli'' basılmaya başlanmış, 1923'te Samsunlu eczacıların çıkardığı ''Genç Eczacı'' ve ''Eczacılar'' adıyla ilk kez meslek grubu odaklı dergiler yayınlanmaya başlanmış ancak bu dergiler uzun soluklu olmamıştır.<ref name=sgskma/> Yine 1923 yılında şehrin ilk mizah gazetesi ''Nefîr'' tek yapraklı olarak yayına başlamış, 1925'te onu ''Biber'' isimli gazete izlemiştir.{{kdş|Sarısakal|2003|s=65}} 1925'te yayımlanmaya başlayan ve Türkiye'de bir ilk olan ''Pul ve Kartpostal Mübadele'' dergisi Türkçe ve Fransızca olarak hazırlanıyor ve üç ayda bir çıkıyordu.{{kdş|Sarısakal|2003|s=73}} 1908 ve 1950 yılları arasında 51 dergi ve gazetenin yayın hayatına başladığı Samsun'da özellikle 1950'lerde patlama yaşanmış ve sadece bu onyılda 55 dergi ve gazete yayınlanmıştır.<ref name=sbtk>{{web kaynağı|soyadı1=Sarısakal|ad1=Baki|başlık=Samsun basın tarihi kronolojisi|url=http://www.bakisarisakal.com/samsunbasintarihikronolojisi.pdf|yayıncı=bakisarisakal.com|erişimtarihi=3 Temmuz 2018|arşivURL=http://www.webcitation.org/70dUMZPud|arşivtarihi=3 Temmuz 2018}}</ref> Bu yıllarda Demokrat Partinin yayın organı olan ''Canik'' ile Cumhuriyet Halk Partisine yakın olan ''Samsun'' öne çıkmaktaydı.{{kdş|Duman|2015|s=344}} 1960'larda 27, 1970'lerde 35, 1980'lerde 32, 1990'larda 25 yeni yayının basın hayatına katıldığı Samsun'da mevcûden 19 gazete yayınlanmaktadır.<ref name=sbtk/>
414. satır:
1926'da Türkiye'de kullanılmaya başlanan radyo Samsun'da 1930'lu yıllardan itibaren sosyal hayata girmeye başlamış, 1954'te de şehirdeki Amerikan üssünde kurulan radyo istasyonu ilk özel verici olarak faaliyete geçmiştir.<ref>Yerel radyolarım, televizyonlarım, [[Samsun Kent Müzesi]] arşivi</ref><ref>{{dergi kaynağı|ad1=Süleyman|soyadı1=İlaslan|başlık=Türkiye'de Radyonun Unutulan Sesleri: 1945-1980 Arasında Devlet Radyoları Dışında|dergi=Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi|tarih=Haziran 2014|sayı=21|sayfalar=131|doi=10.31123/akil.436960|yayıncı=Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi|issn=1304-3846|yer=Antalya}}</ref> 19 Mayıs 1969 tarihinde gerçekleştirilen Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışının 50. yılı özel yayını ile Ankara dışında ilk canlı radyo yayınının yapıldığı Samsun'da ilk cihazların gelmesiyle 1974 yılından itibaren televizyon da yayıncılık hayatına girmeye başlamıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=1969|url=http://www.trt.net.tr/Kurumsal/KilometreTaslari.aspx?yil=1969|yayıncı=trt.net.tr|erişimtarihi=3 Temmuz 2018|arşivURL=https://archive.is/F5Cxh|arşivtarihi=3 Temmuz 2018}}</ref> 29 Nisan 1975 tarihinde ise şehirdeki ilk televizyon vericisi kurulmuştur.<ref>{{web kaynağı|başlık=1975|url=http://www.trt.net.tr/Kurumsal/KilometreTaslari.aspx?yil=1975|yayıncı=trt.net.tr|erişimtarihi=3 Temmuz 2018|arşivURL=https://archive.is/9h8QH|arşivtarihi=3 Temmuz 2018}}</ref> Şehrin ilk özel televizyon kanalı 1990'ların ilk yıllarında kurulan ve aynı zamanda Türkiye'nin de ilk yerel televizyon kanallarından olan Kanal S olmuş, aynı kanal Kanal 55 adıyla 2012 yılında başladığı uydu yayını ile Samsun'un ilk uydu kanalı olmuştur.<ref>{{web kaynağı|başlık=KANAL 55, RAMAZAN`DA UYDUDAN YAYIN HAYATINA BAŞLIYOR|url=http://www.iha.com.tr/samsun-haberleri/kanal-55-ramazan-da-uydudan-yayin-hayatina-basliyor-samsun-177652/|yayıncı=iha.com.tr|erişimtarihi=30 Temmuz 2018|arşivURL=https://archive.is/UINqv|arşivtarihi=30 Temmuz 2018|tarih=12 Temmuz 2012}}</ref>
Günümüzde 19 gazete, 5
== Altyapı ==
421. satır:
1650'ye kadar Samsun'da yalnızca temel eğitim veren [[Sıbyan mektebi|sıbyan mektepleri]] bulunmaktaydı.<ref name=setskm>Samsun eğitim tarihi, [[Samsun Kent Müzesi]] arşivi</ref> Bu tarihte ilk defa şehirde [[medrese]] açılarak üst düzey eğitim verilmeye başlanmıştır.<ref name=setskm/> Tanzimat ile birlikte de ortaokul ve lise düzeyinde Batılı tarzda eğitim veren okullar açılmaya başlanmış, ilk kız okulu da 1898 yılında öğrencilerini almaya başlamıştır.{{kdş|Geçmişten Günümüze Kültür Değerleriyle Samsun|1997|s=30}}<ref name=tdoysbb>{{dergi kaynağı|soyadı=Karabulut|ad=Mustafa|başlık=Tanzimat Dönemi'nde Osmanlının Yenileşme Sürecine Bir Bakış|dergi=Türk Dünyası Araştırmaları|tarih =Ağustos 2010|sayı=187|sayfalar=125-138|yayıncı=Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı}}</ref> Aynı dönem birçok misyoner okulu da faaliyete geçmiş<ref name=tdoysbb/>, cumhuriyet döneminde [[Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu]] ile eğitimde birlik ve standart sağlanmasının ardından ülke genelindeki misyoner ve azınlık okullarıyla birlikte Samsun'daki bu kurumlar da kapatılmıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU|url=http://mevzuat.meb.gov.tr/html/110.html|yayıncı=meb.gov.tr|erişimtarihi=13 Şubat 2014|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NM8XoCq4|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref> Kanunla birlikte karma eğitime geçilerek meslek ve öğretmen okulları açılmış, Samsun'daki tüm okullar bu kanuna uygun olarak yeniden düzenlenmiştir.
2017 yılı itibarıyla 6 üzeri yaş grubunda 1.151.957 kişinin [[Okuryazarlık|okuryazar]] olduğu Samsun Türkiye'nin en fazla okuryazar sayısına sahip 11. ilidir. İlköğretimde okullaşma oranı %99,92, ortaöğretimde okullaşma oranı ise %88,11 olup [[okul öncesi eğitim]]de okullaşma oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Millî Eğitim İstatistikleri (Örgün eğitim, 2016/17)|url=http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/08151328_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2016_2017.pdf|yayıncı=sgb.meb.gov.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://web.archive.org/web/20180614182901/http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/08151328_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2016_2017.pdf|arşivtarihi=14 Haziran 2018}}</ref><ref name=sisa>{{web kaynağı|başlık=Samsun İli Sosyal Analizi|url=http://www.oka.org.tr/Documents/
[[Yükseköğretim]] seviyesinde ilde bulunan tek kurum 1975'te kurulan [[Ondokuz Mayıs Üniversitesi]] olup 20 fakülte, 2 yüksekokul, 13 meslek yüksekokulu, 5 enstitü, 1 konservatuvar ve 24 uygulama araştırma merkezi ile eğitim vermektedir.<ref name=universitelerimiz>{{web kaynağı|başlık=Üniversitelerimiz|url=http://www.yok.gov.tr/web/guest/universitelerimiz|yayıncı=yok.gov.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivengelli=evet|biçim=Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır}}</ref><ref name=omühakkımızda>{{web kaynağı|başlık=Hakkımızda|url=http://www.omu.edu.tr/tr/universitemiz/hakkimizda|yayıncı=omu.edu.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/VahZN|arşivtarihi=14 Haziran 2018}}</ref> 104 ülkeden gelen 3.422 yabancı öğrencisi bulunan üniversitedeki toplam öğrenci sayısı ise 50 binin üzerindedir.<ref name=omühakkımızda/><ref>{{web kaynağı|başlık=Öğrencilerin Dağılımı|url=http://sayilarla.omu.edu.tr/?page=ogrencilerin_dagilimi|yayıncı=sayilarla.omu.edu.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/bx86x|arşivtarihi=14 Haziran 2018}}</ref> 18 Mayıs 2018 tarihinde ''[[T.C. Resmî Gazete|Resmî Gazete]]''{{'}}de yayınlanan karar ile birlikte kurulan [[Samsun Üniversitesi]] ilde faaliyet gösterecek ikinci üniversite olacaktır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Yükseköğretim Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun|url=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/05/20180518-1.htm|yayıncı=resmigazete.gov.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/GUWiM|arşivtarihi=14 Haziran 2018|tarih=18 Mayıs 2018}}</ref> 2012'de vakıf üniversitesi olarak eğitime başlayan [[Canik Başarı Üniversitesi]] Samsun'un ikinci yükseköğretim kurumu olmuşsa da 23 Temmuz 2016 tarihinde yayınlanan kanun hükmünde kararname sonucu [[Gülen Hareketi|Fetullahçı Terör Örgütü]] ile ilişkili olduğu gerekçesiyle kapatılarak öğrencileri ve fiziksel yapı kullanım hakları Ondokuz Mayıs Üniversitesine aktarılmıştır.<ref>{{web kaynağı|soyadı1=Atik|ad1=Gülsüm|başlık=Canik Başarı için karar çıktı|url=https://www.gazetegercek.com.tr/canik-basari-icin-karar-cikti/62182/|yayıncı=gazetegercek.com.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/vtqEf|arşivtarihi=14 Haziran 2018|tarih=11 Ağustos 2017}}</ref> [[Paralel Devlet Operasyonu]] kapsamında görülen davada üniversite yönetiminde yer alan çok sayıda kişi hapis cezasına çarptırılmıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Kapatılan Canik Başarı Üniversitesi Rektörü'ne Fetö'den 8 Yıl 9 Ay Hapis|url=http://www.milliyet.com.tr/kapatilan-canik-basari-universitesi-samsun-yerelhaber-2591661/|yayıncı=milliyet.com.tr|erişimtarihi=14 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/eCBcq|arşivtarihi=14 Haziran 2018|tarih=12 Şubat 2018}}</ref> Üniversitelerin dışında 4 Ocak 1982'de eğitim-öğretime başlayan ve 2001 yılında önlisans seviyesinde eğitim vermeye başlayan 19 Mayıs Polis Meslek Yüksekokulunu barındıran Samsun'da 2018 yılına dek yaklaşık 25 bin polis memuru bu okuldan mezun olmuştur.<ref>{{web kaynağı|başlık=Okulumuz Tarihçesi|url=http://19mayispmyo.pa.edu.tr/okulumuz-tarihcesi.html|yayıncı=19mayispmyo.pa.edu.tr|erişimtarihi=12 Ağustos 2018|arşivURL=https://archive.is/VqoUT|arşivtarihi=12 Ağustos 2018}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Polis Adayları Dersbaşı Yaptı|url=http://www.milliyet.com.tr/polis-adaylari-dersbasi-yapti-samsun-yerelhaber-2297837/|yayıncı=milliyet.com.tr|erişimtarihi=12 Ağustos 2018|arşivURL=https://archive.is/VqoUT|arşivtarihi=12 Ağustos 2018|tarih=25 Eylül 2017}}</ref>
429. satır:
=== Sağlık ===
[[Dosya:Memleket Hastanesi.jpg|250px|küçükresim|1902 yılında faaliyete geçen Canik Hamidiye Hastanesinin önünde fotoğraf çekilen personel.]]
Samsun, 20. yüzyıla dek sağlık konusunda sorunlu bir yer görünümü çizmiş olup özellikle kenti çevreleyen bataklıklar nedeniyle sık sık [[kolera]] ve [[sıtma]] salgınları yaşanmakta, köylerde yaşayan halk hastalıklarla geleneksel yöntemlerle mücadele etmekteydi.<ref name=sstarihiskm>Samsun sağlık tarihi, [[Samsun Kent Müzesi]] arşivi</ref> Ayrıca içme suyunun temiz bir su şebekesi yerine [[Mert Irmağı]]'ndan sağlanması da hastalıklara yakalanma oranını yükseltmekte, Karantinahâne olarak anılan tesisin haricinde bir sağlık tesisinin bulunmaması şehirde önemli bir sorun teşkil etmekteydi.<ref name=sihbs>{{web kaynağı|soyadı1=Sarısakal|ad1=Baki|başlık=
Samsun'daki ilk hastane 1880 yılında Doktor Andonyadis Hastanesi adıyla hükûmet binasının karşısında açılmıştır.<ref name=sihbs/> İlk resmî hastane ise 1886'da Samsun Şehremanetinin Karantinahâne civarındaki dört odalı bir binayı Samsun Şehremaneti Hastanesi olarak kullanıma almasıyla açılmıştır.<ref name=sstarihiskm/> Yalnızca belediye tabibi Tevfik Efendi'nin görev yaptığı ve çok kısıtlı imkanlara sahip olan bu hastane şehirdeki yoksullara yönelik ücretsiz hizmet vermekteydi.<ref name=sihbs/> Bu hastane de zamanla işlevsiz hâle gelmiş, 1895'te mutasarrıf olarak bölgeye tayin edilen Hamdi Bey'in girişimleriyle sağlık alanında önemli iyileştirmeler yapılmıştır.<ref name=samsunrshh>{{web kaynağı|başlık=Tarihçemiz|url=http://www.samsunrshh.gov.tr/sayfalar.aspx?id=1&kat=kurumsal|yayıncı=samsunrshh.gov.tr|erişimtarihi=26 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/UT6Nr|arşivtarihi=26 Haziran 2018}}</ref> Hamdi Bey şehrin ileri gelenlerinin ve üst düzey yöneticilerinin bulunduğu bir kurul toplayarak nitelikli bir hastane yapılmasına öncülük etmiş; inşa masraflarını karşılayabilmek için panayırlar düzenlenmiş, bazı vakıfların gelirleri inşaata aktarılmış, sancağın tütünden kazandığı ticaret gelirinin bir kısmı da yine inşaata harcanmıştır.<ref name=samsunrshh/> 1895 yılında yapımına başlanan hastane 1902'de tamamlanmış ve dönemin padişahı [[II. Abdülhamid]]'e nispetle Canik Hamidiye Hastanesi adıyla hizmete açılmıştır.<ref name=samsunrshh/> 50 yataklı hastane Avrupa standartlarında ekipmanlar ile donatılmış ve yine Avrupa'dan sağlık personelleri getirtilmiştir.<ref name=samsunrshh/> I. Dünya Savaşı ve Millî Mücadele sırasında İngilizlerce ve Amerikalılarca da kullanılan hastane son olarak Samsun Ruh Sağlığı Hastalıkları Hastanesi adını almış olup 2007 yılındaki yangında gördüğü zarar üzerine atıl kalmıştır.<ref name=samsunrshh/><ref>{{web kaynağı|soyadı1=Koçer|ad1=Yaprak|başlık=9 yıl önce yanan asırlık hastane binasına 'Sağlık Müzesi' yapılması girişimi|url=http://www.hurriyet.com.tr/9-yil-once-yanan-asirlik-hastane-binasina-saglik-muzesi-yapilmasi-girisimi-37289674|yayıncı=hurriyet.com.tr|erişimtarihi=26 Haziran 2018|arşivURL=https://archive.is/mTIPr|arşivtarihi=26 Haziran 2018|tarih=2 Haziran 2016}}</ref>
442. satır:
== Ulaşım ==
{{Ana madde|Samsun'da ulaşım}}
Günümüzde Samsun'un ulaşım altyapısı başta karayolu olmak üzere demiryolu, denizyolu ve havayolundan oluşmaktadır. Osmanlı döneminde Romalılardan miras alınan yol ağı kullanılıyor olup derbentçi, köprücü, kaldırımcı gibi denetim örgütleri eliyle yenileniyor, sefer zamanları ise gerekli görüldüğü takdirde yine bu örgütler tarafından yeni yollar açılıyordu.<ref name=tdsakyç>{{kitap kaynağı|soyadı1=Serbestoğlu|ad1=İbrahim|editör1-soyadı=Arıkan|editör1-ad=Refik|editör2-soyadı=Demiryürek|editör2-ad=Halim|başlık=Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan|tarih=Nisan 2016|yayıncı=Lotus Yayınevi|yer=İstanbul|isbn=9789756665954|sayfalar=873-888|bölüm=Tanzimat Döneminde Samsun-Amasya Karayolu Yapım Çalışmaları}}</ref> Şehirlerdeyse halk ve esnaf ev ile dükkânlarının önündeki sokağın, vakıflarsa çevrelerinde bulunan yolların tamir ve inşasından sorumlu tutulmaktaydı.<ref name=tdsakyç/> 18. yüzyıla dek işleyen bu yapı denetim örgütlerinin işlevlerini yitirmesi ile işlemez hâle gelmiş, yollar bataklığa dönüşmüş, köprüler ise yıkılmaya yüz tutmuştur.<ref name=tdsakyç/> 19. yüzyılın ilk yarısına kadar Osmanlı İmparatorluğu dâhilinde karayolu inşaatına dair klasik dönemdeki yaklaşım değişmemiş, Tanzimat'la birlikte yetersiz kalan yol ağının yenilenmesine girişilmiştir.<ref name=odsvçyuvkp>{{kitap kaynağı|soyadı1=Yörük|ad1=Saim|editör1-soyadı=Köse|editör1-ad=Osman|başlık=Geçmişten Günümüze Samsun/Canik ve Değerleri|tarih=2015|yayıncı=Canik Belediyesi Kültür Yayınları|yer=Samsun|isbn=9786058747395|sayfalar=483-499|cilt=1|bölüm=Osmanlı Döneminde Samsun ve Çevresine Yönelik Ulaşım ve Kalkınma Projeleri}}</ref> Cumhuriyetin ilk yıllarıyla beraber demiryoluna önem veren devlet 1950'den itibaren ulaşım politikasını karayoluna ağırlık vermek suretiyle değiştirmiştir.<ref>{{dergi kaynağı|ad1=Birol|soyadı1=Çetin|ad2=Serap|soyadı2=Barış|ad3=Serap|soyadı3=Saroğlu|başlık=Türkiye'de Karayollarının Gelişimine Tarihsel Bir Bakış|dergi=Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi|tarih=Güz 2011|cilt=1|sayı=1|sayfalar=123-150|yayıncı=Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi|yer=Çankırı|issn=1308-5549}}</ref> Bu yıldan itibaren asfalt karayollarının yapıldığı Samsun, [[Karasu]]'dan başlayıp [[Sarp Sınır Kapısı]]'na kadar uzanan [[D 010]] yolu üzerinde bulunmakta olup aynı zamanda D 010 yolunun [[Avrupa E-yolu E70|E70]] yolu ile birleşim noktasıdır.<ref name=kharitası>{{web kaynağı|başlık=Karayolları haritası|url=http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionImages/KGMimages/Haritalar/turistik.jpg|yayıncı=kgm.gov.tr|erişimtarihi=7 Temmuz 2018|arşivURL=https://archive.is/S2hGt|arşivtarihi=7 Temmuz 2018}}</ref> İl, [[Karabük]]-[[Amasya]] hattını birbirine bağlayan [[D 030]] yolunun da üzerinde bulunmakta, aynı zamanda [[Yozgat]]'a uzanan [[D 795]] yolunun başlangıç noktası olup bu yol üzerinde [[19 Mayıs Tüneli|19 Mayıs]] ile [[Havza Tüneli|Havza]] tünelleri bulunmaktadır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Tüneller|url=http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionImages/KGMimages/Haritalar/tuneller.jpg|yayıncı=kgm.gov.tr|erişimtarihi=7 Temmuz 2018|arşivURL=https://archive.is/YWHX|arşivtarihi=7 Temmuz 2018}}</ref> [[Samsun-Ankara Yolu]] ile [[D 100]] ve [[D 200]] yollarına bağlanan, karayolu bağlantılarında bir toplanma noktası olarak Türkiye'nin her yerinden ulaşımın mümkün olduğu Samsun aynı zamanda [[Avrupa E-yolu E95|E95]] yolunun Türkiye'ye giriş noktasıdır.<ref name=kharitası/><ref>{{web kaynağı|başlık=
Kentin denizyolu ulaşım tarihi kendisi kadar eskidir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun Liman İşletmesi Kontrol Müdürlüğü|url=http://www.tcdd.gov.tr/content/51|yayıncı=tcdd.gov.tr|erişimtarihi=8 Temmuz 2018|arşivurl=https://archive.is/GfTVG|arşivtarihi=8 Temmuz 2018}}</ref> Denizyolu ile ulaşımın sağlandığı şehir Anadolu'yu Kırım'a bağlayan bir ticaret merkezi olup Selçuklular ve beylikler dönemlerinde Anadolu içlerinden gelen ticaret kervanlarının Sivas yoluyla Karadeniz'e ulaştığı limanlar arasında yer almıştır.<ref name=odsvçyuvkp/> Anadolu menşeli ürünlerin toplanma noktası olan Samsun [[Kırım Savaşı]] sırasında ittifak ordularının tedarik merkezlerinden biri olarak öne çıkmış, savaş sonrasında da Fransız, Yunan ve Rus gemileri şehrin Suriye, Tuna ve Rumeli vilayetlerinin yanı sıra Yunanistan, İtalya ve Fransa'daki limanlarla bağlantı kurmasını sağlamıştır.<ref name=2ybslfkhdcrg>{{kitap kaynağı|soyadı1=Yılmaz|ad1=Özgür|editör1-soyadı=Köse|editör1-ad=Osman|başlık=Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik|tarih=2013|yayıncı=Canik Belediyesi Kültür Yayınları|yer=Samsun|isbn=9786058747333|sayfalar=181-195|cilt=2|bölüm=20.
[[Dosya:AnsaldoBreda Sirio in Samsun.jpg|250px|küçükresim|[[Samsun tramvay hattı]]nın [[Cumhuriyet Meydanı (Samsun)|Cumhuriyet Meydanı]] durağında yolcu alan araç.]]
20. yüzyılın başlarına dek iç bölgeler ile ticaretin geleneksel kervanlar ve tek tük otomobiller vasıtasıyla gerçekleştirildiği Samsun'da demiryolu inşa edilmesine dair ilk girişim 1857'de yapılmıştır.<ref name=odkbdit>{{dergi kaynağı|ad1=Hüseyin|soyadı1=Kaleli|başlık=Osmanlı Döneminde Karadeniz Bölgesine Demiryolu İnşa Tasarıları|dergi=Karadeniz (Black Sea-Çernoye More) Sosyal Bilimler Dergisi|tarih=2011|sayı=9|sayfalar=151-166|yayıncı=Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi|yer=Ardahan|issn=1308-6200}}</ref> Ancak Osmanlı devrinde yapılan anlaşmalara, verilen imtiyazlara rağmen çeşitli sebeplere somut adımlara geçilememiştir. Cumhuriyet döneminde demiryollarına özel önem veren devlet 23 Mart 1924 tarihli kanunla birlikte ₺65 milyon sermayeyle [[Samsun-Kalın demiryolu hattı]]nı plânlaştırarak beş yılda bitirilmesini öngörmüştür.<ref>{{haber kaynağı|başlık=Samsun-Sivas-Ankara-Musa Köy Demiryollarının İnşası Hakkında Kanun|gazete=T.C. Resmî Gazete|tarih=7 Nisan 1924|dil=Osmanlı Türkçesi|sayı=68}}</ref> Hattın Samsun-Kavak kısmı 23 Aralık 1926'da hizmete açılsa da tüm hattın tamamlanması hava muhalefeti ve personel eksikliği gibi sebeplerle ancak 1932 yılında mümkün olmuştur. ₺29.5 milyona mal olan ve Türk mühendisler tarafından tamamlanan ilk hat olma özelliğine sahip olan demiryolu 378 km uzunluğunda sinyalizasyon ve elektrifikasyon olmaksızın inşa edilmiştir.<ref>{{dergi kaynağı|ad1=Mustafa Serhan|soyadı1=Yücel|ad2=Murat|soyadı2=Taşar|başlık=Demiryolunun Stratejik Önemi ve Erken Cumhuriyet Döneminde Demiryolu Siyaseti|dergi=Vakanüvis|yıl=2016|cilt=1|sayı=1|sayfalar=293-342|doi=10.24186/vakanuvis.233677|yer=Sakarya|issn=2149-9535}}</ref> 2008 yılında rehabilitasyonu yapılan hat 2015 yılında kapatılarak €259 milyon bütçe ile modernize edilmeye başlanmıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Samsun-Kalın Demiryolu Hattı Modernizasyonu Projesi|url=http://www.radikal.com.tr/samsun-haber/samsun-kalin-demiryolu-hatti-modernizasyonu-projesi-1442136/|yayıncı=radikal.com.tr|erişimtarihi=8 Temmuz 2018|arşivURL=https://archive.is/5jvVB|arşivtarihi=8 Temmuz 2018|tarih=29 Eylül 2015}}</ref> Yenilenen hattaki yolcu trenleri hızının 80 [[Kilometre bölü saat|km/sa]], günlük kapasitesinin 54 tren, yolcu trafiğinin 168 milyon [[Yolcu kilometre|yolcu km]], yük trafiğinin 867 milyon [[Ton kilometre|tom km]] olacağı; yolculuk süresininse 9.5 saatten 5 saate düşeceği öngörülmektedir.<ref>{{web kaynağı|başlık=
Şehirlerarası tren hatlarının yanı sıra 2003 yılında şehiriçi ulaşımın sağlanması amacıyla [[hafif raylı sistem]] inşa edilmesi gündeme gelmiş, 10 Ekim 2010 tarihinde ilk yolcularını alan<ref>{{web kaynağı|başlık=
Samsun'da havayolu taşımacılığı Kasım 1958'de Kıranköy Mezarlığı ile Samsun Askerî Hastanesi arasına inşa edilen Samsun Havaalanı'nın hizmete açılmasıyla başlamıştır.<ref name=thtaşlıgil>{{dergi kaynağı|soyadı1=Taşlıgil|ad1=Nuran|yıl=1996|başlık=Türkiye'nin Havaalanları|dergi=Türk Coğrafya Dergisi|sayı=31|sayfalar=277|yer=İstanbul|yayıncı=Türk Coğrafya Kurumu}}</ref> 15 Aralık 1998'de ise ihtiyaca cevap veremez duruma gelen Samsun Havaalanı'nın yerine [[Samsun Çarşamba Havalimanı]] hava trafiğine açılmış, ilk tarifeli sefer 11 Şubat 1999 tarihinde gerçekleşmiştir.<ref>{{Web kaynağı| url = http://arsiv.sabah.com.tr/1998/12/16/r06.html | başlık = Demirel hükümete yine teşekkür etti | erişimtarihi = 1 Ocak 2011 | yayımcı = sabah.com.tr | tarih = 16 Aralık 1998 | ad = Erhan | soyadı = Seven | arşivtarihi = 13 Şubat 2014 | arşivurl = http://www.webcitation.org/6O2dO6Um6 }}</ref><ref>{{Web kaynağı| url = http://arsiv.zaman.com.tr/1999/02/12/guncel/32.html | başlık = Çarşamba Havalimanı açıldı | erişimtarihi = 1 Ocak 2011 | yayımcı = zaman.com.tr | tarih = 12 Ocak 1999 | arşivtarihi = 13 Şubat 2014 | arşivurl = http://www.webcitation.org/6O2dOEnfh }}</ref>
598. satır:
|{{Bayrakülke|Kuveyt}}
|2016
|<ref>{{web kaynağı|başlık=FARWANİYA İLE
|-
|Samsun
604. satır:
|{{Bayrakülke|Türkiye}}
|2016
|<ref>{{web kaynağı|soyadı1=Altınal|ad1=Önder|başlık=
|-
|Samsun
652. satır:
|{{Bayrakülke|Türkiye}}
|2016
|<ref>{{web kaynağı|soyadı1=Altınal|ad1=Önder|başlık=
|-
|Samsun
658. satır:
|{{Bayrakülke|Ürdün}}
|2016
|<ref>{{web kaynağı|başlık=
|-
|[[Yakakent]]
686. satır:
*{{Kaynak|soyadı=Jones|ad=A. H. M.|yazarbağı =Arnold Hugh Martin Jones|başlık=The Cities of the Eastern Roman Provinces|basım =2|yıl =1971|yayıncı =Oxford University Press|yer =Londra|dil =İngilizce}}
*{{Kaynak|soyadı2=Şirin|ad2=Orhan Alper|soyadı1=Kolağasıoğlu|ad1=Mustafa|başlık=Çakalca-Karadoğan Höyüğü: Arkaik Dönemde Amisos ve Kybele Kültü|yıl=2016|yayıncı=Samsun ve Çevresi Turizm Alanı Altyapı Hizmet Birliği Yayınları|yer=Samsun|isbn=9786056703706}}
*{{Kaynak|soyadı=Öz|ad=Mehmet|başlık=XV-XVI.
*{{Kaynak|soyadı=Öz|ad=Mehmet|bölüm=Samsun|yıl=2009|yayıncı=Türkiye Diyanet Vakfı|yer=İstanbul|başlık=İslâm Ansiklopedisi|cilt=36|isbn=9789753895668}}
*{{Kaynak|soyadı=Özcan|ad=Ümit|başlık=Samsun Turizm Master Planı 2011-2023|yıl=2012|yayıncı=Samsun İl Özel İdaresi|yer=Samsun}}
700. satır:
*{{Kaynak|soyadı=Yerasimos|ad=Stefanos|başlık=Milliyetler ve Sınırlar|yıl=1994|yayıncı=İletişim Yayınları|yer=İstanbul|isbn=9789754704464|yazarbağı=Stefanos Yerasimos}}
*{{Kaynak|soyadı=Yılmaz|ad=Cevdet|başlık=İlkçağdan Cumhuriyete Canik|yıl=2013|yayıncı=Canik Belediyesi Kültür Yayınları|yer=Samsun|isbn=9786058747319|basım=5}}
*{{Kaynak|soyadı=Yolalıcı|ad=M. Emin|başlık=XIX.
== Dış bağlantılar ==
| |||