Vikipedi

El: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
→‎Kaynakça: düzeltme AWB ile
Gogolplex (mesaj | katkılar)
Devriyeler
7.771 değişiklik
kaynak ve resim eklendi, düzeltildi
1. satır:
<!---->{{diğer anlamı|El (anlam ayrımı)}}
{{Anatomi bilgi kutusu
| İsim = El
| Latin = Manus
| GraySubject =
| GrayPage =
| Resim = Human-Hands-Front-Back.jpg
| Açıklama = İnsan sağ eli
| Resim2 = X-ray boy hand.jpg
| Açıklama2 = El röntgeni
| Map =
| MapPos =
| MapCaption =
| Prekürsor =
| Sistem =
| Arter =
| Ven =
| Sinir = Ulnar, medial ve radial sinirler
| Lenf =
| MeshName =Hand
| MeshNumber =
| DorlandsPre =
| DorlandsSuf =
}}
 
'''El''', [[Primatlar|primatlarda]] birden fazla [[Parmak|parmağı]] barındıran, [[Kol|kolun]] bilekten parmak uçlarına kadar olan bölümünü tanımlar. Pek çok primat elleri sayesinde tutunma ve tırmanma gibi özelliklere sahiptir. [[Başparmak|Başparmağın]], diğer parmaklarla karşılıklı iş görmesi, ufak nesneleri ele alabilme yeteneğini sağlar. Bu özellik sayesinde el, alet kullanımı gibi hassas ve karışık işleri görebilir. İnsan ve diğer primatların beyninde eli temsil eden alan, diğer hayvanlarınkinden çok daha geniştir. Bu yüzden beyindeki bazı bozuklukların ilk belirtilerinden biri de el parmak hareketinin zarar görmesidir.
[[Dosya:X-ray boy hand.jpg|200px|thumb|El kemiği]]
[[Dosya:Female hands.jpg|200px|thumb|Bir kadının eli]]
 
Baş parmağa sahip olmayan hayvanların elleri genellikle [[pati]] veya [[pençe]] olarak adlandırılır. Primatlar dışında başparmağa sahip ellere [[Koala|koalalar]] da sahiptir. [[Rakun|Rakunların]] her ne kadar gelişmiş patileri olsa da, bu organları başparmaksız olduğundan el olarak sınıflandırılmamaktadır.<ref>{{cite book|last1=Thomas|first1=Dorcas MacClintock ; illustrated by J. Sharkey|title=A natural history of raccoons|date=2002|publisher=Blackburn Press|location=Caldwell, N.J.|isbn=978-1-930665-67-5|page=15}}</ref>
'''El''', [[kol]]un el demek vücudumuzda beş parmak olan parmakların bağşı olduğu yerdir. Başparmağın, diğer parmaklarla karşılıklı iş görüp, ufak nesneleri ele alabilmesi yeteneği bir özelliktir. Bu özellik sayesinde el, gayet hassas ve karışık bir alet görevini görmektedir. İnsan beynindeki eli temsil eden alan, hayvanlardakinden çok daha geniştir. Bu yüzden beyindeki bir bozukluğun ilk belirtilerinden biri de el parmak hareketlerinin eskisi kadar kolay olmamasıdır.
 
== Anatomi ==
Her türlü hareketi rahatlıkla yapabilmek için, elde irili ufaklı yirmi yedi tane [[kemik]] vardır. Bilekte, dörder kemiğin düzensiz gibi görülen bir şekilde iki sıra teşkil etmesiyle sekiz kemik bulunur ki, bunlara el bilek kemikleri denir. Avuçta da beş tane metakarpal denen el tarak kemikleri vardır. Parmaklarda ise on dört tane falanks kemiği denen el parmak kemikleri bulunup, başparmakta iki falanks, diğer parmaklarda ise üçer falanks bulunur. Önkol ([[dirsek]] ile bilek arasındaki kısım) kaslarından uzanan on iki kiriş (tendon) bileğin ön yüzündeki bir bağın (ligamentin) altından geçip, bir kılıf içinde parmaklara varır ve parmaklarda içe doğru bükülmeyi (''flexion'') sağlar. Bileğin arkasında ise dışa doğru bükülmeyi (''extension'') sağlar. Avucun aşağı dönmesine pranosyan, yukarı dönmesine supinasyon denir ki, supinasyon hareketi en fazla insanda gelişmiştir.▼
Her türlü hareketi rahatlıkla yapabilmek için, elde irili ufaklı yirmi yedi tane [[kemik]] vardır.<ref>{{Cite book
| last1 = Schmidt | first1 = Hans-Martin
| last2 = Lanz | first2 = Ulrich
| title = Surgical Anatomy of the Hand | publisher = Thieme | year = 2003
| url = https://books.google.com/books?id=L7a1tkBU8eMC&pg=PA105
| isbn = 978-1-58890-007-4 |page=105}}</ref> Bilekte, dörder kemiğin düzensiz gibi görülen bir şekilde iki sıra teşkil etmesiyle sekiz kemik bulunur ki, bunlara [[el bileği kemikleri]] denir. Avuçta da beş tane metakarpal denen [[el tarak kemikleri]] vardır.<ref>{{Cite book
| last=Marieb | first=Elaine N
| title=Human Anatomy & Physiology | edition=Sixth | year=2004
▲Her | türlüpublisher=Pearson hareketiPLC rahatlıkla|isbn=978-0-321-20413-4 yapabilmek için, elde irili ufaklı yirmi yedi tane [[kemik]] vardır. Bilekte, dörder kemiğin düzensiz gibi görülen bir şekilde iki sıra teşkil etmesiyle sekiz kemik bulunur ki, bunlara el bilek kemikleri denir. Avuçta da beş tane metakarpal denen el tarak kemikleri vardır.|page=237}}</ref> Parmaklarda ise on dört tane falanks kemiğikemikleri de denen el [[Parmak kemiği|parmak kemikleri]] bulunup, başparmakta iki falanks, diğer parmaklarda ise üçer falanks bulunur. [[Önkol]] ([[dirsek]] ile bilek arasındaki kısım) kaslarından uzanan on iki kiriş ([[tendon]]) bileğin ön yüzündeki bir bağın (ligamentin) altından geçip, bir kılıf içinde parmaklara varır ve parmaklarda içe doğru bükülmeyi (''flexion'') sağlar. Bileğin arkasında ise dışa doğru bükülmeyi (''extension'') sağlar. Avucun aşağı dönmesine pranosyan, yukarı dönmesine supinasyon denir ki, supinasyon hareketi en fazla insanda gelişmiştir.
 
Başparmak ve beşinci parmak köklerinin altında bulunan iki kabartıyı teşkil eden ve el tarak kemikleri arasındaki boşlukları dolduran kaslar, parmakların birbirlerine yaklaşıp, uzaklaşmalarını ve el içi oynaklarındaki hareketleri sağlar.
 
Ele kan, iki [[atardamar]]la (arter) gelir. Bunlara ulnar ve radial arterler denir. Ulnar arter kolun iç tarafından, radial ise başparmağın bulunduğu taraftan ilerler. Bu atardamarlar avuç dokuları içerisinde birleşerek bir derin, bir de sathi olmak üzere iki kemer yapar ve bunlardan ayrılan dallar, her parmağın iç ve dış yanlarına uzanır. [[Ulnar sinir]], ufak parmağın ve dördüncü parmağın iç yarısının ön yüzlerinde deri hissini sağlar ve ayrıca beşinciyle dördüncü parmağın ve ortaparmağın yarısının arka yüzünün hissi siniridir. [[Median sinir]] ise, ön yüzde diğer parmaklara gider ve bütün arkadaki uçlarını sinirlendirir. [[Radial sinir]] de elin, arka yüzünde geri kalan bölgelere dallar verir.
 
== Tıbbi önem ==
Tıp açısından, elin ve parmakların şekli, büyüklüğü çok önemlidir. Birçok hastalığın belirtilerini elde görmek mümkündür. Mesela [[akromegali]] (ve [[Jigantizmgigantizm]]) denilen devlik hastalığında, hastanın elleri fazla büyüktür. Ulnar sinirin felcinde ''pençe eli'', [[Tetanos|tetanide]], ''paralysis agitans'' ve diğer sinir sistemi hastalıklarında ''ebe eli'' (başparmakla diğer parmakların bir arada bir koni teşkil etmesi), müzmin kalp ve akciğer hastalıklarında parmak uçlarının şişkinliği, nekris hastalığında el yumrular, romatoit[[romatoid artrit]] denen bir çeşit [[romatizma]]da şişmiş eklemler tipiktir. Bunlardan başka alkoliklerdeki [[Tremor|tipik tremor]] (elin ince ince titremesi) ki bunlarda bazen bilek düşüklüğü de vardır. Organik hastalıklar veya basit sinirlenmelerde görülen tremor, [[Siroz|karaciğer sirozunda]] avucun (kızarması), bazı dolaşım hastalıklarında görülen beyaz veya mor parmaklar, syringomyelia denen sinir sistemi hastalığında ağrı hissinin yok olması da tıp yönünden önemli belirtilerdir. Ancak bütün saydığımız bu belirtiler, hastalığın diğer bulgularının da iştirak etmesiyle teşhisi koydurur. Yani, sadece eldeki belirtilere bakılarak kesin teşhis konulamaz.
 
==Ek resimler==
<gallery>
File:Blausen 0440 HandBones.png|El ve bilek kemikleri
File:Gray219.png|Sol elde kemikler (volar)
File:Gray220.png|Sol elde kemikler (dorsal)
File:Flickr - bslmmrs - Holding on to .....jpg|Bir [[orangutan]]ın elleri.
File:Flickr - The U.S. Army - Deploying together.jpg|İnsan ellerindeki [[eşeysel dimorfizm]]
</gallery>
== Kaynakça ==
{{Commons kategori|Hands}}▼
{{Kaynakça}}
=== Diğer kaynaklar ===
 
* [http://kitap.hakikatkitabevi.com/cgi-bin/cgi.exe/rehber/query=!28limid+!7C++difteri+/doc/{@26010}? Rehber Ansiklopedisi]
 
▲{{Commons kategori|Hands}}
{{İnsan vücudu}}
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/El" sayfasından alınmıştır