Tohar dilleri: Revizyonlar arasındaki fark

*<small>[[Karaşehir]]<br>

*[[Kuça]] <br>

*[[Turfan]]<br>

'''Toharca''' veya '''Tohar dilleri''', [[Hint-Avrupa dil ailesi|Hint-Avrupa dil ailesinin]]nin soyu tükenmiş bir dalıdır. Dil, [[Tarım Havzası|Tarım Havzası'nın]] (günümüz [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi|Sincan]], Çin) kuzeyindeki [[vaha]] kentlerinde ve [[Lop Nur Çölü|Lop Çölü'nde]] bulunmuş MS 6. yüzyıldan 8. yüzyıla kadar uzanan el yazmalarıyla bilinmektedir.

Bu dil ailesinin 20. yüzyılın başlarında keşfedilmesi, eskiden kabul görmüş Hint-Avrupa dil ailesinin [[centum ve satem dilleri]] olarak Doğu ve Batı kollarına bölünebileceği teorisine zıtlık oluşturmuş ve aile üzerine yürütülen çalışmaların yeniden canlandırılmasını sağlamıştır.

İlk araştırmacılar dili kullanmış insanları Eski [[Baktriya]]'da (Toharistan) yaşamış bir halk olan ''Tokharoi'ler'' ile bağdaşlaştırdıklarından ötürü dil "Toharca" olarak adlandırılmıştır. Bu tanımlama günümüzde genel olarak hatalı kabul edilmekle birlikte, isim hala kullanılmaktadır.

[[Dosya:Tocharian_languages.svg|küçükresim|sol| Tarim Havzasında Tohar dilleri A (mavi), B (kırmızı) ve C (yeşil).{{sfnp|Mallory|Mair|2000|pp=67, 68, 274}} ]]

20. yüzyılın başlarında Tarım havzasının [[Aurel Stein]] tarafından arkeolojik olarak keşfedilmesi ile MS 6. yüzyıldan 8. yüzyıla tarihlenen, bilinmeyen bir dilde yazılmış el yazması parçalarının bulunması sonucunda Tohar dillerinin ve alfabesinin varlığı ortaya çıktı.<ref> Deuel, Leo. 1970. ''Zamanın Ahit'i'', ch. XXI, sf. 425-455. Baltimore, Pelikan Kitapları. Orj. publ. Knopf, NY, 1965. </ref>

Çok geçmeden, bu yazmaların aslen o dönemlerde bilinmeyen bir Hint-Avrupa dili dalına, Tohar dillerine, ait olduğu ve birbirinden farklı iki dilde yazılmış olduğu anlaşıldı:

* '''Toharca B''' (Batı Toharca), Kuça ve Toharca A konuşan bölgelerde bulunmuştur

Tarım Havzası'nın güneydoğusunda yer alan [[Loulan|Krorän]] ve Niya'da bulunmuş ve 3. yüzyıla tarihlenen Prakritçe yazılmış belgelerde Toharca ile ilgili bir dilden geçmiş pek çok ismin varlığı sonucunda '''Toharca C''' olarak anılacak başka bir Tohar dili daha keşfedilmiştir.<ref name="mallory-expedition">{{Dergi kaynağı}}</ref> Krorän’de bulunmuş ve tamamen Toharca C ile yazılmış belgeler 2018’de yayınlanmıştır.<ref name=":02">{{CiteWeb webkaynağı|url=http://languagelog.ldc.upenn.edu/nll/?p=42318|title=Language Log » Tocharian C: its discovery and implications|access-date=2019-04-04}}</ref><ref name=":12">{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/title/k-t-schmidt-nachgelassene-schriften/oclc/1086566510&referer=brief_results|title=K. T. Schmidt: Nachgelassene Schriften|last=Zimmer|first=Klaus T|last2=Zimmer|first2=Stefan|last3=Dr. Ute Hempen|date=2019|isbn=9783944312538|language=German|oclc=1086566510}}</ref>

Toharca muhtemelen 840'tan sonra, Moğolistan'dan [[Kırgızlar]] tarafından sınır dışı edilen [[Uygurlar]]'ın Tarım Havzası'na yerleşmesi sonucunda ölmüştür.<ref name="mallory-expedition">{{cite journal|title=Bronze Age languages of the Tarim Basin|first=J.P.|last=Mallory|journal=Expedition|volume=52|issue=3|pages=44–53|year=2010|url=http://penn.museum/documents/publications/expedition/PDFs/52-3/mallory.pdf}}</ref> Bu teori, Toharca metinlerinin [[Eski Uygurca|Uygurcaya]] çevirisinin keşfi ile desteklenmektedir.

Bazı [[Çince]] kelimeler Toharca kökenlidir. Eski Çince'de bal manasına gelen *mjit ({{Dil|zh-Hant|{{linktext|蜜}}}}; ''mì'') kelimesinin Ön Tohar dilindeki *''ḿət'' kelimesinden türediği düşünülmektedir. Pek çok modern Hint-Avrupa dilinde benzer sözcükler [[bal]] ve [[bal şarabı]] manasında kullanılmaktadır.<ref>{{harvp|Boltz|1999|p=87}}; {{harvp|Schuessler|2007|p=383}}; {{harvp|Baxter|1992|p=191}}; [[#{{harvid|Karlgren|1957}}|GSR]] 405r; Proto-Tocharian and Tocharian B forms from {{harvp|Peyrot|2008|p=56}}.</ref>

* [[Toharlar]]

* {{citeWeb webkaynağı|title=Introduction to Tocharian|first=Ronald I.|last=Kim|publisher=Institute for Comparative Linguistics, Charles University|year=2012|url=http://enlil.ff.cuni.cz/system/files/tocharian.pdf}}