Kült: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Teacher0691 (mesaj | katkılar) düzeltme AWB ile |
|||
49. satır:
1970'lerin başlarında, kült olarak görülen gruplara karşı seküler bir mücadele hareketi oluşmuştur. Seküler “kült karşıtı hareket”i oluşturan kuruluşlar, birçok durumda “kült mühtedileri”nin yakınlarının sözcülüğünü üstlenmiştir. Bu kimseler, yakınlarının kendi iradeleriyle kendi hayatlarını böylesine keskin bir şekilde değiştirdiğine inanmıyordu. Alanda uzman birkaç psikolog ve sosyolog, kült üyelerinin sadakatini devam ettirmek için [[Zihin kontrolü|beyin yıkama]] tekniklerinin kullanıldığını iddia ederken,<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Richardson, James T.|yazar2=Introvigne, Massimo|başlık='Brainwashing' Theories in European Parliamentary and Administrative Reports on 'Cults' and 'Sects'|dergi=Journal for the Scientific Study of Religion|tarih=2001|cilt=40|sayı=2|sayfa=143–168}}</ref> bazıları ise bu görüşü reddediyordu. Kültlerin kendi mensuplarının beyinlerini yıkadığı fikri, kült karşıtlarını birleştiren bir tema olmuştur. Kült karşıtı hareketin daha uç tekniklerinde ise, kült üyelerine karşı bazen zorla “yeniden eğitim” (''deprogramming'') yöntemi kullanılmıştır.<ref name="(1998). ">{{kitap kaynağı|yazar1=Shupe, Anson|başlık="Anti-Cult Movement", William H. Swatos Jr. Encyclopedia of Religion and Society içinde|tarih=1998|yayıncı=AltaMira|yer=Walnut Creek, CA|isbn=978-0-7619-8956-1|sayfa=27}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=M. Ali Kirman|başlık=Beyin Yıkama Teorileri|dergi=Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD)|tarih=2004|cilt=45|sayı=1|sayfa=107-132|url=http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/728/9236.pdf}}</ref>
Kült karşıtı hareketin seküler kült muhalifleri, genelde “kült”ü, mensuplarını manipüle eden, sömüren ve kontrol eden bir grup olarak tanımlamaktadır. Kült davranışında rol oynayan özel faktörler şu şekilde sıralanmaktadır: Mensuplar üzerinde manipülatif ve otoriter zihin kontrolü, komünal ve totalist organizasyon, agresif propaganda, sistematik [[endoktrinasyon]] programları ve orta sınıf topluluklarda ebedîleştirme (''perpetuation'') faaliyetleri.<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Robbins, T.|yazar2=D. Anthony|başlık=Deprogramming, brainwashing and the medicalization of deviant religious groups|dergi=Social Problems|tarih=1982|sayı=29|sayfa=283–97}}</ref><ref>{{Web kaynağı | yazar1 = Melton, J. Gordon | başlık = Brainwashing and the Cults: The Rise and Fall of a Theory | url = http://www.cesnur.org/testi/melton.htm | yayıncı = CESNUR: Center for Studies on New Religions | erişimtarihi = 12 Eylül 2016 | tarih = 10 Aralık 1999 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160304114513/http://www.cesnur.org/testi/melton.htm | arşivtarihi = 4 Mart 2016}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Bromley, David G.|başlık="Brainwashing", William H. Swatos Encyclopedia of Religion and Society içinde|tarih=1998|yayıncı=AltaMira|yer=Walnut Creek, CA|isbn=978-0-7619-8956-1|sayfa=61–62}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Barker, Eileen|başlık=New Religious Movements: A Practical Introduction|tarih=1989|yayıncı=Her Majesty's Stationery Office|yer=Londra}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Janja, Lalich|yazar2=Langone, Michael|başlık=Characteristics Associated with Cultic Groups - Revised|url=http://www.csj.org/infoserv_cult101/checklis.htm|erişimtarihi=12 Eylül 2016|yayıncı=International Cultic Studies Association}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=O'Reilly, Charles|yazar2=Chatman, Jennifer|başlık=Culture as Social Control: Corporations, Cults and Commitment|tarih=1996|url=http://faculty.haas.berkeley.edu/chatman/papers/30_CultureAsSocialControl.pdf|yayıncı=University of Berkeley}}</ref>
Kitle iletişim araçlarında ve ortalama vatandaşların zihninde “kült” tabiri gittikçe olumsuz bir çağrışım kazanmış ve insan kaçırma, beyin yıkama, psikolojik suiistimal, cinsel suiistimal, başka kriminel eylemler ve [[toplu intihar]] gibi olaylarla özdeşleştirilir hale gelmiştir. Bu olumsuz özelliklerin birçoğu yeni dini hareketlerin çok küçük bir kısmında belgelenmiş olsa da, kitle kültürü bunları, istediği kadar barışçıl ve kanunlara saygılı olursa olsun, kültürel olarak sapkın görülen her dini gruba teşmil etmektedir.<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Hill, Harvey|yazar2=John Hickman|yazar3=Joel McLendon|başlık=Cults and Sects and Doomsday Groups, Oh My: Media Treatment of Religion on the Eve of the Millennium|dergi=Review of Religious Research|tarih=2001|cilt=43|sayı=1|sayfa=24–38|doi=10.2307/3512241|url=https://www.jstor.org/stable/3512241}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=van Driel, Barend|yazar2=J. Richardson|başlık=Cult versus sect: Categorization of new religions in American print media|dergi=Sociological Analysis|tarih=1988|cilt=49|sayı=2|sayfa=171–183|doi=10.2307/3711011|url=https://www.jstor.org/stable/3711011}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Richardson, James T|başlık=Definitions of Cult: From Sociological-Technical to Popular-Negative|dergi=Review of Religious Research|tarih=1993|cilt=34|sayı=4|sayfa=348–356|doi=10.2307/3511972|url=https://www.jstor.org/stable/3511972|yayıncı=Religious Research Association, Inc}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Wright, Stewart A.|başlık=Media Coverage of Unconventional Religion: Any 'Good News' for Minority Faiths?|dergi=Review of Religious Research|tarih=1997|cilt=39|sayı=2|sayfa=101–115|doi=10.2307/3512176|url=https://www.jstor.org/stable/3512176}}</ref>
112. satır:
''Jihad and Sacred Vengeance: Psychological Undercurrents of History'' [Cihad ve Kutsal İntikam: Tarihin Psikolojik Alt Akıntıları] adlı kitabında psikiyatr Peter A. Olsson, [[Usame bin Ladin]]’i [[Jim Jones]], [[Waco Katliamı|David Koresh]], [[Shoko Asahara]], Marshall Applewhite, Luc Jouret ve Joseph Di Mambro gibi bazı kült liderleriyle kıyaslamakta ve bu kişilerin her birinin [[narsisistik kişilik bozukluğu]]<nowiki/>na ait dokuz kriterden en az sekizini sağladığını iddia etmektedir.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Piven, Jerry S.|başlık=Jihad and Sacred Vengeance: Psychological Undercurrents of History|tarih=2002|yayıncı=iUniverse|isbn=0-595-25104-8|sayfa=104–114}}</ref> ''Seeking the Compassionate Life: The Moral Crisis for Psychotherapy and Society'' [Merhametli Hayat Arayışı: Psikoterapi ve Toplumun Ahlâk Krizi] adlı eserlerinde ise yazarlar Goldberg ve Crespo da Usame bin Ladin’i “yıkıcı bir kült lideri” olarak nitelendirmektedir.<ref>{{kitap kaynağı|yazar1=Goldberg, Carl|yazar2=Virginia Crespo|başlık=Seeking the Compassionate Life: The Moral Crisis for Psychotherapy and Society|tarih=2004|yayıncı=Praeger/Greenwood|isbn=0-275-98196-7|sayfa=161}}</ref>
Amerikan Psikoloji Derneği’nin (APA) 2002 yılındaki toplantısında kült karşıtı Steven Hassan, [[el-Kaide]]’nin yıkıcı külte dair nitelikleri sağladığını iddia ederek şöyle demiştir: “Zihinleri kontrol eden yıkıcı kültlere dair bildiklerimizi uygulamaya koymalı ve bunu teröre karşı savaşta öncelik haline getirmeliyiz. İnsanların bu yapılara katılma ve [[endoktrinasyon]] süreçlerinin psikolojik boyutlarını anlamalı, katılımları bu şekilde yavaşlatmalıyız. Eski kült mensuplarının görüşlerine başvurmalı ve teröre karşı savaşta bu kimselerin bazılarından yararlanmalıyız.”<ref>{{dergi kaynağı|yazar1=Dittmann, Melissa|başlık=Cults of hatred: Panelists at a convention session on hatred asked APA to form a task force to investigate mind control among destructive cults|dergi=Monitor on Psychology|tarih=10 Kasım 2002|cilt=33|sayı=10|url=http://www.apa.org/monitor/nov02/cults.aspx|yayıncı=American Psychological Association}}</ref>
Gazeteci Mary Ann Sieghart, ''The Times'' gazetesinde [[el-Kaide]] hakkında yayınladığı bir makalesinde örgütü klasik bir külte benzeterek şöyle diyordu: “El-Kaide, resmî kült tanımlarının tamamına uymaktadır. Bu yapı, üyelerinin beynini yıkamaktadır. Kapalı ve totaliter bir toplum inşa etmektedir. Kendi kendine liderliğe soyunmuş, [[Mesihçilik|mesiyanik]] ve karizmatik bir önderi vardır ve hedefe giden her yolu mubah olarak görmektedir.”<ref>{{haber kaynağı|yazar1=Sieghart, Mary Ann|başlık=The cult figure we could do without|url=https://culteducation.com/group/812-al-qaeda/141-the-cult-figure-we-could-do-without.html|yayıncı=The Times|tarih=26 Ekim 2001}}</ref>
181. satır:
==== Gülen Hareketi ====
Türkiye’de en fazla bilinen kütlerin/yeni dini hareketlerin başında [[Gülen Hareketi]] gelmektedir. 1960’larda kurulan bu örgüt, hem kültlerin temel bileşenleri (karizmatik lider, doktrin/ideoloji ve [[endoktrinasyon]] yöntemleri) hem de yukarıda listelenen 15 kriter açısından incelendiğinde klasik kült tanımını tamamen karşılamaktadır. Örgütün son yıllarda Türkiye’de giriştiği siyasi operasyonlar, [[Mesihçilik|mesiyanik]] bir kültün toplum düzeninde nasıl tahrip edici bir etki yaratabildiğini göstermiştir. Bilhassa kriminal eylem iddialarının ardından bazı yorumcular, Gülen hareketinin kült olduğuna dair görüşler bildirmiştir.<ref>{{haber kaynağı|yazar1=Robert Amsterdam|başlık=Turkey: Is the Gülen Organization a Cult?|url=http://www.breitbart.com/national-security/2016/07/31/gulen-organization-cult/|yayıncı=Breitbart|tarih=31 Temmuz 2016}}</ref><ref>{{haber kaynağı|yazar1=John Hayward|başlık=Robert Amsterdam: Gulen’s Islamist Cult Buys Off U.S. Politicians in Both Parties to Avoid Investigations|url=http://www.breitbart.com/radio/2016/08/12/robert-amsterdam-gulens-islamist-cult-buys-off-u-s-politicians-in-both-parties-to-avoid-investigations/|yayıncı=Breitbart|tarih=12 Ağustos 2016}}</ref><ref>{{haber kaynağı|yazar1=İbrahim Kalın|başlık=The Coup Leader Must Be Held Accountable|url=http://mobile.nytimes.com/2016/07/25/opinion/the-turkey-coup-leader-must-be-held-accountable.html?_r=1&referer|yayıncı=New York Times|tarih=24 Temmuz 2016}}</ref><ref>{{haber kaynağı|yazar1=Kemal Sayar|başlık=Kült Psikolojisi|url=http://www.gercekhayat.com.tr/yazarlar/kult-psikolojisi/|yayıncı=Gerçek Hayat|tarih=17 Ağustos 2016}}</ref><ref>{{haber kaynağı|yazar1=Erol Göka|başlık=Modern Bir Kült Olarak FETÖ|url=http://www.yenisafak.com/yazarlar/erolgoka/modern-bir-kult-olarak-feto-2031323|yayıncı=Yeni Şafak|tarih=21 Ağustos 2016}}</ref><ref>{{haber kaynağı|yazar1=Mahmut Aydın|başlık=Bir Kült/Dini Hareket Olarak Gülenizm|url=http://www.karar.com/gorusler/bir-kultdini-hareket-olarak-gulenizm-241083#|yayıncı=Karar Gazetesi|tarih=7 Eylül 2016}}</ref><ref>{{haber kaynağı|yazar1=İsmet Berkan|başlık=Kehanet çöktüğünde: 14 Ağustos'un sırrı...|url=http://sosyal.hurriyet.com.tr/yazar/ismet-berkan_386/kehanet-coktugunde-14-agustosun-sirri_40182953|yayıncı=Hürriyet|tarih=6 Ağustos 2016}}</ref><ref>{{haber kaynağı|yazar1=Şaban Bıyıklı|başlık=Kültler ve Dini Cemaatler|url=http://m.milatgazetesi.com/kultler-ve-dini-cemaatler-haber-56408|yayıncı=Milat Gazetesi|tarih=25 Mayıs 2014}}</ref><ref>{{haber kaynağı|yazar1=Şaban Bıyıklı|başlık=Mesihler, Mehdiler ve Risaleler|url=http://www.star.com.tr/acikgorus/mesihler-mehdiler-ve-risaleler-haber-1058880/|yayıncı=Star Gazetesi|tarih=26 Eylül 2015}}</ref><ref>{{haber kaynağı|yazar1=Recep Yenidağ|başlık=Bir Kült Lideri Olarak Fethullah Gülen|url=http://www.milatgazetesi.com/bir-kult-lideri-olarak-fethullah-gulen-haber-55968|yayıncı=Milat Gazetesi|tarih=5 Mayıs 2014}}</ref>
Benzer şekilde [[2016 Türkiye askerî darbe girişimi|15 Temmuz darbe girişimi]] sonrasında ortaya çıkan itiraf ve deliller, Gülen Hareketi kültünün üyelerini kişiliksizleştirilmek için ciddi zihin değiştirici (''mind-altering'') manipülatif yöntemler kullandığını ortaya koymuştur. Bu manipülatif yöntemlerin belki de en dikkat çekicisi, Gülen Hareketi mensubu olduğunu itiraf eden ve Genelkurmay Başkanı yaverliği görevinde bulunan Levent Türkkan örneğinde görülmektedir.<ref>{{haber kaynağı|başlık=Org. Akar'ın yaveri Yarbay Levent Türkkan'dan FETÖ itirafı|url=http://www.haberturk.com/gundem/haber/1269175-org-akarin-yaveri-yarbay-levent-turkkandan-feto-itirafi|yayıncı=Habertürk|tarih=20 Temmuz 2016}}</ref><ref>{{haber kaynağı|başlık=Yarbay Levent Türkkan'ın ifadesinin tam metni|url=http://www.internethaber.com/hulusi-akarin-yaveri-levent-turkkan-kimdir-ifadesinin-tam-metini-1700133h.htm|yayıncı=İnternetHaber|tarih=20 Temmuz 2016}}</ref> Diğer yandan 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında elde edilen güncel bilgiler, örgütün üyelerin bütün özel yaşamlarını yönlendirdiğini kanıtlamaktadır.<ref>{{haber kaynağı|yazar1=Nurettin Veren|başlık=Gülen gizli jeopolitik evlilikleri kullanarak kendi devletini kurdu|url=http://www.yeniakit.com.tr/yazarlar/nurettin-veren/gulen-gizli-jeopolitik-evlilikleri-kullanarak-kendi-devletini-kurdu-15631.html|yayıncı=YeniAkit|tarih=17 Eylül 2016}}</ref><ref>{{haber kaynağı|başlık=İtirafçı yarbay FETÖ’nün evlilik yöntemini anlattı|url=http://www.haberturk.com/gundem/haber/1278723-itirafci-yarbay-fetonun-evlilik-yontemini-anlatti|yayıncı=HaberTürk|tarih=9 Ağustos 2016}}</ref><ref>{{haber kaynağı|başlık=FETÖ’nün 73 bin ablası var|url=http://www.sabah.com.tr/gundem/2016/08/11/fetonun-73-bin-ablasi-var|yayıncı=Sabah|tarih=11 Ağustos 2016}}</ref>
| |||