Safevîler: Revizyonlar arasındaki fark

[[Anadolu]]'da 15. yüzyıl boyunca Osmanlı ilerlemesi devam etmiş [[Türkmenler]] de kontrol altına alınmıştı. Kuruluş döneminde heterodoks zümrelere daha müsamahakar davranan [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]] bu sıralarda kontrol etmekte zorlandığı göçebe Türkmen boylarını yasadışı ilan ederek baskı altına almıştı{{factKaynak belirt}}. İşte bu ortamda Erdebil Safeviye şeyhi İsmail, [[Azerbaycan]]'dan Anadolu içlerine kadar yayılmış bulunan küskün Oğuz-Türkmen boy ve oymaklarını ruhani otoritesiyle birleştirerek 1501'de zamanın en güçlü Sünni Türkmen federasyonu olarak bilinen Elvend Mirza liderliğindeki [[Akkoyunlular]]'dan [[Tebriz]]'i kendi yönetimine aldı.

Şah İsmail, [[Kızılbaş]] [[Alevî]] olmasına ve [[Caferilik|On İki İmamcı Şiilik]] inancıyla uzlaşması pek kolay olmayan Şiî (On iki imamcı Tasavvuf, Alevi) inancına rağmen, Şiâ'nın mezhepsel ileri gelenlerini ülkesine getirerek, onlara sadakatleri karşılığında toprak ve paralar hediye etti. Safevi döneminden sonra ve özellikle [[Kaçar]] hanedanı döneminde Şiî ulemanın rolü artmış, ulema bağımsız ya da hükümetlerle ortaklaşa rol oynamaya başlamıştır. Safevîler sufî/tasavvufî geçmişine sahiptirler.{{Kaynak belirt}}Devlet feodal bir teokrasi haline geldi fakat bu din ve devlet ayrılığı biçiminde değildi.{{Kaynak belirt}}Şah dinsel ve dünyevi yetkilerin her ikisini birden elinde tutuyordu.{{factKaynak belirt}}

Hükümdar olduğunda ilk fark ettiği şey, savaş meydanlarında Osmanlılar ve Özbekler (Şeybaniler) tarafından sürekli mağlup edilen ordusunun acizliği oldu. Nitekim Osmanlılar [[Gürcistan]] ve [[Ermenistan]]'ı zaptederken, [[Özbekler]] de doğuda sekizinci [[İmam Ali Rıza]]'nın bulunduğu [[Meşhed]] ve [[Sistan]]'ı ele geçirmişlerdi. İlk olarak kuzeydoğudaki topraklarının Osmanlılara bırakmak zorunda kaldı ve onlardan barış istedi. Bu sırada [[Safevi Devleti]]'ne seyahat amacıyla gelmiş Robert ve Anthony Sherley adındaki iki İngiliz gezgini, şah ordusunun Avrupa modeline benzer paralı ve iyi eğitim görmüş daimi bir orduya dönüştürülmesinde Şah'a yardım ettiler{{factKaynak belirt}}. Rakibi olan Osmanlı padişahları bu işi çok öncelerden beri başarmış ve ordularını sürekli modernize etmişlerdi. Abbas barutun kullanımını hararetli bir biçimde benimsedi. Yeni reformlarla birlikte ordusu, Kızılbaşlar yanında,Gürcistan, Ermenistan ve Çerkez ülkelerinden devşirilen [[Gulam]]lar, Tofenkçiler (Tüfenkçiler) ve Topçiler (Topçular) gibi bölüklere ayrılmıştı.{{factKaynak belirt}}

Şah Abbas suikaste uğramak saplantısından hiçbir zaman kurtulamadı. Bu nedenle şüphe uyandıran hanedan üyelerini ya katletti ya da gözlerine mil çekmek suretiyle saf dışı bıraktı. Nitekim bu şekilde oğullarından birini idam ederken, ikisini de gözlerine mil çektirerek kör bıraktı. Bundan başka iki oğlunu da kendi ölümünden önce kaybedince, sonuç [[Şah Abbas]] için bir trajediye dönüştü. [629'da öldüğünde geride ardılı olabilecek yetenekte hiçbir oğul bırakmamıştı.{{factKaynak belirt}}

Safevî Devleti'nin kurulmasında ve gelişmesinde rol oynayan oymaklara bakıldığında , genelde yaygın olan teze aykırı olarak devletin kuruluşunda esas rolü [[Akkoyunlu]] ve [[Karakoyunlu]] Türkmenlerinin değil, orijinal ve yeni Anadolulu (Rumlu) ve Suriyeli (Şamlu) Alevi Türkmen topluluklarının oynadığı ortaya çıkmaktadır{{factKaynak belirt}}. Devletin kuruluşunda rol oynayan büyük oymaklardan ilki Rumlu olup, [[Sivas]]'ın [[Koyulhisar]] (Koylahisar) ve Karahisar ([[Şebinkarahisar]] - Şimdi Giresun'a bağlı) yöreleri ile [[Tokat (ilçe)|Tokat]] ve [[Amasya]] bölgelerindeki köylü [[Kızılbaş]] Aleviler tarafından meydana getirilmiştir{{factKaynak belirt}}. Ustacalu oymağı ise Sivas, Amasya, Tokat bölgesinde yaşayan ve bazı oymakları [[Kırşehir]]'e kadar yayılan Ulu Yörük topluluğuna ait bir oymaktı{{factKaynak belirt}}. Adından da anlaşılacağı üzere Antalya bölgesi Türkmenlerinden oluşan [[Tekelü]] oymağı içinde Hamit-ili ([[Isparta]], [[Burdur]]) ve Menteşe-ili ([[Muğla]]) Türkmenleri de yer alıyordu{{factKaynak belirt}}.

Bu üç Anadolulu oymaktan başka, devletin kuruluşunda görev alan bir diğer topluluk Suriye Türkmenlerinden oluşan [[Şamlu]] oymağıydı{{factKaynak belirt}}. Bu oymak yazın [[Sivas]]'ın güneyindeki Uzun Yayla'da, kışın [[Halep]] ile [[Gaziantep]] arasında yaşayan ve Osmanlı döneminde [[Halep Türkmenleri]] denilen oymaklardan kopmuştu. Devletin kuruluşunda önemli rol oynayan oymaklardan biri de Kahramanmaraş ve Boz Ok (Yozgat) bölgesini içine alan Dulkadir (Ar: Zü'l-Kadr = Tr: Güç, kudret sahibi) elinin bilhassa Boz Ok kesiminde yaşayan Türkmenlerden oluşan Dulkadir (Zü'l- Kadr) oymağıydı. Bu oymak mensuplarının ayrılması ile zayıflayan [[Dulkadiroğulları]] Beyliği kolayca Osmanlılar tarafından ortadan kaldırılmıştır. Bütün bu oymaklar dışında kuruluşa katılan daha küçük topluluklar da şunlardır: [[Tarsus]] yöresi Varsakları, Orta ve Doğu Karadeniz [[Çepni]]'leri, Arapgirlü, Turgudlu (Karamanoğlu Türkmenlerinden), Bozcalu (Halep Türkmeni), Acirlü, Hınıslu Çemişkezeklü, Şadlu/Şadıllı oymağı (Türkmen)<ref>Safevi Devleti'nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992