|
== Halife olmadan hayatı ==
Mutasım halife olmadan Ebu İshak adı ile anılmaktaydı. Babası Abbasi Halifesi [[Harun Reşid]], annesi bu halifenin Türk asıllı cariyesi olan Meride idi. Bağdad'da Abbasi Halifeleri sarayı olan "Huld Sarayı"'nda doğmuştur. TabariTaberi'ye göre birçok otorite tarafından doğum tarihi Ekim 796 (Şaban H.180) olarak verilmekte ama bazıların da doğumu 726 ilkbaharı (H. 179) veya daha önce olarak verilmektedir.<ref name="tabari32">Muhammed İbni Carir TabariTaberi (İng. çev. ve ed.: Bosworth, C. E.) (1987) ''The History of al-Ṭabarī, Volume XXXII: The Reunification of the ʿAbbāsid Caliphate. The Caliphate of al-Ma'mun, A.D. 812–833/A.H. 198–213'', Albany, NY: State University of New York Press ISBN=0-88706-058-7 {{ing}}</ref>
TabariTaberi Mutasım'ı yetişkin iken siyah sakallı, saçlarının uçları gittikçe kırmızıya yaklaşıp saç uclarıuçları kırmızı olarak tasvir etmektedir ve gayet güzel gozlerigözleri olduğunu bildirmektedir. Diğer tarihçiler onun fiziksel olarak gayet güçlü olduğunu ve okuryazarlığının gayet az, hatta hemen hemen ümmi, olduğunu vurgulamaktadırlar.<ref name="tabari32"/>
Ebu İshak, Harun Reşid'in küçük oğullarından olduğu için yetişmesine pek önem verilmemiştir. Baba-bir-anne-ayrı kardeşleri olan [[Emin (Abbasi)|Emin]] (halifelik dönemi: 809-813) ile [[Memun]] (halifelik donemi:813-833) arasindaarasında cikançıkan (bazanbazen "DördüncuDördüncü Fitne" veya "Büyük Abbasi İç Savaşı" adı da verilen) büyük iç savaşta BagdadBağdad'da bulunup orada yaşamıştır. Bu dönemde 817-819'dsda diğer Abbasi sülalesi mensupları ve Abbasiler devleti ilerigelenleriileri gelenleri (''abna' el-devle'') gibi, 20 Temmuz 817'de Bagdad'lılarınBağdadlıların Halife Memun yerine "Mübarek" taht adı ile halife olduğunu kabul ettikleri [[İbrahim İbni Mehdi]]'nin taraftarı idi.<ref name="kennedy">Kennedy, Hugh N. (2.ed. 2004) '' The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century'' Harlow: Pearson Education Ltd. [http://books.google.com/books?id=Wux0lWbxs1kC Google books] say=151, 156</ref>
Ebu İshak'ın 816'da Hicaz'a Mekke-Medine'ye Hacca gittiği TabariTaberi tarafından bildirmektedir. Bu hac seferinde yanında askerlerden ve devlet memurlarından oluşan büyük bir refakatci grubu bulunmakta idi. Bu hac seferine gidişte bu refakatçiler arasında Yemen valisi tayin olup görevine giden "Havdava İbni Ali İbni Isa İbni Maham" da katılmıştı. Ebu İshak Mekke'de bu hac seferinde Mekke'de iken kendine refakat eden askeri birliği hacıların yollarını kesip onları soyan "Harici" bir eşkiya lideri üzerine gönderildiği hakkında ayrıntılı olarak vermekte ve ortaya çıkan bir olayı da anlatmaktadır. Bir Türk asıllı "gılman" (kölemen) asker Ebu İshak'ı bir Harici askerinin çok tehlikeli mızrak hücumundan kurtarmış ve ona Farsça "Aşina ma-ra" (''Beni Hatırla'') diye bağırmıştır. Bundan sonra bu Türk asker "Aşina" lakabıyla "Ebu Cafer Aşina" olarak bilinmiştir. Ebu İshak bu seferde isyancı Hariciler eşkiyaları tepeleyip imha etmiştir.<ref name="tabari32"/>
Ertesi 817 yılında da Ebu Ishak tekrar Hicaz'a hac için gitmiştir.<ref name="tabari32"/> Fakat bu hac seferinin ayrıntılarını bildiren hiçbir belge ve bilgi elimizde bulunmamaktadır.
Ebu İshak Hicri 829'da (Hicri 214) Mısır'da çıkan bir isyanı bastırmakla görevlendirilmiştir. O bu isyanı bastırmış ve isyan elebaşılarını idam ettirmiştir.<ref name="tabari32"/>
831'de (Hicri 215) Bağdat'a dönen Ebu İshak kardeşi halife [[Memun]]'un Bizanslılar üzerine Anadolu seferine iştirak etmiştir. TabariTaberi'ye göre bu seferde Ebu İshak'ın komuta ettiği Arap ordusu kolu 30 kadar Bizans tahkimli mevki ve kaleyi ele geçirmiştir.<ref name="tabari32"/>
== Halifelik yaşamı ==
=== Askerin biat sorunu ===
TabariTaberi'ye göre Mutasım, ölen ağabeyi Memun yerine 9 AgustosAğustos 833'date halife olmuştur. Once askerler Mutasim'a biat etmekten kaçındılar ve Memun'un oğlu Abbas'in halife olmasını istediler. Fakat Abbas babasının kurmuş olduğu Tyana askeri şehrinden çağrılıp Bağdad'a geldi ve Mutasım'a biat etti. Askerler de ondan sonra Mutasım'a biat ettiler.
=== Tyana, Bağdad ve yeni Samarra şehri devlet merkezi ===
Mutasım ağabeyi Memun'un yeniden yaptırıp yerleştiği Tyana şehrini boşaltırdı; şehrin yeni yapılmış olan surlarını yıktırdı. Şehirde taşınamıyacaktaşınamayacak her şey yakılıp şehir ortadan kaldırıldı. Halifelik devlet merkezi yine Bağdad oldu.
Fakat Abbasileri başa getiren ve sonradan Memun'un tuttuğu Horasanlı askerler ile aileleri ve Horasanlı İranlılara karşı bir güç olarak TurkTürk asıllı kölemenlerdenKölemenlerden kurulan ordunun askerleri arasında devamlı çatışma bulunmaktaydı. Bağdad'in yerli Iraklı ahalisi bu iki yabancı unsurdan ve aralarındaki çatışmalardan devamlı tedirgin olmaktaydı. Özellikle Mutasım'ın iktidarına temel olarak kullandığı Türk asıllı kölemen askerler şehir halkı tarafından istenmemekteydi. Bu Türk kölemen askerlerin kışlaları Bağdad şehir duvarları dışında olmakla beraber Türk kölemenler şehir halkı tarafından devamlı şikayet konusu ve sosyal çekişme odağı olmaktaydı. Bağdad şehrinde Türk kölemenler aleyhinde devamlı çekişmeler ve hatta isyanlar çıkmaktaydı.
Sonunda (babasının Rakka'ya ve ağabeyi Memun'un da kendine yeniden yaptırdığı Tyana'ya çekilmesini göz önüne alarak) Mutasım 833de kendi devlet merkezi için Bağdad'ın 125 km güneyinde o zaman bir eski harabe şehri olan [[Samarra]]'yı yeni devlet merkezi olarak seçti. Bu şehirde saraylar, camiler <ref>Özellikle dönmeli şekilde mimarisi çok nadir büyük minaresi olan Büyük Samarra Camii ve Şii imamları Ali el-Hadi ve Hasan al-Askari'nin türbeleri bulunan iki büyük camiicami</ref>, diğer halka yararlı binalar, parklar; devlet divan memurlarının çalıştığı binalar ve askerler için kışlalar kuruldu.<ref>Sonradan [[Vasık (Abbasi)|Vasık]] ve [[Mutaz (Abbasi)|Mutaz]] zamanlarinda Samarra bir ticari şehir karakteri de kazandı. Samarra 892ye kadar Abbasi halifeliğinin devlet merkezi olarak kaldı.</ref>
=== Babek Ayaklanması ===
{{ana|Babek Ayaklanması}}
Bu Halifeyi, en çok uğraştıran sorun [[Babek Hürremi|Babek]] [[Babek Ayaklanması|isyanı]] olmuştur. Babek, kuzey İran'da gelişen Hürremîyye ''(Ḵhorram-Dīnān)'' adlı bir dinsel topluluğun başkanıydı. Bu topluluk [[Ebu Müslim Horasani]]'nin [[Abbasiler]] tarafından öldürülmesinin öcünü almak üzere 816-817de (Hicri 201de201'de) halife [[Memun]] döneminde [[Azerbaycan]] civarında isyan etti. 819-820 de Yahya bin Muadh; 822de İsa bin Muhammed bin Ebu Halid; 824-825de Ahmed bin El-Cunayd, ve 827-828de Muhammed bin Humayd Tuşi komutalarındaki üzerine gönderilen orduları [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]]lılarla işbirliği yaparak yenilgiye uğratıp geri püskürttü.
Mutasım'ın halifeliği döneminde ise Babek askerlerini ta güneye [[Hamedan]]'a kadar göndererek bu bölgelerdeki huzur ve düzeni bozdu. Hemedan'a Mutasım'ın "İshak bin İbrahim bin Müsab" komutasında gönderdiği ordu Babek taraftarlarının ordularını yenip onların Bizans'a kaçmasına neden oldu. Fakat Kuzey İran'da büyük kitleler Babek'in inançlarına katıldılar ve ordularını büyüttüler. Babek'in Hürremiye ordusunu tarihçiler 100.000-200.000 (Mesudi) olarak vermişlerdir.
Mutasım Babek sorununa katî bir çare aradı ve en sonunda Türk asıllı olan ve gayet yetenekli Abbasi generali olan "Afşin Haydar bin Kavuş"'a büyük ve çok iyi disiplinli bir ordu sağlayarak ona mutlaka Babek'in ele geçirilmesi için kati bir emir verdi. Afşin önce bir sıra tahkimli mevki ve kaleden oluşan bir savunma hattı meydana getirdi ve çok iyi organize edilmiş ulak sistemi kurarak sistematik olarak Babek'in hücumlarını durdurmayı başardı. Babek iki yıl Afşin'e karşı durdu; Afşin'in bazı komutanlarını ve askerlerini ona ihanet ettirmeyi başardı. Ama metodik olarak Afşin bütün bu sorunlarını çözerek Erdebil'in kuzeyinde Babek'in bütün korumalı mevkilerini ele geçirdi. Babek son olarak Ermenistan'a kaçıp oradaki bir Ermeni prensine sığındı ve bu prens de 837de Babek'i Afşin'e teslim etti. Böylece Babek'in 23 yıl süren isyanı sona erdirildi.
Bu seferinde Afşin çok sayıda esiri Babek'in zulmünden kurtardı ve Babek'in eline geçirmiş olduğu büyük servetleri ganimet olarak kendine ve ordusuna dağıttı. Sonra elinde esir olan Babek'i ve kardeşini tutuklu olarak Samarra'ya getirdi. Samarra'da Babek bir fil sırtında gezdirildi; 4 Ocak 838de kendi cellatı tarafından idam edildi ve kesilmiş kafası çeşitli şehirlerde halka gösterilmek üzere Horasan'a gönderildi. Babek'in kardeşi ise sonradan Bağdad'da idam edildi.
[[837]]de Bizans imparatoru Theofilos güney-doğu Anadolu'ya ve Abbasi halifeliği başkentine hedefle 70.000 kişilik bir ordu ile Abbasi ülkelerine sefere geçti. Bu ordu [[Malatya]] (o zamanki Melitene) ve [[Samsat]] (o zamanki Samsota) kalelerini eline geçirdi. Sonra bu ordu Suriye'de Mutasım'ın doğum yeri olan [[Zibatra]] (Bizanslılarca Sozopetra) kalesine saldırdı; bu kaleyi ele geçirip yıktılar.
Buna karşılık olmak üzere 838de838'de Mutasım büyük bir ordu ile iki koldan Anadolu'ya girdi. Bizans imparatoru iki Arap kolunun birleşmesini önlemek amacıyla Abbasi generali "Afşin" komutasındaki bir kolu üzerine 25.000 (veya 40.000) kişilik ordu ile 21 Temmuz 838de838'de (şimdi Dazmana mevkinde) "Anzin Savaşı" adı verilen bir çatışmaya girişti. "Afşin" Bizanslıların hücumuna karşı durup bir karsı hücumla bu muharebeyi kazanıp, [[Bizans ordusu]]nu dağıttı. Bizans ordusu Mutasım'ın Anadolu'da ilerlemesine hiçbir direniş göstermedi. Halife'nin komutasındaki kol ise [[Ankara]] kalesini aldı ve Afşin kolu ile orada birleşen büyük Abbasi ordusu, şimdiki [[Emirdağ]]-Hisarköy yakınında Bizans'ın ikinci büyük şehri ve çok önemli kalesi olan [[Amorium]] üzerine yürüdü. Bu kaleye kuşatmaya karşı şehir 55 gün direndi. Fakat bir Müslüman köle ihanet edip Abbasilere surlarının en zayıf tarafını gösterdi ve oradan surları yaran Arap ordusu 23 Eylül 838de838'de şehre girdi ve şehri ve kaleyi yakıp yıktı.
Mutasım'a Bizanslılar "Gramerci İoannis" başkanlığında bir elçiler heyeti gönderdiler. Halife ve saray mensuplarına çok değerli hediyeler sundular. Ayrıca Bağdat halkına da 36.000 Bizans altını dağıtarak halkı barışa teşvik ettiler.
=== Ordu komutanları komplosu ===
Anadolu seferi sırasında ordusunun en yüksek komutanları Mutasım'ın aleyhinde bir komploya karıştılar. Bunlar arasında Şah bin Sahl, Amr-el-Fargana, Ucayf bin Anbasa ve Ahmed bin Halil bulunmaktaydı. Mutasım ordusu ile başkenti [[Samarra]]'ya döndükten sonra bu komutanları idam ettirdi. Bu komploya katılmayan Afşin ise bir dinsel kadılar heyeti tarafından inançları ve özellikle eski İran Mazdak mezheplerine inanıp inanmadığı hakkında soruşturmaya tabi tutuldu ama bu kadılar heyeti onun hakkında kesin sonuca varamadı. Fakat Afşin'in Mutasım aleyhinde diğer entrikalara katılmış olduğu tespit edilince, Afşin hapse atıldı ve Afşin 841 ilkbaharında hapisdehapiste iken öldü.
=== İmparatorluğun bölünmesi ===
Memun'un ünlü generali Tahir, çocuklari ve ahvadı yarı özerk [[Tahiriler]] devleti olarak Horasan, [[Fergana]], [[Herat]] ve [[Maveraünnehir]] eyaletleri valilikleri ellerine aldılar.
Kuzey Afrika'ninnın batısında, [[İfrikiye]]'de kurulan [[Aglebiler]] devleti teorik olarak Abbasi halifelerine bağlı olmakla beraber özerk idi ve [[Sicilya]]'yı ellerine geçirdiler.
=== Donanma hazırlama ve tahribi ===
BizanslilaraBizanslılara karsikarşı Anadolu'da ordusunun başarısını karada sonuca bağlamayan Mutasım 842de842'de 400 küçük kadırga tipi gemiden oluşan büyük bir donanmayı Suriye kıyılardan Bizans sahillerine hücum etmek üzere hazırlattı. Fakat yola çıkan donanma hiç beklenmedik büyük bir fırtınaya tutuldu ve hemen hemen tüm gemileri parçalanıp battı.
=== Mutasım'ın ölümü ===
Mutasım'ın donanmasının bu felaketinden haberi olmadı. TabariTaberi'ye göre 21 Ekim 841de841'de hasta düştü. Tecrübeli doktoru bir önceki yıl ölmüş ve yeni doktoru bu eski doktorun tedavisine devam etmemiş olduğu için hastalığı gittikçe ciddileşti ve 5 Ocak 842de842'de Mutasım hayata gözlerini yumdu. Yerine oğlu [[Vasık (Abbasi)|Vasık]] halife olarak geçti.
TabariTaberi'ye göre Mutasım görecelikle hayatı fazla ciddiye almayan, nazik, hoşa giden ve hayırsever tabiatlı bir hükümdardı.
== Dipnotlar ==
| 