İslam: Revizyonlar arasındaki fark

Mutezile mezhebi bu mezheplerin arasında en akılcı olandır<ref name="MutezileKılavuz">Kılavuz, A. Saim. "İslam Akaidi ve Kelam'a Giriş". 306-308.</ref> ve genel olarak Ehl-i Sünnet içerisinde hoş karşılanmaz; tekfir edildiği de olmuştur. Mutezile mezhebi her ne kadar bugün pek yaygın olmasa da, özellikle [[Abbasiler]] döneminde güçlenmiştir<ref name="MutezileKılavuz" />. Mutezile'de akıl ile nass (örneğin bir ayet) çelişkili durduğunda nass akla uygun olacak şekilde tevil edilir (yorumlanır). Mutezile'nin bu tutumu özellikle gelenekçi akımlardan büyük eleştiri almıştır. Mutezile mezhebine bağlı kişilerin inandıkları belirli esaslar bulunmaktadır, bunların başlıcaları şu beşidir: [[Tevhid (din)|Tevhid]], adalet, söz ve tehdit (''el-Va'd ve el-Va'id''), iki konum arasındaki bir konum (''El Menzile beyne'l-menzileteyn'') ve iyiliği emretmek-kötülükten men etmek (''Emr-i bi'l ma'rûf ve nehy-i anil münker'')<ref name="brillMutezile">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=q3_COM-00127 Schmidtke, Sabine. "Muʿtazila ." Encyclopaedia of the Qurʾān. General Editor: Jane Dammen McAuliffe, Georgetown University, Washington DC. Brill, 2008. Brill Online.] <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=q3_COM-00127> URL erişim tarihi: 2 Mayıs 2008.</ref><ref name="MutezileKılavuz" />. Bu beş esasa ''usûlü'l-hamse'' denir<ref name="MutezileKılavuz" />. Tevhid esası Allah'ın varlığı ve birliği anlamındayken adalet esası kader tartışmasıyla ilgili ve Cebriyye'ye bir tepki olarak doğmuş bir esastır<ref name="MutezileKılavuz" />. Buna göre insan fiilerinde tamamen hürdür ve fiilerini, Allah'ın ona bahşettiği bir güçten yararlanarak, kendisi yaratır. Mutezile argümanlarına göre eğer kişinin durumu bu olmasaydı da Allah onun fiilerini yaratmış olsaydı, kişi davranışlarında hür olmasaydı, Allah'ın kişiyi davranışlarından, fiilerinden dolayı cezalandırması adil olmazdı. Oysaki İslam anlayışına göre Allah adaletin kaynağıdır<ref name="MutezileKılavuz" />. Nitekim bu esasın ismi de buradan doğmuştur. ''Söz ve tehdit'' yani Arapça özgün tabiri ile ''el-Va'd ve el-Va'id'' ise Mürcie mezhebine tepki olarak ortaya çıkmıştır ve Allah'ın sevap işleyenlere söz verdiği (vaad ettiğivadettiği) iyiliğin, günah işleyenlere ise tehdit ettiği cezanın gerçekleşeceğini kasdetmektedir. Mutezile mezhebinin bu husustaki mantığı Mürcie mezhebinin tam zıddıdır ve şöyle ilerler: Eğer kişinin imanı yanında günahları etkisiz olsaydı Allah'ın günahlara karşı insanları azap ile korkutması anlamsız olurdu; bu sebeple Allah'ın vadettiği iyilik de ceza da kaçınılmazdır. ''İki konum arasındaki bir konum'' esası ise ''söz ve tehdit'' esasıyla ilişkilidir; buna göre büyük günah işleyen Mümin tövbe etmeden ölürse azap görür. Bununla birlikte bu kişinin (büyük günah işlemiş Müminin) konumu kâfirlik değildir; bu kişiye [[fasık]] denir ve [[iman]] ile [[küfür]] arasında bir konum olduğuna inanılır ve nitekim esasta ismini bundan almıştır<ref name="brillMutezile" />. ''Emr-i bi'l ma'rûf ve nehy-i anil münker'' yani ''iyiliği emretmekten ve kötülükten men etmek'' ise Mu'tezile'de önemli bir yere sahip bir esastır. İnananların birbirlerine iyiliği tavsiye etmeleri, emretmeleri, kötülükten ise alıkoymaları, men etmeleri anlamına gelmektedir. Mu'tezile'nin bu beş ana esasını ilk ortaya atanın Mutezili düşünür [[Ebu'l-Huzeyl]] olduğu düşünülmektedir<ref name="brillMutezile" />. Her ne kadar Mutezile bugün ayrı bir itikadi mezhep olarak yaygın olmasa da, önemli Şia kolları, Zeydiyye ve İsnaaşeriyye, Mutezili görüşlerin çoğunluğunu kabul etmiştirler ve bu sebeple itikadda Mutezili bir tavırları vardır<ref name="MutezileKılavuz" /><ref name="brillMutezile" />. Mutezililerin birçoğu fıkıh mezhebi olarak (yani amelde) Hanefi mezhebine bağlıdır<ref name="MutezileKılavuz" />.

{{ana|İslam ve Bilimbilim}}