I. Charles: Revizyonlar arasındaki fark

'''I. Charles''' (d. [[19 Kasım]] [[1600]] - oö. [[30 Ocak]] [[1649]]), 27 Mart 1625'ten 1649'da idam edilmesine kadar [[İskoçya]] Krallığı ve [[İngiltere]] ile [[İrlanda]] krallıkları kralı<ref name="BBC-history">''BBC - History - Charles İ (1600 - 1649)''. British Broadcasting Corporation. [http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/charles_i_king.shtml bbc.co.uk] erişim tarihi 20-08-2008.</ref>.

1625'te babası James ölünce Charles İskoçya ve İngiltere ile İrlanda krallıkları tahtına çıktı. Savaş hazırlıkları için devlet maliyesini pekiştirmek hedefi ile yeni vergiler toplamak için İngiltere geleneklerine göre yeni bir [[Parlamento]] toplatıp onlardan vergi sübvansiyon izini alması gerekmekteydi. Fakat Charles Krallığın kendine tanrı tarafından verildiğine ve sırf şahsi vicdanına dayanarak şahsen aldığı devlet yönetim kararlarının "ilahi irade"'yi temsil ettiği için (kendi şahsi izni olmazsa) kayıtsız ve şartsız hiçbir insansal kontrole bağlı kısıntılar olmadan kabul edilmesi gerektiğine inanmaktaydı. Fakat krallık tebaalarıntebaların çoğunluğu bu inancı açıkça [[tiran]]lık gösteren [[Mutlak Monarşi]] olduğunu kabul etmekte idiler. Bir İngiliz olarak geleneksel devlet yönetimi kurallarına, özellikle yeni vergi salıp toplamanın ancak yeni bir parlamento toplayarak bu parlamentonun kontrol ve iznine bağlı olması prensibine, aykırı olduğunu kabul etmekteydiler. Charles kral olarak Protestan Hristiyan inançta olmakla beraber, Protestan kiliselerinin Katolik Kilisesi ayinleri ve inançlarına en yakın olan "Yüksek Kilise (High Church)" görüşüne bağlı idi. Bu görüşü temsil edip verdikleri ve yazdıkları vaazlarda; yönettikleri kilise ayinlerinde; ayinlerde giydikleri papazlık giysilerinde uygulayan kilise ruhbanlarını (özellikle Richard Montagu ve [[Canterbury]] Başpiskoposu [[William Laud]]'u) koruyup tutması; [[İngiliz reformasyonu]] ve [[İskoçya reformasyonu]] yanında ortaya çıkmış olan diğer daha koyu Reformist Protestan inançlı Protestan mezheplere inananları (özellikle [[Püriten]] ve koyu Kalvinist inançlıları) kendine aleyhtar yaptı. Kral Charles’ın koyu Katolik inançlı Fransa Prensesi [[Henrietta Maria]] ile evlenmesinden ve Avrupa'daki [[Otuz Yıl Savaşı]]'nda Katolik krallar orduları tarafından yenilmekte olan Protestan taraflara İngiltere'nin hiçbir anlamlı destek sağlamamasından da, Kral I. Charles’ın Katolik taraftarı olduğu hakkındaki dinsel aleyhtarlarının inançlarını daha da güçlendirdi. Bu aleyhtarlar Kral Charles’ın yeniden topladığı Parlamento'da önemli sayıda idiler ve bu aleyhtar Parlamento üyeleri gayet iyi konuşmaları ve kulis hareketleri ile yeni İngiltere Parlamentosu'nda üstün duruma geçtiler.

Charles Parlamentocular tarafından tutukluluk altına alındı. Önce Holdenby House, [[Northamptonshire]], sonra [[Newmarket]]'te, sonra Londra yakınlarında [[Surrey]]'de "Oatlands Sarayı"'na ve sonra da [[Hampton Court Sarayı]]'na getirilip oralarda tutuklandı. Hampton Court Sarayı'nda tutuklu Kral Charles bir Parlamento heyeti ile müzakereye geçti. Onların kendine getirdiği ve Parlamentonun kabul edeceği bildirilen "Meşrutiyetçi monarşi" rejimi altında hükümdarlık yapması teklifini kabul etmedi. Kasım 1647'de geçici olarak tutukluluktan kaçtı. Ama kaçtığı [[Wight Adası]]'nda beklediği şahsi desteği bulamayarak Parlamentocular tarafından yakalandı ve Wight Adası'nda tutuklanmaya başladı. Bu sırada İskoçlar ile gizli konuşmalara geçti ve onlarla kendisini kurtarmaları için anlaştı. Bu sırada Mayıs'ta Kraliyetçiler İskoçlarla anlaşarak İngiltere İç Savaşının ikinci evresi olan "İkinci İngiltere İç Savaşı"'nı başlattılar. Fakat bu dönemlerde [[Oliver Cromwell]] kurduğu, eğittiği ve komuta ettiği [[Yeni Ordu (İngiltere)|Yeni Model Ordu]] ile 1648 sonlarında tüm Britanya adasında Parlamentocuların iktidarını ve kontrolünü konsolide etti. İskoç ordusunu en sonunda Ağustos 1648'de [[Preston Muharebesi]]'nde yenerek ve muhalifleri elemine edip sindirmişti. Charles 1649 yılı sonlarında Parlamentocu bir heyetle yeni müzakerelere girişti. Fakat Parlamentocular "Yeni Model Ordu" komutanı olan Oliver Cromwell bunun aleyhinde idi.

1648 sonunda Charles "Hurst Castle" şatosuna ve sonra da [[Windsor Sarayı]]'na nakledilip tutuklandı. "Rump Parlamentosu"'nun Avam Kamarası Ocak 1649'da Kral Charles’ın "Vatana İhanet" suçundan yargılanacağını ilan etti. O zamana kadar bir meşru hükümdarın ilahi gücü olduğu kabul edilmekte idi ve bunun için alelade parlamento üyelerinden oluşan bir mahkemede ilahi güce dayanan bir kralın yargılanmasının imkânsız bir peri masalimasalı olarak bile görünmemekte idi. "Rump Parlamentosu"'nun Lordlar Kamerası kral yargılama için hazırlanan kanun teklifini hiç dokunmadan reddetti. Fakat tekrar toplanan Rump Parlamentosu, Cromwell ve ordunun zorlamarıyla ""ilahi irade"'nin bir insan kişiye ait değil (yani "ilahi irade"'nin şahsen Kral'a değil), Krallık kurumuna ait olduğunu; bu krallık kurumunda bir insan olan Kralın büyük suçlar işleyebileceğini; bu işlediği suçlar nedeni için yargılanabileceğini kabul ettiler. Bunun için "Rump Parlamentosu" yargılamayı yapmak için kendi üyelerinde oluşan bir "Yüce Yargılama Komisyonu" kurup bu komisyona tayin edilen ParlamantoParlamento üyelerini "yargılama komiser" olarak seçtiler. Ama gerçekte bu seçilen [[I. Charles’ın mahkemesindeki hakimler|yargılama komiserlerinin]]" ancak 69 tanesi Kral Charles’ın yargılanma celselerinde mahkeme heyetini oluşturdular. Bu yargılama 20 Ocak 1649'da başladı. Kral Charles bu yargılama organın meşru olmadığını ve kendinin kral olarak hiçbir zaman tebaaları tarafından yargılanamayacağını bildirip bu gayrimeşru yargılamaya hiç katkı yapmamayı tercih etti. 26 Ocak 1650'de bu yargılama sona erdi ve "Yüce Yargılama Komisyonu" Kral Charles'ı "vatana ihanet" suçundan suçlu buldu ve bunun cezası olarak başı kesilerek idam edilmesine karar verdi. [[II. Charles’ın mahkemesindeki hakimler|yargılama komiserleri]]nden ancak 59'u Kral Charles’ın "İdam edilme yargı ilamı"'na imzasını atmıştı.

Kral Charles’ın dinsel tutumu ve görüşleri Protestan dindarlar tarafından şüphe ile karşılanmaktaydı. Bu şüpheler Kral Charles’ın Kalvinci fikirlere gayet tenkitçi olan ve yüzden dinsel çatışmalara neden olan Richard Montagu adlı bir dinsel ruhban alime yakın görüşler taşıması ve ona tahta yakın görevler vererek onu koruması daha da artıp daha somutlaştı. Richard Montagu yazdığı deneme yazıları ile Kalvinci doktirin prensiplerinin başında gelen "Takdiri-İlahi (Predestination)" prensibine (yani tanrının kişinin hayatı ile her şeyi önceden tayin etmesi ve bir insan kişinin "kendini cennete kurtarması" veya "kendini cehenneme lanetlemesi" Tanrı tarafından önceden tayin edildiği doktrinini) tenkit etti. Richard Montagu'nun geliştirdiği ve Kalvinist doktrin prensipleri aleyhtarları olan görüşleri kabul edenlere "Armianist" adı verildi. Armianistler herhangi bir insan olan kişinin kendi "bağımsız irade"sini kullanarak kendi kaderini kendisinin tayin edeceğini iddia etmekte idiler. Charles’ın ilk çağırdığı Parlamento'da Kalvinist "takdir-i ilahi" prensiplerine inanan [[Püriten]]lerle daha az sayıda olan "Armianist"'lere devamlı çatışmaya başladılar ve Püriten'ler gayet ağır şekilde Armianistlere sözle saldırıya başladılar. Kral Charles daha yeni tahta geçtiğinde Armianizm'in baş kurucusu olan ruhban din adamı Richard Montagu'yu Parlamento'daki Püritenlerin şiddetli saldırılarından korumak için, bir kraliyet papazı olma görevi verdi. Bu Püritenlerin Kral Charles'a karşı garez duygularını artırmakla kalmadı ve Püriten propagandacıları Kralın Armianistlere karşı gösterdiği teveccühün onun Katolik dinine dönmeye karar vermesine bir gösterge olduğunu açıkça ilana başladılar.

Parlamento'nun [[Avam Kamarası]] kralının bu yetkisini kısıtlamakla da kalmayıp İngiltere'de uygulanan iki tip değişik bazlı (yani [[Pound (ağırlık birimi)|libre]] ağırlık "poundage" bazlı ve 2000 librelik ton ağırlığı "tonnage" bazlı) gümrük resminin Kraliyet memurları tarafından toplamasını iki yıl için kısıtladı. Halbuki bu iki tip gümrük resimlerinin haddinin tespiti ve Kraliyet idaresine bu gümrük resimlerinin toplamak için izin, İngiltere kralı [[VI. Henry (İngiltere Kralı)|VI. Henry]]'nin hükümdarlık döneminden itibaren, Kralın hayatı boyunca izin olarak uygulanmakta idi. Parlamento Avam Kamarası bu izini belirli dönem için kısıtlamakla Kral'ın vergi toplama hakkının Parlamento tarafından dönem dönem kontrol edilmesi imkânını ortaya çıkartmakta idi. Bu Avam Kamarası yetkisi artırma amaçlı kanun teklifi "Lordlar Kamerası"'nda ele alınmadığı için resmen kanun olmadı. Parlamento'nun bu iki tip gümrük vergisi toplama yetkisini Krala veren "Parlamento Kanun" teklifinin Parlamento'dan geçirmemesine rağmen Kral Charles ve yönetimi buna hiç aldırmadan bu gümrük vergilerini toplamakta devam ettiler.<ref name="gregg"/>

[[Ortak hukuk]] usulüne ve eski "Tekeller Kanunu"'na göre devletin özel kişiler tekel imtiyazları satması, gayet özel haller dışında, yasaklanmıştı. Ama Kral Charles savaş tehdidinin özel hal olduğunu iddia ederek ve tekel imtiyazlarını kişilere değil şirketlere sattığı için bu tekel yasaklama kanunlarının sattığı tekel imtiyazlarını yasaklamadığını iddia etti. Bu devlet geliri pek etkin değildi ve yaklaşık yılda £100.000 getirmekte idi. Bu yaygın tekel imtiyazları satışları bu tekel mallarını kullanan tüketicilere fiyatları artarak onların tekelcilere yüksek fiyatlar ödemek zorunda kaldıkları anlaşıldı ve tekeller aleyhinde sadece hoşnutsuzluk değil açıktan tüketici protestoları çıkmasına neden oldu.<ref name="gregg"/><ref name="hibbert"/><ref name="coward"/>

İngiltere'de bulunan Kraliyet Ormanları sınırları eski kurulma sınırlarına uzatıldı. Bu Kraliyet ormanları ağaçların kesilip yakılması sonucu tedricen daralmakta idi. Böylece ağaçlardan açılan orman sahaları tarımcılar tarafından mera veya sulu ziraat tarlaları olarak kullanılmakta idi. Midlands'de bulunan büyük kraliyet ormanı olan "Dean Ormanı"'nin büyük bir kısmı odun kömürü üretip demir madeni eritmesini geliştirmek için demir endüstrisine verilmişti. Ağaçlardan arıtılan kraliyet orman arazilerin dağıtılması birçok köylü ayaklanmasına (örneğin 1626–1632 döneminde gayet yaygın "Batı Ayaklanması"'na) neden olmuştu. Kral Charles’ın orman eski sınırlarını geri getirmesi bu ağaçlardan temizlenen orman arazilerini kullananlardan yüksek kiralar toplamak amacı ile yapılmıştı.<ref name="gregg"/><ref name="carlton"/><ref name="quintrell"/><ref name="sharpe"/>

1633'te Kral Charles ruhban din adamı [[William Laud]]'u Anglikan Kilisesi başkanı olma görevi olan [[Canterbury Başpiskoposluğu]]'na getirdi. O da Kralı kendi tarafından görerek bir seri anti-Kalvinist reformları ya şahsen uygulatmayı ya da diğer ruhbanların aynı amaçlı teklif ve uygulamalarına gayet yakın destek sağlamaya başladı. Laud'un bu reformlarının ana hedefi İngiltere ve İskoçya'da Protestan dinin belirtilmiş tekdüze standartlara uymasını sağlamaktı. Bu reformlerreformlar kilise hiyerarşisinden olmayan gezici Hristiyan vaizlerin kontrol edilmesi; Hristiyan kilisesinde halka açık dinî ibadetlerin (ayinlerin) nasıl yapılacağını belirleyen formlar (metot ve prosedürler) bütünü olan [[litürji]]'nin 1549'de hazırlanmış olan "Avam Duaları Kitabı (Book of Common Prayer)"'nda açıkça belirtilmiş olan standartlara tıpatıp uygun olması; İngiltere'deki kiliselerin iç mimarı düzeninin sunağın kutsal olmasını vurgulayıcı şekilde yerleştirilmesi; dinsel olarak [[sabat]] tatil günü olan pazar günleri dinsel olmayan yapılabilmesine izin verilmiş işler hakkında Kral I. James tarafından hazırlatılıp yayımlanmış olan "Spor Beyannamesi" 'nin sıkıca uygulanması idi.<ref name="gregg"/><ref name="cust"/><ref name="sharpe">Kitap kaynağı|son=Sharpe|ilk=Kevin|tarih=1992|başlık=The Personal Rule of Charles I| yer=New Haven ve Londra |yayımcı=Yale University Press| isbn= 0-300-05688-5|dil= {{ing}}}}</ref><ref name="coward">{{Kitap kaynağı|son=Coward|ilk=Barry|tarih=2003|başlık=The Stuart Age (3.ed.)|yer=Londra|yayımcı=Longman |isbn= 978-0-582-77251-9|dil={{ing}}}}</ref>

Bu reformlar arasından Püriten protestanların ruhban ve vaizlerine yaşama geliri sağlamak için ve bunların tapınma mevkilerinin masraflarını karşılamak için halkın adak olarak verdiği paraları toplamak için kurulmuş olan "Feoffees" adlı bir organizasyon Püritenleri zorluğa sokup onları inançlarından caydırmak maksadı ile kapatıldı.<ref name="sharpe"/><ref name="coward" /> William Laud bu reformlarını onları uygulamayanları yargılatıp, cezalandırıp; zorla kabul ettirmek için iki güçlü devlet mahkemesini kullanmaya başladı: "Yüksek Komisyon Mahkemesi" ve "Star Chamber Mahkemesi". Bu devlet mahkemeleri Protestan mezhep grupları arasından sansüre yol açtıkları için; ve yüksek toprak sahipleri arasında verdikleri cezalarain bu sınıf toprak sahiplerinin onurlarını kırdıkları için devamlı tenkitlere uğramaya başlandılar.<ref name="kenyon"/><ref name="sharpe"/><ref name="coward"/><ref name="loades">Kitap kaynağı|son=Loades|ilk=D. M. |tarih=1974|başlık=Politics and the Nation|yer=Londra|yayımcı=Fontana|isbn=0-00-633339-7|dil={{ing}}}}</ref> Örneğin, 1637'de bu mahkemeler nispeten küçük ve orta büyüklükte tarım arazisi toprak sahibi olan "William Prynne"; "Henry Burton" ve "John Bastwick"'in Protestan kilise hiyerarşisinin kurulması aleyhtarı broşürleri yayımlamak suçu ile yargılanıp kasaba meydanından bulanan "el ve ayak bağları sağlayan tahtadan veya metalden bir "tezgah"a ("stocks") bağlanıp halka teşhir edilme; kırbaçla meydan dayağına tutulma ve meydanda kulaklarının kesilmesi ve sonra müebbet hapis cezalarına çarptırılmışlardı.<ref name="sharpe"/><ref name="coward"/>

Kral Charles İskoçya'da ortaya çıkan karışıklığı kendi krallık otoritesine karşı bir ayaklanma olarak kabul etti ve bundan dolayı 1639'da [[Piskoposlar Savaşı|Birinci Piskoposlar Savaşı]]'nın ortaya çıkmasına neden oldu.<ref name="cust"/><ref name="carlton"/><ref name="sharpe"/> Bu savaşa girişmek ve davam ettirmek için Kral Charles İngiltere Parlamentosu'ndan ek vergi salmak için ekstra yetki istemedi ve o zamana kadara kendi verilmiş vergileme yetkilerini kullanıp bu yetkilerle toplanan vergileri kullanıp harcamalar yapmayı tercih etti ve bu harcama ile yeni bir ordu kurdu. Karl Charles bu yeni kurduğu ordunun başında olarak Kuzey Deniz kıyısında İskoçya-İngiltere'nin doğu sınırında bulunan [[Berwick-on-Tweed]] üzerine yürüdü. Kral Charles İskoç "Sözleşmeciler" ordusunun kendi ordusundan gayet daha fazla asker sayısı olduğunu kabul ettiği için, yapılabilecek bir muharebede yenilebileceğinden korktu. İskoç [[Sözleşmeciler]] ordusu ile muharebe yapmaktan çekindi ve barış müzakereleri açılması için onlarla konuşmalara başladı. Bu müzakereler sonucunda 1639'da [[Berwick Antlaşması (1639)|Berwick Antlaşması]] imzalandı. Bu antlaşma ile Kral Charles İskoçya kalelerini tekrar yönetimine geçirdi ve İskoç [[Sözleşmeciler]] tarafından kurulmuş olan İskoçya "Geçici Hükümeti"'nin ortadan kaldırılmasını sağladı. Fakat Kral Charles karşıt olarak yeni bir "İskoçya Parlamentosu" ve "İskoçya Kilisesi Genel Asamblesi"'nin devlet hukuk kaidelerine uygun olarak toplanması için Krallık çağrısı yapacağına söz verdi.<ref name="cust"/><ref name="sharpe"/><ref name="adamson"/>

İngiltere "Kısa Parlamentosu"'nun başarısız kalıp dağıtılması, İskoçya Parlamentosu'nun kendine iç güven sağlamasına destek sağladı. İskoçya Parlamentosu, Kral Charles’ın özel izini olmadan, hukuken kendi başına İskoçya'yı idare edebileceğine oybirliği ile karar verdi. Ağustos 1640'ta İskoçya Parlamentosu ve İskoçya Kilisesi isteklerine göre, İskoçya Kilisesinin piskoposlarla idare edilemesi aleytartarı "İskoçya Milli Sözleşmesi" taraftarlarının kurduğu ve ""Sözleşmeciler Ordusu" olarak anılan yeni İskoçya ordusu, İngiltere'ye karşı harekata geçti. Böylece "İkinci Piskoposlar Savaşı" başlamış oldu.

Kral Charles’ın "Uzun Parlamento"'ya karşı durumu daha önce dağıttığı "Kısa Parlamento"'ya karşı durumundan daha kötü idi. "Uzun Parlamento" 3 Kasım 1640'ta ilk oturumunu yaptı. Bundan çok geçmeden bu parlamento kralın başlıca danışmanlarını yüksek vatan hainliği sucundan bir "yüce divan" kurup yargılamak için Parlamento oturumlarında görüşmeye başlanıldı. 10 Kasım'da Kralın başdanışmanı olan Staffordshire Kontu tutuklamaya alındı. Diğer yakın danışman olan Canterbury Başpiskoposu Laud hakkında 18 Aralık'ta suçlama ile "yüce divan"da yargılanma kararı verildi. Ertesi gün 19 Aralık'ta diğer bir danışman olup "Krallık Mührü Taşıyıcı Lordu (Lord Keeper)" olarak görevli olan Robert Finch suçlama ile hakkında "yüce divan"da yargılanma kararı verildi. Robert Finch Kral Charles in bilgisi ile ve onun tavsiyesi ile 21 Aralık'ta Hollanda [[Lahey]]'e kaçtı.

Prens Rupert, Kraliyet Ordusu süvari birlikleri komutanı yapıldı. Muharebe karşılıklı top atışlarından sonra Kraliyetçiler sağ kanadından Prens Rupert komutasındaki Kraliyetçi süvari birliğinin başarı ile bir süvari taarruzu başladı. Tam bu sırada Parlamento ordusunun bir süvari birliği taraf değiştirip Kraliyet süvarilerine katıldı. Bu Kraliyetçi süvari taarruzu Parlamentocular Ordusuordusu piyade saflarının süratle başarı ile sağ koldan dolanarak Parlamentocular ordusunun arkasından ki ağırlıklar birlikleri arasına girdiler. Kraliyet Ordusununordusunun sol kanadından Baron Henry Wilmot komutasındaki ikinci bir süvari birliği de taarruza geçip Parlamentocular sol kanadını geri püskürtmeye başladı. Geleneksel süvari taktiğine göre Prens Rupert'in süvari birliğinin geri dönüp arkadan yeniden bir taarruz yapması beklenmekteydi. Fakat Rupert'in süvarileri Parlamentocular ağırlıkları üzerine üşüşüp ganimet toplamaya başladılar ve beklenen geriden süvari taarruzu başlamadı. Piyadeler arasında yapılan çarpışmalar çok kanlı oldu. Parlamentocular Essex Kontu komutasında düzenlerini bozmadan Kraliyet piyadesine karşı direndiler. Kraliyet Ordusu'nun istifa etmiş olan komutanı Kont Lindsley kendinin topladığı birlik başında bir albay rütbeli komutan olarak bu muharebe içinde çarpışma da iken ağır yaralandı ve kendine sıhhi yardım sağlanamadığı için bu ağır yarası dolayısıyla hayatını kaybetti. Bu sırada ihtiyatta olan iki Parlamentocu süvari alayı muharebeye girerek Kraliyetçi ordusunun piyade birliklerine büyük zayiat verdirdiler ve Kraliyet Ordusu ortasında bulunan piyadeler Kraliyet süvari birliği desteği olmadığı için çöktüler. Bu muharebe bir başabaş yenişemezlikle sonuçlanmakta idi. Çarpışmalar sonunda akşam olmaktaydı. Her iki taraf da kesin bir sonuç alamayacaklarını anladılar. Böylece her iki taraf da muharebede kendilerinin galibiyetini ilan etmekle beraber bu muharebe sonuçsuz sona erdi. Her iki taraf da hava kararmakta iken karşılıklı olarak çözülerek bu muharebe meydanından ayrıldılar.<ref name="gregg"/><ref name="carlton"/>