İslam: Revizyonlar arasındaki fark

[[Alevîlik]], Sünnîlik'ten sonra Türkiye'de en yaygın ikinci mezheptir. Sıklıkla ansiklopedilerde ve bilimsel kaynaklarda Şiiliğin Türkiye'deki bir mezhebi olarak tanımlanır<ref name="Mandel">Mandel, Ruth. "Alevi." Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa. Ed. Philip Mattar. Vol. 1. 2nd ed. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 112-115. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref>. Çıkış noktası [[İsnaaşeriyye]] Şiiliği olmasına rağmen uygulamada ve anlayışta oldukça büyük farklılıklar içerdiği<ref name="Peimani">Peimani, Hooman. "Alevi Muslims." Encyclopedia of Modern Asia. Ed. Karen Christensen and David Levinson. Vol. 1. New York: Charles Scribner's Sons, 2002. 82. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref> gibi Türk kültür ve geleneklerinden büyük oranda etkilenmiştir; özellikle Alevi büyükleri antik Türk inançlarından, örneğin kamcılıktan, Aleviliğin büyük ölçüde etkilendiği ve çeşitli unsurlar barındırdığını ortaya atmışlardır<ref name="Mandel" />. Nitekim Batılı kaynaklarda Alevilik, "Türk veya Osmanlı Şiiliği" olarak adlandırılır. ''Alevî'' sözcüğünün kökeni Ali bin Ebu Talib'in taraftarı anlamına dayanır ki Şiilikte peygamber sonrası ilâhî bir şekilde seçilmiş olan halifenin Ali olduğu inancı Alevilikte mevcuttur<ref name="Peimani" />. Bununla birlikte kendine has özelliklerinden ötürü, diğer bazı Alevi olarak adlandırılan gruplar gibi (örneğin, [[Dürziler]] ve [[Nusayriler]]), Şiilik ve Sünnilik dışı ayrı bir mezhep olarak da görüldüğü olmuştur<ref name="Peimani" />. Ek olarak Alevîlik Türk (Orta Asya ve Anadolu) [[tasavvuf|Sufî]] gelenekleri ve tasavvuf akımlarından büyük oranda etkilenmiş, Şii unsurların çoğunluğu tasavvufî kavram ve unsurlarla bütünleşmiştir. Bunların dışında çeşitli Türk ve İslam kültürleri dışı etkilerin ve kökenlerin de olduğu bilim insanlarınca öne sürülmüştür: [[Gnostik]]ler, [[Zerdüştlük]], [[Manihaizm]] (Mani dini) ve [[panteizm]] gibi<ref name="Mandel" />. Aleviliğin tanımlamasında son yıllarda Aleviliği ayrı bir din (veya İslam dışı) gibi görme tartışmaları ortaya çıkmış olduğu gibi<ref name="Peimani" />, bazı bilim insanları Alevileri bir dinî azınlıktan ziyade etnik bir azınlık olarak görmüş ve tanımlamıştırlar<ref name="Mandel" />. Aleviliğin Türk kültürüyle sık sık bağdaştırılması ve zaman zaman ''Türk İslamı'' olarak yorumlanmasının, özellikle Kürt-Alevi etnik grubu bazlı ayrılıkçı hareketlere karşı geliştirildiğini savunan bilim insanları da olmuştur<ref name="Vorhoff">Vorhoff, Karin. ""Let's Reclaim Our History and Culture!": Imagining Alevi Community in Contemporary Turkey." Die Welt des Islams 38.2 (1998): 220-52.</ref>.

 

 

Alevîler'in ibadet yeri [[cemevi]]dir<ref name="Vorhoff" /><ref name="Norton" />. Aslen Bektaşî geleneğinde bir tür inisiasyon ritüeli olan cem ayini (ayin-i cem) Alevi ibadetinde çok önemli bir yer tutar<ref name="Mandel" /> ki nitekim liturji açısından İsnaaşeriyye ile Alevilik arasındaki büyük farklılıkların bir göstergesidir<ref name="Peimani" />. Cem ayinlerinde birçok Şii temelli sembol bulunur: Kötü bir sonla karşılaşan imamlar Hüseyin ve Hasan'a atfen oniki mum söndürülür, özellikle oniki imam, Kerbela gibi şeyleri konu edinen ''[[nefes (din)|nefes]]''ler söylenir ve [[semah]] yapılır<ref name="Mandel" />. Şii ve Sünnilerin genelinden farklı olarak Ramazan ayında [[oruç]] tutmazlar<ref name="Peimani" /><ref name="Norton" />. Kendileri [[Muharrem]] ayının 10'unda, üçüncü imam [[Hüseyin]]'in [[Kerbela]]'da öldürüldüğü günü oruç tutarak geçirirler<ref name="Peimani" />. Nitekim Şiiler ve Sünnilerce uygulanan ve Sünnilere ve her iki grup tarafından da İslam'ın şartlarından kabul edilen [[hac]] da Aleviler tarafından uygulanmaz. Alevilikteki davranışsal temel ise ünlü bir Alevi deyişiyle şöyle tanımlanmıştır: "eline, diline, beline sahip ol"<ref name="Mandel" />.

[[Dosya:Islam by country.png|right|thumb|400px|Nüfusunun %10'undan fazlası Müslüman olan ülkeler. <br> <small>{{legend|#4a6600|[[Sünni]] nüfusun çuğunlukta olduğu bölgeler}} {{legend|#66004a|[[Şii]] nüfusun çoğunlukta olduğu bölgeler}} {{legend|#04161b|[[İbadilik|İbadi]] nüfusun çoğunlukta olduğu bölgeler}}</small>]]

 

 

Dünyadaki Müslümanların çoğu [[Orta Doğu]]'da, [[Afrika]]'nın ortasında ve kuzeyinde, [[Asya]]'nın batısı ve güneydoğusunda ve [[Balkanlar]]'da yaşamaktadır. Ayrıca [[Avrupa]], [[Avustralya]] ve [[Amerika]] gibi diğer kıtalarda da on milyonlarca [[Müslüman]] yaşamaktadır.

İslamî sanatlar İslam kültürünün büyük bir bölümünü oluştururlar<ref name="galeİslamiSanat">Blair, Sheila S. and Jonathan M. Bloom. "Art." Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. Richard C. Martin. Vol. 1. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 75-82. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref>. İslamî sanat(lar) terimi görece yeni bir terimdir ve genel olarak modern bir kavram olarak ele alınabilir<ref name="galeİslamiSanat" />. Terim ile kastedilen İslam topraklarında üretilen, İslam kültürünün izini taşıyan sanat eserleridir; eserlerin illâ ki Müslüman için veya Müslümanlar tarafından yapılmış olması gerekmez<ref name="galeİslamiSanat" />. Nitekim birçok [[Hindu]], [[Hristiyanlık|Hristiyan]] ve [[Yahudiler|Yahudi]] sanatçılar İslamî sanat eserleri verdikleri gibi, Müslümanlar tarafından yapılan bazı sanat eserlerinin alıcıları, sahipleri [[gayrimüslim]]dir<ref name="galeİslamiSanat" />. Zaman zaman tarihi İslamî sanat eserleri ve sanatçılar çağdaş zamanlarda dinîden ziyade millî sanat açısından değerlendirilmiştirler; bununla birlikte bu genelde yanlış bulunur zira İslamî sanatlarda tarih boyunca ortak olan değer ve vurgu İslamdır ve sanatlar birçok [[etnik grup|etnik grubun]] katkısının sonucu olarak ortaya çıkmışlardır<ref name="galeİslamiSanat" />. Nitekim o dönemlerde İslam topraklarında bulunan [[vatandaş]]ların da ayırıcı özelliği etnik gruplarından ziyade dinleriydi ve bu sebeple de bugün birçok tarihî İslamî sanatçının yaşadığı toprağa bakarak etnik kökenini bilmek çok zordur<ref name="galeİslamiSanat" />.

 

 

Batı'da sanatın önder türleri resim ve heykelken, İslam'da bu formlar yukarıda belirtilen sebeplerin de etkisiyle benimsenememiştir<ref name="galeİslamiSanat" />. Bunun yerine [[ahşap]], [[metal]] işlemeciliği, dekoratif sanatlar, [[seramik]] ve [[cam]] sanatları ile ciltleme ve [[hat sanatı|hat]] sanatları büyük yer ve öneme sahiptir<ref name="galeİslamiSanat" /><ref name="galeAtlasSanat" />. Süsleme sanatlarında özellikle geometrik ve simetrik motifler sıklıkla yer almıştır<ref name="galeİslamiSanat" /><ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-0694 Kühnel, E. "Arabesque." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008.] Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-0694> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref>.