Fiil: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
→Kaynakça: düzeltme AWB ile |
|||
56. satır:
Etken fiillerde eylemin kimin tarafından yapıldığı bellidir:
* Çocuklar kapının camını <u>kırmış</u>.
Edilgen fiilli cümlelerde işin kim tarafından yapıldığı bilinmez. Fiili edilgen yapan ekler '''-il''' ve '''-in''' ekleridir. Böyle fiiler [[yüklem]] olunca işi yapan belli değildir, gerçek özne yerine sözde özne vardır.<ref>{{Web kaynağı
72. satır:
}}</ref>
* Kapının camı <u>kırılmış</u>.
Bu örnekte kırma işinin kim tarafından yaptığı belli değildir. Dolayısıyla ''kırılmak'' fiili, öznesine göre edilgen çatılıdır. ''-il'' ekini içine alan kırmak, birinci örnekte nesne olan ''kapının camı''nı sözde özne haline getirmiştir.
85. satır:
Dönüşlü fiillerde eylemi yapan özne aynı zamanda ondan etkilenir. Nesne yoktur. Bu fiiller ''-l'' veya ''-n'' eki alırlar ve geçişsizdirler:
* Annem başarılarımla <u>öv'''ün'''üyor</u>.
* Gelin ve damat düğün için <u>hazırla'''n'''dı</u>.
Tabiatla ilgili dönüşlü fiillerde yapma, kendi kendine olma demektir:
134. satır:
Geçişli fiiller belirtili ya da belirtisiz [[nesne (dilbilgisi)|nesne]] alabilen fiillerdir. Bir fiilin geçişli olup olmadığı özneden sonra sorulan "ne"<ref group="Not">Özneyi bulmak için sorulan "ne" sorusuyla karıştırılmamalıdır.</ref>, "neyi" ve "kimi" soruları sorularak anlaşılır:
* Zararlı böceklerden korumak için ''meyve bahçesini'' <u>ilaçlayacağız</u>. (belirtili nesne, geçişli fiil)
* Her bahar başlangıcında ''evi'' güzelce <u>temizleriz</u>. (belirtili nesne, geçişli fiil)
* Annem için ''bir demet çiçek'' <u>aldım</u>. (belirtisiz nesne, geçişli fiil)
* Gençler avluda ''çay'' <u>içiyorlar</u>. (belirtisiz nesne, geçişli fiil)
Geçişsiz fiiller sadece özne ile ilgili bilgi verir<ref name="TDK2"/> ve nesne almaz.
* Küçük çocuk bütün gün <u>uyudu</u>. (geçişsiz fiil)
* Yemek birazdan <u>pişer</u>. (geçişsiz fiil)
* Karlı bir [[Yılbaşı]] gecesi <u>doğmuşum</u>. (geçişsiz fiil)
* Burhan denizde <u>yüzüyor</u>. (geçişsiz fiil)
161. satır:
* doğmak > doğ'''ur'''mak, ölmek > öld'''ür'''mek, durmak > dur'''dur'''mak, uyumak > uyu'''t'''mak vs.
* Çocuklar erkenden <u>yattı</u>. (geçişsiz)
* ''Çocukları'' <u>yat'''ır'''dım</u>. (geçişli/oldurgan)
* Yemyeşil kırlarda saatlerdir <u>geziyoruz</u>. (geçişsiz)
* Ablam yeni otomobili ile ''bizi'' sahilde <u>gez'''dir'''di</u>. (geçişli/oldurgan)
* Köpek aralık kapıdan sokağa <u>kaçtı</u>. (geçişsiz)
* Çocuk ''balonu'' elinden <u>kaç'''ır'''dı</u>. (geçişli/oldurgan)
* Japon balığım bu sabah <u>öldü</u>. (geçişsiz)
* Soğuk havalar ''balığımı'' <u>öl'''dür'''dü</u>. (geçişli/oldurgan)
==== Ettirgen ====
183. satır:
Yukarıdaki örneklerde de görüleceği üzere aynı fiil ikinci kez ettirgen hâle getirilebilir:
* Bu sabah sakalımı <u>kestim</u>. (geçişli)
* Dün saçlarımı <u>kes'''tir'''dim</u>. (geçişli/ettirgen)
* Okul müdürü uygunsuz olduğu gerekçesiyle saçlarımı <u>kestir'''t'''ti</u>. (geçişli/ettirgen. Aynı fiil ikinci kez ettirgen hâle getirilmiştir.)
Oldurgan fiiller de -geçişli olduklarından- ettirgen hâle getirilebilirler:
* öldürmek (oldurgan) > öldür'''t'''mek (ettirgen)
* Erkenden <u>yattım</u>. (geçişsiz)
* Çocukları erkenden <u>yat'''ır'''dım</u>. (geçişli/oldurgan)
* Yurt müdürü nöbetçileri tek tek yatakhanelere göndererek tüm öğrencileri <u>yatır'''t'''tı.</u> (geçişli/ettirgen)
== Yapısına göre fiiller ==
214. satır:
== Fiilimsi ==
[[Fiilimsi]]ler fiillerin çeşitli ekler alarak cümlede [[isim]], [[sıfat]] veya [[zarf (dilbilgisi)|zarf]] görevinde kullanılan hâlleridir:
* Yarın bize <u>uğramanı</u> istiyorum. ([[isim-fiil]])
* <u>Ağlayan</u> çocuğu bir külah dondurma ile teselli etti. ([[sıfat-fiil]])
* Birden zil <u>çalınca</u> havaya sıçradım. ([[zarf-fiil]])
== Dipnotlar ==
| |||