Kuzey Vietnam: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
düzeltme AWB ile |
|||
1. satır:
{{Eski ülke bilgi kutusu
|kendi_dilindeki_adı = Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
Satır 37 ⟶ 36:
|bayrak_ardıl4 =
|ardıl5 =
|bayrak_ardıl5 =
|bayrak =Flag_of_North_Vietnam_(1945-1955).svg
Satır 50 ⟶ 49:
|harita = LocationNorthVietnam.png
|harita_altyazısı =
|başkent = Hanoi
|sürgündeki_başkent =
|latd = |latm = |latNS = |longd = |longm = |longEW =
|slogan =
Satır 79 ⟶ 78:
|vekil_yılları3 =
|vekil_yılları4 =
|vekil_unvanı =
|yasama_organı =
Satır 85 ⟶ 84:
|meclis_türü1 =
|meclis2 =
|meclis_türü2 =
|istatistik_yılı1 = 1960
Satır 105 ⟶ 104:
|}}
'''Vietnam Demokratik Cumhuriyeti''' ([[Vietnamca]]: Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, yaygın adı: '''Kuzey Vietnam'''), 1945-1976 arasında [[Vietnam]]'ın kuzey yarısında var olmuş [[komünist devlet]]. 1945 yılında Hanoi'de [[Hồ Chí Minh]] tarafından ilan edilen bağımsızlıkla kurulan Vietnam Demokratik Cumhuriyeti, [[Birinci Çinhindi Savaşı]] sonunda yapılan [[Cenevre Konferansı (1954)|Cenevre Konferansı]] sonunda Vietnam'ın ikiye bölünmesiyle ülkenin kuzey kesimini denetimine almıştır.
[[Vietnam Savaşı]]'nda [[Güney Vietnam]] ve onu destekleyen [[Amerika Birleşik Devletleri]]'ne (ABD) karşı savaşan Kuzey Vienam zafere ulaşan taraf olmuştur. Güney Vietnam rejiminin çökmesinden (1975) sonra Vietnam Demokratik Cumhuriyeti'nin bu ülke ile birleşmesiyle [[Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti]] kuruldu.
==Bağımsızlık ilanı==
Vietnam, 1887'de [[Fransız Çinhindi]]'nin parçası haline gelmişti. [[II. Dünya Savaşı]]'nda [[Fransa Seferi|Fransa'nın Alman işgali altına girmesi]]nden sonra, [[Vichy Hükümeti]]'ne bağlı sömürge yönetimi Eylül 1940'ta [[Japon İmparatorluğu|Japon]] birliklerinin [[Çinhindi]]'ne üslenmesini öngören bir anlaşma yaptı. Bölgeyi [[Güneydoğu Asya]]'daki harekatlar için merkez olarak kullanan Japonlar savaşın sona ermek üzere olduğu 9 Mart 1945'te Fransız yönetimini ortadan kaldırarak İmparator [[Bao Dai]]'nin bağımsızlık ilan etmesini sağladılar. Bir yandan da milliyetçi duyguları körükleyerek bölge halkını silahlandırdılar.<ref name="ref702">[[Oral Sander]], ''Siyasi Tarih 1918-1994'', [[İmge Kitabevi]], Kasım 2005. ISBN 975-533-005-4.</ref> Ama Hue'de bir Vietnam ulusal hükümetinin atanmasına karşın, gerçek iktidar Japon işgal kuvvetlerinin elinde kaldı.
Savaş yıllarında Japon korumasından yararlanan dinsel mezheplerin ve küçük grupların etkin olduğu [[Cochinchine]] dışında, Vietnam ulusal kurtuluş hareketinin odağını [[Çin]]'in güneyindeki sürgün gruplar oluşturdu. [[Hồ Chí Minh]]'in girişimiyle Mayıs 1941'de kurulan [[Viet Minh|Vietnam'ın Bağımsızlığı İçin Devrimci Birlik]] (Việt Nam Ðộc Lập Ðồng Minh Hội), birleşik bir cephe yaratarak harekete yeni bir güç kazandırdı. [[Antikomünist]] gruplara yakınlık duyan Çin'deki [[Çan Kay-şek]] hükümetinin 1942'de Hồ Chí Minh'i tutuklamasına karşın, [[Müttefik Devletler|Müttefik]] yardımları daha çok Viet Minh olarak anılan birleşik cepheye yöneldi. Bunun nedeni [[Vo Nguyen Giap]] komutasındaki komünist gerillaların Tonkin'in kuzeyinde etkili bir mücadele yürütmesiydi. Bir buçuk yıl sonra serbest bırakılan Hồ Chí Minh, Ekim 1944'te Vietnam'a giderek hareketin başına geçti. Japonların Ağustos 1945'te Müttefiklere teslim olması üzerine Viet Minh ülke çapında genel bir ayaklanma düzenleyerek Hanoi'de yeni bir hükümet oluşturdu. İmparatora bağlı Hue hükümeti görevden çekilirken [[Saygon]]'da denetimi ele geçiren geçici komite de Hanoi hükümetini tanıdı. Bağımsızlığın ilan edildiği 2 Eylül 1945'te ülke içinde Viet Minh'in önünde artık etkili bir güç bulunmuyordu. Yeni yönetim hemen köylerdeki nüfuzlular konseyinin yerine halk konseylerini geçirdi. 2 Mart 1946'da Hồ Chí Minh yeni devletin başkanı ilan edildi. Ama [[Potsdam Konferansı]]'nda Müttefiklerin Çinhindi konusunda vardıkları anlaşma bu iktidarın pekişmesini önledi.
Anlaşmaya göre Japon kuvvetlerini silahsızlandırmak için Vietnam'ın kuzeyine Çin, güneyine de [[Birleşik Krallık|Britanya]] birlikleri girecekti. [[Çan Kay-şek]]'in Fransızların dönüşünden yana olmaması nedeniyle Çin birlikleri Hanoi hükümetine karışmaktan kaçındı. Güneydeki Britanya birlikleri ise Fransız askerlerinin denetimi yeniden sağlamasına yardım etti. Bu durum Hanoi hükümetinden destek gören yeni bir gerilla direniş hareketi doğurdu.
==Birinci Çinhindi Savaşı ve Bölünme==
{{Ana madde|Birinci Çinhindi Savaşı}}
Fransızlar duruma bir dereceye kadar egemen olmuşlarsa da, milliyetçi hareketin gücünü görmüşlerdi.<ref name="ref702" /> Tarafların barışçı bir çözüm için yürüttüğü görüşmeler sonunda Mart 1946'da bir anlaşmaya varıldı. Bu göre Fransa Viet Minh hükümetini tanıyacak ve Vietnam'a [[Fransız Birliği]] içinde "özgür bir devlet" statüsü verecekti. Buna karşılık Fransız birlikleri Vietnam'da kalacak ve beş yıl içinde kademeli olarak geri çekilecekti. Çin askerlerini ülkeden çıkarmaya yönelik bu taktik işbirliği, bağımsızlık noktasında düğümlenen derin görüş ayrılıkları nedeniyle kısa sürede çıkmaza girdi. Fransızlar'ın Vietnam'dan çıkma niyeti olmadığını anlayan Hồ Chí Minh, ülkenin kuzey dağlık bölgelerinde gerilla savaşına başladı. Fransızlar'ın bir çatışmanın ardından Kasım 1946'da [[Haiphong]]'u bombardımana tutması ve Hanoi'de Fransızlara karşı bir misillemeye girişilmesi [[Birinci Çinhindi Savaşı]]'na yol açarak ülkenin bölünmesi sürecini başlattı.
Kuzey Vietnam'ı savunmaya çalışan Viet Minh kuvvetlerinin yürüttüğü gerilla mücadelesi Çin'deki yeni komünist yönetimin 1949'dan sonra sağladığı destekle daha da güçlendi; [[Mao Zedong]], Hồ Chí Minh hükümetini hemen tanıdı (16 Ocak 1950) ve General [[Vo Nguyen Giap]]'ın güçlü ordusunun kurulmasına yardım etti.
Bu ordu Güney Vietnam'da Bao Dai'ye bağlı kukla bir yönetim kurdurarak büyük bir tepki toplayan ve ABD'den mali ve askeri yardım gören Fransızları Cao Bang'da gafil avladı (1949). Hồ Chí Minh hükümeti, inisiyatifi yeniden ele almak için siyasal yapısını değiştirerek Viet Minh'in yerine [[Marksist]] olmayan milliyetçileri de kapsayan Liên Việt'i kurdu (mart 1951); buna paralel olarak askeri varlığını güçlendirerek 1953 ilkbaharında saldırıya geçmeye hazır duruma geldi, Fransızlar ise 1952'den itibaren savunma konumuna geçmek zorunda kaldılar. 1953 sonlarına doğru ülkenin büyük bölümü Viet Minh kuvvetlerinin denetimine girdi. 7 Mayıs 1954 tarihinde Giap'ın Fransızların Vietnam'daki en önemli garnizonunun bulunduğu [[Dien Bien Phu Muharebesi|Dien Bien Phu]]'yu ele geçirmesiyle Viet Minh ülkenin tüm kuzey kesimini denetimine almış oldu. Kuzey Vietnam'ın kazandığı bu kesin zafer üzerine daha fazla mücadele edemeyeceğini anlayan Fransız hükümeti uluslararası bir konferansla savaşı sona erdirmeyi kabul etti.
Satır 132 ⟶ 131:
Fransız kuvvetlerinin [[Hanoi]]'yi boşaltmasından (9 Ekim 1954) sonra hükümet, başkent yaptığı bu kente yerleşti. Kısa sürede [[Katolik]] toplulukların direnişiyle karşılaştı, bunların ancak bir bölümü Fransız kuvvetlerinin yardımıyla Güney Vietnam'a nakledilebildi. Lao Dong'u (İşçi Partisi) denetimi altında tutan komünistlerin ağırlıkta olduğu ve Kuzey Vietnam'da bir halk demokrasisi kuran yeni rejim üç yıllık bir kalkınma planını uygulamaya koydu (1954-1957). Bu plan, tarım reformunu gerçekleştirmeyi, üretim malları ve araçlarının kolektifleştirilmesini ve [[Sovyetler Birliği]], [[ÇHC|Çin]] ve öbür halk demokrasilerinin yardımıyla ülkenin sanayileşmesini hedefliyordu.
Anlaşma sonrasında bütün kaynaklarını ülkenin yeniden inşası ve ekonomik kalkınma için seferber eden Kuzey Vietnam, Çin, Sovyetler Birliği ve öteki sosyalist ülkelerin yardımıyla bu yolda düzenli bir ilerleme sağladı. Tarımda kolektivizasyon kampanyasının yol açtığı bazı yerel ayaklanmalar dışında, ekonomik kalkınma programı ciddi toplumsal ya da siyasal engellerle karşılaşmadan 1965'e değin sürdü.
Kısmen aşırı nüfus, yöntemlerde acelecilik ve radikalizm nedeniyle tarım reformunun başarısızlığa uğraması, Güney'deki deltalardan gelmekte olan pirinç ithalinin durması ve bunun sonucunda pirincin karneye bağlanması sıkıntılara yol açtı; bunlardan İşçi Partisi Birinci Sekreteri [[Trường Chinh]] sorumlu tutuldu. Bu nedenle geçici olarak görevden alınan Trường Chinh'in yerine Hồ Chí Minh geçti (29 Ekim 1956). Bu tarihten itibaren Kuzey Vietnam siyasal evrimini izlemeye ve özellikle Güney Vietnam'da Ulusal Kurtuluş Cephesi'ni desteklemeye başladı.
Satır 138 ⟶ 137:
ABD destekli istikrarsız askeri hükümetler tarafından yönetilmeye başlanan [[Güney Vietnam]] yönetimi, Aralık 1960'ta [[Vietnam Ulusal Kurtuluş Cephesi]] adı altında örgütlenmiş olan gerilla hareketiyle başa çıkamadı. Kuzey Vietnam'ı destek üssü olarak kullanan ve 1965'te sayıca 150 bin dolayına ulaşmış olan [[Vietkong]] gerillaları Saygon rejimini ciddi biçimde tehdit etmeye başladı.
Bu gelişme aynı zamanda ABD'nin [[Vietnam Savaşı]] olarak bilinen II. Çinhindi Savaşı'na daha doğrudan bir biçimde katılmasını getirdi. Daha önce askeri donanım, mali yardım ve askeri danışmanlar aracılığıyla Güney Vietnam'a destek veren ABD, Şubat 1965'te gerilla sızmalarını önleme gerekçesiyle Kuzey Vietnam'a karşı yoğun bir hava bombardımanı başlatmıştı. Kuzey Vietnam'ın bombalanmasına yol açan, [[Tonkin Körfezi]]'ndeki USS ''Turner Joy'' ve USS ''Madox'' savaş gemilerinin bombalanması (2 Ağustos 1964) oldu. 2005 yılında gizliliği kaldırılan [[Ulusal Güvenlik Dairesi]] araştırmasına göre gemilerin ateş aldığı sırada bölgede hiçbir Kuzey Vietnam teknesinin bulunmayışı, [[Tonkin Körfezi Olayı]]'nın düzmece olduğu yönündeki iddialara destek verir niteliktedir.<ref name="NSA2005">Robert J. Hanyok, [http://www.nsa.gov/public_info/_files/gulf_of_tonkin/articles/rel1_skunks_bogies.pdf "Skunks, Bogies, Silent Hounds, and the Flying Fish: The Gulf of Tonkin Mystery, 2-4 August 1964"], ''Cryptologic Quarterly'', Winter 2000/Spring 2001 Edition, Vol. 19, No. 4 / Vol. 20, No. 1.</ref> Tonkin Körfezi Olayı'ndan sonra ABD'nin Kuzey Vietnam'a verdiğ karşılık çok sert oldu. 5 Şubat 1965 tarihinde Vietkong Pleiku'daki Amerikan kampına bir saldırıda bulundu ve sekiz Amerikalı öldü. Bu olay, Tonkin Körfezi Olayı'yla birlikte, gelecek üç yıl boyunca Kuzey Vietnam'ı yerle bir edecek korkunç Amerikan bombardımanının da başlangıcı oldu.
Bombardımanların hiçbir sonuç vermeyeceği yolundaki eski raporları görmezliktan gelen Amerikalı yöneticiler, Güney'deki Vietkong saldırılarının kaynağı olan Kuzey Vietnam'ı bombalayarak hem saldırı kaynağını kurutmayı, hem de Çin'e ABD'nin kararlılığını göstermek istiyorlardı.<ref name="ref702" />
Bu harekatı izleyen asker sevkiyatı sonunda Güney Vietnam'da çarpışan ABD askerlerinin sayısı 1968 başlarında 500 binin üzerine çıktı. Kuzey Vietnam'a karşı bombardımanın bütün şiddetiyle sürdüğü bu dönemde ABD ve Güney Vietnam birliklerinin gerilla hareketini çökertme girişimleri boşa çıktı. Vietkong kuvvetlerinin Şubat 1968'de kentlere ve askeri üslere karşı düzenlediği Tet Saldırısı savaşta bir dönüm noktası oldu. Askeri bir zaferin olanaksızlığını gören ABD yönetimi Mayıs 1968'de Hanoi'yle görüşme masasına oturdu. Paris'te yürütülen görüşmelere bir süre sonra Ulusal Kurtuluş Cephesi ve Saygon rejimi temsilcileri de katıldı.
Devlet başkanlığını ve nüfuzlu konumunu sürdürmekle birlikte 1959'da yönetim işlerini yakın çevresine bırakmış olan Hồ Chí Minh barış görüşmelerinin yeni başladığı Eylül 1969'da öldü. Hồ Chí Minh'in ölümüne rağmen, ülkenin siyasal istikrarı bozulmadı. Parti ve devlet kademelerinde [[Le Duan]] birinci adam olarak öne çıktı.
Geri çekilme harekatını aşamalı bir plana bağlayan ABD yönetimi Saygon rejiminin kendi başına savaşı sürdürmesini sağlayacak önlemler alam yoluna gitti. Bunun sonucu olarak Paris'te barış görüşmeleri devam ederken bütün bölgeyi kapsamak üzere tarihte benzeri görülmemiş yoğun hava akınlarına girişildi.
Satır 154 ⟶ 153:
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
[[Kategori:Güneydoğu Asya tarihindeki devletler]]
| |||