Oluklu balina

Oluklu balina
	En üstte, bir hava fotoğrafında görülmekte olan Çatal kuyruklu balina (Balaenoptera physalus). Üstte, Çatal kuyruklu balina ile ortalama bir insanın büyüklük karşılaştırması.
Korunma durumu
	; Tehlikede (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma
Âlem:	Animalia;
Şube:	Chordata;
Alt şube:	Vertebrata;
İnfa şube:	Gnathostomata;
Sınıf:	Mammalia;
Takım:	Cetacea (Balinalar);
Alt takım:	Mysticeti (Dişsiz balinalar);
Familya:	Balaenopteridae ; (Oluklu balinagiller);
Cins:	Balaenoptera;
Tür:	B. physalus;
İkili adlandırma
	Balaenoptera physalus; Linnaeus, 1758
	; Çatal kuyruklu balinanın dünya denizlerindeki yayılımı

Oluklu balina ya da Fin balinası, Çatal kuyruklu balina (Balaenoptera physalus), oluklu balinagiller (Balaenopteridae) familyasına ait bir balina türü. Gök balinadan sonra yaşayan ikinci büyük balina, ikinci en büyük canlı türüdür,^[1] ve 27 metreye kadar büyüyebilirler.^[1] Dünyadaki okyanuslardan her birinde yaşayan oluklu balinalar kutupsal iklimden, tropikal iklime kadar her türlü suda yaşamlarını sürdürebilirler. Bulunmadıkları kısıtlı yerler okyanuslardan uzak, hareket olanağını azaltan, kuzey ve güney kutuplarındaki yüzen buz kütlelerinin olduğu alanlardır. Popülasyonlarının en çok olduğu yerler ılıman sulardır.^[2] 20. yüzyılda kontrolsüz avlanmaları sonucu bugün sayıları oldukça azdır bu nedenle koruma altındaki türler arasında yer alırlar. Uluslararası Balinaavı Komisyonu (IWC) bu türün avlanmasına ilişkin bir erteleme kararı yayınlamıştır.^[3]

Sınıflandırma

Oluklu balinalar uzun yıllardır taksonomistler tarafından bilinmektedir. İlk olarak 1675 yılında Frederick Martens tarafından tanımlanmışlar daha sonra 1725 yılında Paul Dudley tarafından üzerine yeni bilgiler eklenmiştir. Bu tanımlar Carl Linnaeus'un 1758 yılında Balaena physalus türü için yaptığı çalışmaların temelini oluşturmuştur. 19. yüzyılın başlarınd bu tür Bernard Germain de Lacèpéde tarafından tekrar sınıflandırılarak Balaenoptera physalus adını almıştır. Verdiği bu isim Yunancada esmek anlamına gelen "physa" sözcüğünden gelir.

Bu balinalar (Balaenopteridae familyası) Gök balinaları da içine alan oluklu balinagillerdendir ve diğerlerinden miyosen çağının ortalarında ayrılmışlardır.^[4] Fakat bu familyanın üyelerinin birbirlerinden ne zaman ayrıldığına dair bir bilgi yoktur. Mavi balina ve oluklu balinanın melezlerinin Kuzey Atlantik^[5] ve Kuzey Büyük Okyanus'ta oluştuğu bilinir.^[6]

Günümüze gelindiğinde her biri farklı fiziksel özellik ve vokallere sahip iki alt cins bulunur. Kuzey oluklu balinası ya da B. p. physalus (Linnaeus 1758) olarak bilinen cins Kuzey Atlantik'te yaşarken, Antarktik oluklu balinası ya da B. p. quoyi (Fischer 1829) olarak bilinen cins ise Güney Okyanusu'nda yaşar.^[7] Birçok uzman Kuzey Büyük Okyanus balinalarının da ayrı bir cins olduğunu düşünse de genel alanda bu cins ayrı olarak isimlendirilmez.^[2]

Fiziksel özellikleri

Fin balinaları 20 metre uzunluğunda ve 80 ton ağırlığındadır. Ortalama 100 yıl yaşarlar.

Yaşam süreçleri

Oluklu balinalar kış mevsimi boyunca ekvatora yakın ılıman sularda çiftleşirler. Gebelik on bir ilâ on iki ay arasında sürer. Yeni doğmuş bir yavru boyunun 11 - 12 metreye ulaştığı 6 - 7 aylık olana kadar annesinin peşinden yiyecek aramaya gider fakat bu süreden sonra anneyle ilişkisini keser ve avlarına bağımsız çıkar. Dişiler her iki - üç yılda yavru verirler. Bugüne kadar 6 yavruya kadar örnekleri görülmüşse de her defasında bir yavru doğması daha yaygındır. Oluklu balinalar 3 ile 12 yaş arasında cinsel olgunluğa ulaşırlar.^[8]

Beslenme

Oluklu balinanın iskeleti ve ağzındaki çubuk adı verilen yapılar

Oluklu balinalar, süzerek beslenme denen yöntem ile beslenirler. Dişleri yoktur. Ağızlarında balina çubuğu denen bir yapı bulunur ve su içindeki planktonları bunlarla tutarak beslenirler. Bu yapılardan her bir yetişkin bireyin ağzının iki yanında toplam 262 ile 473 arasında bulunur. Bu balina çubuklarının boyutları uzunlukta 76 cm'ye, genişlikte 30 cm'ye varabilir.^[9] Yetişkin balinalar günde 1.800 kiloya kadar yiyecek tüketirler.^[9]

Davranışlar

Oluklu balinalar en hızlı deniz memelilerinden biridir. Hızları saatte 37 kilometreye varır.^[8] Bugüne kadar kaydedilen en yüksek hızları saate 40 kilometre olan bu balinalara sualtının tazıları lâkabı verilmiştir.^[10] Oluklu balinalar diğer oluklubalinagillerde bulunan diğer türlere göre birlikte yaşamaya daha düşkündür. Her bir grup 6 ile 10 arasında bireyden oluşsa da beslenme açısından zengin yerlerde birleşen bireylerin sayısı 100'ü bulabilmektedir.^[11]

Çıkardıkları sesler

Tüm balinalar gibi oluklu balinaların erkekleri de az sıklıkta fakat yüksek sesler çıkarırlar.^[8] Gök balinalar ile oluklu balinaların çıkardıkları sesler hayvanlar âlemindeki en yüksek sestir. Çıkardıkları sesler bir iki saniye sürer.^[12] 184 - 186 desibele varan sesleri bulundukları yerden yüzlerce mil öteden duyulabilir. Bir izleyicinin bir metre uzağında bu sesi yaptığı takdirde çıkardığı ses kişinin bir metre ötesinde çalacak olan bir trenin düdüğüne eşittir.^[13] Sadece erkek oluklu balinaların çıkardıkları bu seslerin çiftleşme döneminde bir kur gibi iş gördüğü gözlenmiştir. Oluklu balinaların sayılarındaki hızlı düşüşün sebebi, okyanuslardaki donanma üslerinin, yük gemilerinin vb. son 100 yıl içinde gereksiz gürültülerinden çiftler arasındaki etkileşime olumsuz yönde etkimesi gösterilebilir.^[14]

Doğal yaşam alanları ve göçleri

Oluklu balinaların sayıları ve gidişatı

Oluklu balinalar, dünyada en çok nüfusa sahip ikinci balina türü. 1970'lerde, neslinin tükenmesi tehlikesi dolayısıyla, uluslararası alınan bir kararla bu hayvanların avlanması Kuzey Pasifik'te ve Southern Hemisphere'da yasaklandı. Norveç, İzlanda ve Japonya'da usulsüz avlanmalar devam etse de, 2018'teki bir rapora göre, bu türün nüfusu 1970'ten bu yana iki katına çıktı.

Kuzey Büyük Okyanus

Geniş çaplı avlar başlamadan önce Büyük Okyanus'un kuzeyinde yaşayan oluklu balinaların sayısının 42.000 ile 45.000 arasında olduğu tahmin ediliyordu. Bunların yaklaşık 26.000 kadarını kuzeydoğuda yaşayanlar oluşturmaktayken 1975 yılında Büyük Okyanus'unda yaşayan oluklu balinanın toplam sayısı 8.000 ile 16.000'lere düştü.^[15] U.S. Pacific Marine Mammal Stock Assessments'ın 2005 yılı verilerine göre bugün Büyük Okyanus'ta yaşayan sadece 2500 oluklu balina var.^[16]

Antarktika

Antarktik oluklu balinasının geçmiş ve günümüz popülasyonu hakkında bilinenler oldukça kısıtlıdır. Uluslararası Balinaavı Komisyonu (IWC)'nun yayımladığı tahminlere göre yoğun av döneminden önce Antarktik oluklu balinalarının sayısı 400.000'in üzerindeydi. 1979 yılında 85.200 olarak açıklanan Antarktik oluklu balinalarının bugün sayısının 3.000'den fazla olmadığı düşünülüyor.^[8]^[17] Fakat o dönemde yapılan çalışmaların yetersizliği nedeni ile balinaların hem geçmişteki hem günümüz için yapılan tahminleri fazla güvenilir değildir. 2007 yılı itibarıyla Antarktik oluklu balinaların popülasyonları için kabul görmüş bilimsel bir tahmin/sayı yoktur.^[18]

İnsan tehdidi

Balina avlarının en çok yapıldığı dönem 19. yüzyıldır. Oluklu balinaların yerine bu dönemde Gök balinalar tercih ediliyor olsa da, 1904 - 1975 yılları arasında 704.000 oluklu balina da avlanmıştır. Oluklu balinaların avlandığı ve pazarlandığı başlıca merkez Grönland'dı. Yağlarından yararlanılan bu hayvanlar Grönland için hayatî bir ticaret kaynağıydı fakat Uluslararası Balinaavı Komisyonu tarafından yaptırılan bu avların sonucunun kötüye gitmesi üzerine komisyon 19 balina alınmasını öngören bir kota koydu. Bazı diğer ülkelerin desteklemesine rağmen kaçak avlar nedeni ile oluklu balinaların sayıları her geçen gün düşmektedir.

Notlar

^ ^a ^b "Balaenoptera physalus Fin Whale". MarineBio.org. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2006.
^ ^a ^b http://www.nmfs.noaa.gov/pr/pdfs/recovery/draft_finwhale.pdf 17 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | format = pdf
^ "başlık = Revised Management Scheme | yayıncı = International Whaling Commission | erişimtarihi = 2006-11-07". 19 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.
^ http://www-personal.umich.edu/~gingeric/PDFfiles/PDG413_whalesmhyst_opt.pdf 11 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | format = PDF | başlık = McGraw-Hill Yearbook of Science & Technology | year = 2004 | yayıncı = The McGraw Hill Companies | chapter = Whale Evolution | yazar = Gingerich, P.
^ http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/j.1748-7692.1998.tb00692.x?cookieSet=1&journalCode=mms^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ Doroshenko, V.N. (1970). "A whale with features of the fin and blue whale (in Russian)". Izvestia TINRO. Cilt 70. ss. 225-257.
^ ITIS | ID = 180527 | taxon = Balaenoptera physalus | year = 2006 | tarih = 23 October
^ ^a ^b ^c ^d "Arşivlenmiş kopya". 15 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.
^ ^a ^b "Arşivlenmiş kopya". 17 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.
^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.
^ Martin, Anthony R. (1991). Whales and dolphins. London: Salamander Books.
^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.
^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.
^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.
^ Ohsumi, S.; S. Wada (1974). "Status of whale stocks in the North Pacific, 1972". Rep. Int. Whal. Commn 24: 114-126.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 8 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.
^ IWC (1979). "Report of the sub-committee on protected species. Annex G, Appendix I". Rep. Int. Whal. Commn 29: 84-86.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 17 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.

Kaynakça

en.wikipedia.org'daki 27 Ocak 2007 tarihli 'Fin Whale' adlı madde13 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Oluklu balina ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

Wikispecies'te Oluklu balina ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

ARKive - images and movies of the fin whale (Balaenoptera physalus)
Juvenile fin whale beaches off Ireland10 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Fin Whale Vocalizations5 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[marinebio-1] "Balaenoptera physalus Fin Whale". MarineBio.org. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2006.

[nmfs-2] ttp://www.nmfs.noaa.gov/pr/pdfs/recovery/draft_finwhale.pdf 17 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | format = pdf

[3] "başlık = Revised Management Scheme | yayıncı = International Whaling Commission | erişimtarihi = 2006-11-07". 19 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.

[evolution-4] ttp://www-personal.umich.edu/~gingeric/PDFfiles/PDG413_whalesmhyst_opt.pdf 11 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | format = PDF | başlık = McGraw-Hill Yearbook of Science & Technology | year = 2004 | yayıncı = The McGraw Hill Companies | chapter = Whale Evolution | yazar = Gingerich, P.

[berube_and_aguilar-5] ttp://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/j.1748-7692.1998.tb00692.x?cookieSet=1&journalCode=mms^{[ölü/kırık bağlantı]}

[doroshenko-6] Doroshenko, V.N. (1970). "A whale with features of the fin and blue whale (in Russian)". Izvestia TINRO. Cilt 70. ss. 225-257.

[itis-7] ITIS | ID = 180527 | taxon = Balaenoptera physalus | year = 2006 | tarih = 23 October

[çbal-8] "Arşivlenmiş kopya". 15 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.

[dba-9] "Arşivlenmiş kopya". 17 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.

[10] "Arşivlenmiş kopya". 5 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.

[11] Martin, Anthony R. (1991). Whales and dolphins. London: Salamander Books.

[12] "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.

[13] "Arşivlenmiş kopya". 11 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.

[14] "Arşivlenmiş kopya". 13 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.

[15] Ohsumi, S.; S. Wada (1974). "Status of whale stocks in the North Pacific, 1972". Rep. Int. Whal. Commn 24: 114-126.

[16] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 8 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.

[17] IWC (1979). "Report of the sub-committee on protected species. Annex G, Appendix I". Rep. Int. Whal. Commn 29: 84-86.

[18] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 17 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]