Vikipedi

Türkiye'de toplantı ve gösteri özgürlüğü

(Türk Anayasa Hukukunda Toplanma Hürriyeti sayfasından yönlendirildi)

Türkiye'de toplantı ve gösteri özgürlüğü, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın kişilerin temel hak ve ödevleriyle ilgili toplantı hak ve hürriyetleri başlığı altında düzenlenmiştir.[1] Toplanma eylemi kişilerin ortak menfaatlerini koruma, savunma veya tartışma amaçlarıyla önceden organize olarak geçici olmak suretiyle bir araya gelmelerinden oluşur.[2] Temel hürriyetler sınıfında yer alan toplanma hürriyeti ilk kez Türk Anayasası'na 1924 Anayasası'nın 70 ve 79. maddeleri ile girmiştir.[3]

Tarihçe değiştir

Türkiye'deki yasal düzenlemeler değiştir

Kanun-i Esasi dönemi değiştir

Türkiye'nin (o dönemde Osmanlı İmparatorluğu) ilk yazılı anayasası olan Kanun-i Esasi, padişah iktidarını yazılı hukuk kuralları çerçevesinde sınırlandırmıştır. Anayasa içerisinde düzenlenen haklar arasında kolektif haklara yer verilmemiştir. Toplanma hürriyeti adına düzenlenmiş bir madde olmadığı gibi yazılı haklar da yine padişahın sınırlandırmalarına tabi şekilde düzenlenmiştir.[4]

1909 değişiklikleri değiştir

1909 değişiklikleri ile anayasanın ilk şekli üzerine yeni hak ve özgürlükler eklenmiştir. Eklenen 120. madde, "kanun-u mahsusuna tebâiyet şartı ile Osmanlılar hakkı içtimaa maliktir" ifadesiyle Osmanlıların toplanma hürriyetine sahip oldukları belirtilmiştir. Anayasanın ilk versiyonunda kanunla düzenleme maddesi sebebiyle bu hakkın kullanılması padişahın arzusuna bırakılmıştır. Bu neden sebebiyle toplanma hukuku bakımından geçerli bir adım sayılmamaktadır.[5][6]

1921 Anayasası dönemi değiştir

20 Ocak 1921 tarih ve 85 sayılı kanunla kabul edilen Teşkilât-ı Esasiye Kanunu yirmi maddeden oluşan bir anayasadır. Anayasa içerisinde yer alan konulardan yalnızca devletin kuruluşuna ilişkin maddeler düzenlenmiş,[7] toplanma özgürlüğüne ilişkin bir düzenleme yapılmamıştır.[8]

1924 Anayasası dönemi değiştir

1924 Anayasası ile, 1876 tarihli Kanun-i Esasi yürürlükten kaldırıldı. Doğal haklar doktrini ve 1789 Fransız Beyannnamesi'nin bireyci anlayışları ön planda tutularak düzenlemesi yapılmıştır. Toplanma hürriyetine ilk kez 70 ve 79. maddeleri ile yer veren anayasadır. Temel Hürriyetler sınıfında yer alan toplanma hürriyeti ilk kez Türk Anayasası'na 1924 Anayasası'nın 70 ila 79. maddeleri arasında yer almıştır.[3] 1924 Anayasası beşinci faslında "Türklerin Hukuku Ammesi" başlığı ile temel hak ve hürriyetler listesi yapılmıştır. 70. Madde "..içtima.. Türklerin tabii hukukundandır" ibaresiyle toplanma hürriyeti Türk Anayasası'nda yerini almıştır. 79. madde de "..içtimaatın hududu hürriyeti kanunlar ile musarrahtır" ibaresiyle toplanma hürriyetine getirilecek sınırlamanın kanunlarla belirleneceği de belirtilmiştir.[9] İkinci kanuni düzenleme 24 Temmuz 1953'te altı maddelik Vicdan ve Toplanma Hürriyetinin Korunması Hakkında Kanun'un kabulü ile gerçekleşmiştir.[10]

1961 Anayasası dönemi değiştir

1961 Anayasası'nın 28. maddesi ile düzenlenmiştir. 1924 Anayasası içerisinde sınırlı kullanım hakkı 1961 Anayasası ile "sadece kamu düzenini korumak adına" sınırlanabileceği ibaresi ile genişletilmiştir. 10 Şubat 1963 tarihli ve 171 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Hakkındaki Kanun ile toplanma hürriyeti, üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması ve müdahalelerin azaltılması adına kapsamlı şekilde düzenlenmiştir.[11] 1971 ve 1973 tarihlerinde Anayasa'da yapılan değişiklikler ile, bütün temel hak ve özgürlükler için geçerli genel sınırlama hükümleri getirilmiş, yasal sınırlama sebepleri artırılmış ve temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılması yasaklanmıştır.[12]

1982 Anayasası dönemi değiştir

1982 Anayasası ile birlikte toplanma hürriyetinin kullanım esasları 34. madde üzerinde şekillenmiştir. Toplanma eylemlerinde alınması gereken izinler, yapılması gerekli görülen bildirimler, düzenleme kurulu görevleri, yapılan sınırlandırmalar en geniş çerçevede düzenlenmiştir.[13] Buna göre herkes önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız olmak kaydıyla toplantı yapabilir ve gösteri yürüyüşü düzenleyebilir. Anayasa, baştan toplantıların ve yürüyüşlerin silahsız ve saldırısız olarak düzenlenebileceğini belirtmek suretiyle hakkı sınırlamıştır. Bununla birlikte bu hak; milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesini önleme, genel sağlık ve ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve yalnızca kanunla sınırlanabilir.[14] Bu doğrultuda 6 Ekim 1983 tarihinde kabul edilen 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu, 8 Ekim 1983 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.[15]

Uluslararası düzenlemeler değiştir

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) 11. maddesinde toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı düzenlenmiştir. Sözleşmenin ilgili maddesine göre herkes, barışçıl olarak toplanma ve dernek kurma hakkına sahiptir. Bu hak, demokratik bir toplum içinde ulusal güvenliğin, kamu güvenliğinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için sınırlanabilir. Bu sınırlama ancak yasal olarak yapılabilir.[16]

2001 yılında Anayasa'da yapılan değişiklikler ile Anayasa hükmü ile AİHS hükmü arasında paralellik sağlandığı, ancak Anayasa'da yapılan düzenlemelerin 2911 sayılı Kanun'a yeterince yansıtılamadığı, bu nedenle Türkiye'nin AİHS m. 11'i ihlal ettiğine dair AİHM kararlarının arttığı belirtilir. Kanunun, Anayasa'da ve AİHS'de güzergah belirlemeye ve izin almaya ilişkin bir şart olmamakla birlikte bunu öngörmüş olması ve kolluk kuvvetlerinin şiddet kullanmasının da AİHM'nin Türkiye aleyhine verdiği kararlarda artışa sebep olduğu vurgulanır.[17]

Kaynakça değiştir

  1. ^ "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası" (PDF). mevzuat.gov.tr. 7 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Ocak 2024. 
  2. ^ Erdoğan, Mustafa (2016). İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku (5. bas.). Ankara: Orion Kitabevi. s. 233. ISBN 978-9944-769-63-1. 
  3. ^ a b https://www.filizkitabevi.com/turk-anayasa-metinleri-ve-ilgili-mevzuat 26 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. s. 297
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2020. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 28 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2020. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2020. 
  7. ^ T.Z.TUNAYA. Hürriyetin İlanı. İstanbul 1959 s 18
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2020. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2020. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2020. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2020. 
  12. ^ Gözler 2014, s. 41.
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2020. 
  14. ^ Gözler 2014, ss. 151-152.
  15. ^ "2911 sayılı Kanun" (PDF). mevzuat.gov.tr. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Ocak 2024. 
  16. ^ "Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi". echr.coe.int. 27 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024. 
  17. ^ Kaboğlu, İbrahim (2021). Anayasa Hukuku Dersleri (16. bas.). İstanbul: Legal Yayıncılık. ss. 275-276. ISBN 978-605-315-940-7. 
  • Gözler, Kemal (2014). Türk Anayasa Hukuku Dersleri (16. bas.). Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım. ISBN 978-605-5048-73-0. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiye%27de_toplantı_ve_gösteri_özgürlüğü&oldid=31337944" sayfasından alınmıştır